2024-03-29T17:32:45Z
https://mazaheb.urd.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=11184
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
بررسی تطبیقی علم غیب غیرپیامبران در گفتمان کلامی عبدالجبار معتزلی و غزالی اشعری
محمدحسن
نادم
علم غیب مسئلهای کلامی و فرامذهبی است و نقش زیرساختی نسبت به دیگر مباحث کلامی دارد. متفکران اسلامی از جمله متکلمان معتزله واشاعره با توجه به پیشینه قرآنی ـ روایی آن و اهمیت و جایگاه حساسی که در نظام اعتقادات اسلامی دارد، از دیرباز تا کنون با عنایت ویژه و با مبانی و رویکردهای متفاوت بر آن نظر انداختهاند. این جستار بر آن است، از رهگذر نمایاندن آرا و اندیشههای معرفتشناسانه دو چهره شاخص به نمایندگی از دو مکتب کلامی گفتهشده، قاضی عبدالجبار معتزلی (359ـ415ق) و ابوحامد غزالی اشعری (450ـ505ق) بحث علم غیب غیر انبیا را بررسی کند. بررسی تطبیقی این مسئله از نگاه پیروان این دو مکتب کلامی، علاوه بر بازتاب اندیشه آنان درباره امکان آگاهی غیر انبیا ازغیب و قلمرو آن، اشتراکات مبنایی شیعه با اشاعره وافتراق مبنایی شیعه با معتزله را درباره آموزه علم غیب غیر انبیا از جمله امامان نشان خواهد داد.
علم غیب
امام
متکلمان
معتزله
اشاعره
عبدالجبار
غزالی
2019
02
20
7
23
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89418_3888bf67bc0623a5cb1255509f1c3257.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
وحی در فلسفه کلاسیک و کلام معاصر: تحلیل تطبیقی نگاه ملاصدرا و نصر حامد ابوزید
مصطفی
سلطانی
شکرالله
شهبازی
وحی و کیفیت نزول آن از آغاز بعثت پیامبر(ص)، کانون توجه اندیشمندان بوده است. فرابشریبودن مبدأ وحی و بشربودن دریافتکننده آنْ فرایند فهم حقیقت وحی، چگونگی نزول، قرائت و تبیین آن و مسائلی از این دست را دشوار کرده است. اختلاف در تفسیر و قرائت این پدیده نزد وحیپژوهان از جمله فیلسوفان و نواندیشان عقلگرا شاهدی بر این مدعا است. این پژوهش روش فهم اندیشمندان وحیپژوه در ارائه قرائتی از وحی را بستر شکلگیری اختلاف میداند و در بحثی مقارن، وحیشناسی در نوگرایانِ دینی همچون نصر حامد ابوزید را که مبدأ وحی را فرابشری اما حقیقت خارجی آن را برگرفته از فرهنگ زمانه، تاریخی و تجربه بشری میداند با ملاصدرا به نمایندگی از جریان سنتی دینی که مبدأ و حقیقت خارجی وحی را الهی و مقدس میداند، مقایسه میکند.
وحی
ابوزید
مکتب ادبی
تجربه نبوی
ملاصدرا
نصر حامد ابوزید
2019
02
20
25
44
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89419_81cd25011db8a85695fcb70460c2a713.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
چیستی انسان و چگونگی تبیین خلافت الهی در اندیشه ابنتیمیه
فاطمه
علمی
مهدی
فرمانیان
ابنتیمیه را میتوان پدر فکری سلفیه دانست؛ به همین دلیل دیدگاههای وی، از جمله درباره چیستی انسان و مسئله خلافت الهی او، اهمیت دارد. او با استناد به قرآن و روایات، انسان را متشکل از روح و جسم میداند که بخش اصلی وجودش روح او است که موجودی قائم بنفسه، حادث و مخلوق است. ابنتیمیه که در معرفتشناسی، ظاهرگرا و در هستیشناختی، حسگرا است، به شدت بر فلاسفه، منطقیان و عرفا و مبانی آنان میتازد و نگاهی کاملاً مادی و زمینی به انسان دارد. در آثار وی انسان موجودی کاملاً زمینی است که قدرت هیچ تأثیر و دخل و تصرفی در این عالم را ندارد. علاوه بر این، از آنجا که وی برای محافظت بر توحید ربوبی، هرگونه مماثلت و تشابه در صفات خداوند و انسان را نفی میکند، نمیتواند خلافت الهی آدمی را بپذیرد. این نگاه ابنتیمیه به انسان، زمینهساز سایر نظریات و فتاوای وی میشود. در اندیشه او، زیارت و استعانت و توسل به انسان صالح نهتنها جایز نیست، بلکه شرک و متناقض با توحید عبادی است. در این پژوهش با روش کتابخانهای و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، از مکتوبات به جامانده از ابنتیمیه مدد جستهایم تا به دو پرسش پاسخ دهیم: در نگاه ابنتیمیه، انسان چه حقیقت و ماهیتی دارد؟ با توجه به این ماهیت، ابنتیمیه مسئله خلافت الهی انسان را چگونه تبیین میکند؟
ابنتیمیه
انسان
انسان کامل
خلافت الهی
ولایت
2019
02
20
45
59
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89420_e2df06886daaa84ca9436a2a1e503bb6.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
مبانی انسانشناختی «حق تعیین سرنوشت» با تکیه بر انسانشناسی امامیه
عنایت الله
شریفی
سید روح الله
حسینی کاشانی
سید محمود
علوی
حق تعیین سرنوشت یکی از حقوق شهروندی است که برخی گمان میکنند این حق را کنوانسیونهای حقوق بشر برای انسان به ارمغان آوردهاند. با توجه به اینکه حقوق مبتنی بر آموزههای اسلامی بدون شناخت انسان بر پایه همان آموزهها قابلدرک و تحلیل نیست، میتوان ادعا کرد که مکتب امامیه با توجه به ویژگیهایی که برای انسان برمیشمرد، حق تعیین سرنوشت را به رسمیت میشناسد و یکی از حقوق مسلّم انسانها میداند. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، آیات و روایات انسانشناسی امامیه را بررسی و تحلیل کرده و به این نتیجه رسیده است که مبانی انسانشناختی امامیه، شامل مبانی ارزشی و نگرشی، لزوم حق تعیین سرنوشت را برای انسانها اثبات میکند. انتخابگری انسان، چنانکه امامیه طرح میکند، مبنای نگرشی انسانشناسیِ حق تعیین سرنوشت است. انسانها سرنوشت خود را انتخاب میکنند و در قبال این انتخاب مسئولیت دارند. کرامت ذاتی انسان، که مبنای ارزشی انسانشناسی است، نیز حق تعیین سرنوشت را برای تکتک شهروندان، از حیث انسان بودن و فارغ از مشخصههای ظاهری و باطنی، ثابت میکند. جایگاه خلیفه اللهی انسان نیز دیگر مبنای ارزشی ثابتکننده حق تعیین سرنوشت است.
مبانی انسانشناسی
حق تعیین سرنوشت
حقوق شهروندی
امامیه
2019
02
20
61
83
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89421_d47622295a5457e236611818c68a6f5c.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
بررسی دیدگاه کلامی مفسّران فریقین درباره مصداق آیه 54 سوره مائده «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ...»
علی احمد
ناصح
سعید
مرادی کیاسرائی
مفسران شیعه و سنی درباره مقصود از آیه «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ ...» در آیه54 سوره مائده، دیدگاههای مختلفی مطرح کردهاند. بیشتر مفسران شیعه و شماری از مفسران اهل سنت، «امام علی(ع) » را مصداق بارز این آیه شریفه دانستهاند. در مقابل این دیدگاه، برخی نیز احتمالات دیگری را مطرح کردهاند، از جمله «امام مهدی و یاران ایشان»، «ابوبکر»، «سلمان فارسى و قوم او»، «قوم و طایفه ابوموسى اشعرى». برخی نیز گفتهاند این آیه عام است و اختصاصى به شخص یا قومى خاص ندارد؛ اما از آنجا که آیه متضمن صفاتى است که اطلاق آن، بر غیر امام علی(ع) سزاوار نیست، در این مقاله، که با شیوه تحلیلی و توصیفی نگاشته شده است، ضمن بررسی دیدگاههای کلامی مفسران فریقین و تحلیل آنها، با توجه به سیاق آیه و روایات معصومان(ع) و اسناد تاریخی، تطبیق آیه بر مصداقی غیر از آن حضرت نقد و بررسی خواهد شد.
تفاسیر کلامی
آیه 54 سوره مائده
امام علی(ع)
مفسران شیعه
مفسران اهل سنت
سبب نزول
2019
02
20
85
115
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89422_f15df7ad6c1a3e15e4a157d7f351563f.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
عرفان اسلامی و آداب معنوی آموزش هنر (با تأکید بر فتوتنامهها)
سیده مریم
ایزدی دهکردی
سعید
بینای مطق
فتوتنامه رسالهای با رویکرد عرفانی است که در آن، شرایط عضویت در حلقه اهل فتوت (جوانمردان) ذکر شده است. این متون قوانین و آداب خاص هر صنعت (هنر یا پیشه) و دستورالعملهای آموزش آن به فراگیران را بر اساس سلسله مراتب استاد ـ شاگردی ارائه میکنند. این مقاله به سبک مسئلهمحور و با روش تحقیق کتابخانهای و مراجعه به منابع معتبر و مرتبط با مسئله، ضمن تحلیل مفهوم فتوت و مراتب و قواعد آن در متون عرفانی، به بررسی ارتباط فتوتنامهها با اصناف، حرفهها، هنر و صنعت پرداخته است. مهمترین یافتههای این پژوهش، ناظر به راهکارهای آموزش هنر اسلامی و تربیت حرفهای هنرآموزان در فتوتنامهها است که برخی از آنها عبارتاند از: تربیت توأم با نظم و سختگیری از جانب استاد، توجه و تأکید بر ظاهر و باطن در شیوههای آموزشی، تلفیق آداب و رسوم ایرانی با ارزشهای اسلامی، اجرای نظام استاد و شاگردی.
عرفان اسلامی
هنر
نظام آموزشی
فتوتنامه
صنایع و حرف
استاد و شاگردی
2019
02
20
117
139
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89423_4cc324016f27119e6990f3f0658d662b.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
امامت در آیه مباهله از دیدگاه امامیه و اشاعره
لیلاسادات
داودی
محمد
معینی فر
آیه مباهله یکی از مهمترین آیات قرآنی است. این آیه که درباره مباهله مسلمانان با مسیحیان نجران است، هم حقانیت پیامبر(ص) را ثابت و هم رفعت، مقام و علو درجه اهل بیت را بیان مىکند. به همین دلیل علما و مفسران بسیاری از مذاهب مختلف اسلامی درباره این آیه بحث کردهاند. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله آیه مباهله به روش توصیفی ـ تحلیلی از دیدگاه امامیه و اشاعره بررسی شده است. از مهمترین یافتههای این تحقیق این است که اشاعره و امامیه بر حضور حسنین، حضرت فاطمه و علی(ع) در مباهله و دلالت «ابنائنا» بر حسنین و «نسائنا» بر فاطمه زهرا(س) اذعان دارند. همچنین امامیه و بیشتر علمای اشعری مصداق «انفسنا» را علی(ع) میدانند؛ ولی بعضی از اشاعره آن را سبب افضلیت ایشان نمیدانند و در مورد افضلیت امام دو دسته شدهاند: 1. تقدیم در خلافت، تقدم در فضیلت است؛ زیرا تقدیم مفضول بر افضل محال است و 2. تقدم در خلافت دلیل بر افضلیت نیست. گروه دوم مجبور شدهاند که قائل به جواز تقدیم مفضول بر فاضل شوند و دلایلی برای آن ذکر کنند که هیچیک از دلایلشان تمام نیست.
آیه مباهله
امامت
شیعه امامیه
اشاعره
2019
02
20
141
157
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89424_0289728e903ba0e579eec3f8e51b6c88.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
بررسی و نقد دیدگاه سلفیه اعتقادی درباره حقیقت و مجاز با تکیه بر سخنان علمای اهل سنت
مرتضی
کیان پور
مریم
شریفی
مسئله مجاز در تاریخ مباحث کلامی و تفسیری از مسائل پرچالشی بوده که هر فرقه بر اساس ادله خود، سعی در اثبات یا نفی آن کرده است و منکران مجاز با انکار آن، در مواضعی دچار تشبیه و تجسیم شدهاند. در این میان سلفیه اعتقادی در شناخت صفات الهی غالباً راه انکار مجاز را پیش گرفتهاند، چراکه توجیه عقلانی در مجاز را بیاعتبار میدانند. چنین دیدگاهی موجب شد تا نگارنده به روش کتابخانهای و با استفاده از سخنان علمای اهل سنت و به وسیله مؤلفه مجاز و نقش آن در معناسازیِ صفات الهی، مبانی و اصول سلفیه در صفات مورد را بررسی و نقد و با خلاقیت در استخراج ادله ناپیدای سلفیه در انکار مجاز، اشکال اساسی سلفیها را در سوء فهم آیات و روایات تحلیل کند. بعد از تحلیل و بررسی، ثابت شد که جلوههای معناشناسانه مجاز از چنان قوت و قدرتی برخوردارند که نشان میدهند این فرایند، بیش از آنکه یک فن ادبی در حوزه ادبیات باشد، یک فرایند معنایی در حوزه زبان است که در ایجاد دائمی مفاهیم بدیع و تغییرات معناساز بسیار دخیل است. همچنین مشخص شد که اشتباه مفهومی اهل ظاهر و سلفیها در نداشتن درک صحیح از مجاز، ناشی از نفهمیدن قدرت نهفته در معنای پنهان واژهها است که وضع اول لفظ نمیتواند گویای آن باشد و وضعی جدید با عنوان مجاز میتواند آن لفظ را گویا و معنای مقصود را پویا کند.
حقیقت
مجاز
سلفیه
وهابیت
اهل سنت
2019
02
20
159
176
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89425_1665b38523b2e211865d8efb30ca645f.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
تقیه مداراتی از دیدگاه امام خمینی(ره)
سید ولی الله
مهدوی
حسین
رجبی
تقیه مداراتی یکی از اعتقادات کلامی ـ فقهی شیعه است که امروزه از اهمیت ویژهای برخوردار است. وجود اختلافات مذهبی در جهان اسلام و هجمه و تخریب بیسابقهای که در عصر حاضر در مورد شیعیان صورت میگیرد، تبیین تقیه مداراتی بهعنوان نشانه اهتمام مذهب شیعه به همزیستی مسالمتآمیز و اتحاد صفوف مسلمانان را ضرورتی انکارناپذیر کرده است. این نوع تقیه را که از آموزههای دینی نشئت میگیرد، بیشتر فقهای امامیه قبول دارند و امام خمینی(ره) آن را راهی در جهت جلب محبت مخالفان بدون ترس از ضرر با هدف وحدت کلمه مسلمانان میداند. تحقیق حاضر تقیه مداراتی و احکام آن از دیدگاه امام خمینی(ره) را بررسی میکند. ایشان مشروعیت تقیه مداراتی را از روایات و قواعد مستنبط فقهی برگرفته و معتقد است تقیه با اهل سنت از بهترین عبادات به شمار میرود. در اندیشه فقهی امام(ره) عمل به مأموربه تقیهای، مُجزی است و نیاز به اعاده و قضای آن نیست، ضمن آنکه بنا به مقتضای عموم ادلّه، همه آثار صحت بر اعمال تقیهای مترتب است.
تقیه مداراتی
امام خمینی(ره)
اهل سنت
اجزا
مندوحه
2019
02
20
177
199
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89426_943ebc3610df1e90e0ed35d9cad1a2c8.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
ارزیابی مقایسهای ادله و مبانی مذاهب پنجگانه فقهی در باب قاعده اهم و مهم
رضا
اسفندیاری(اسلامی)
حسین
حجت خواه
مریم
خادمی
قاعده «اهم و مهم» امروزه سیطره خویش را در همه عرصهها نمایان ساخته است. مذاهب پنجگانه فقهی بر اساس مبانی و ادلهای که برای حجیت آن ذکر کردهاند، به شیوههای مختلف آن را مورد استناد قرار میدهند. تمام مذاهب خمسه، در اصل وجود این قاعده و لزوم برگزیدن اهم بر مهم هنگام تزاحم احکام در مقام عمل مشترکاند، اما ادله و مبانی شرعی قاعده در آنها متفاوت است؛ یعنی در برخی ادله، همچون کتاب و سنت، مشترکاند و در ادله دیگر چون اجماع، عقل، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و سد ذرایع اختلاف دارند. در نهایت، با توجه به معنای اصطلاحی «اهم و مهم» که در ادله و مبانی مذکور نمود یافته است، به این نتیجه رسیدهایم که این قاعده را عمدتاً باید در تزاحم احکام بررسی کرد. در باب تزاحم نیز توجه به مصالح و مفاسد، ترتب احکام، زمان و مکان از مواردی است که احرازکننده قاعده «اهمیت» شمرده میشود.
اهم و مهم
مصالح و مفاسد
مصلحت
تزاحم
مذاهب فقهی
2019
02
20
201
225
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89427_fdfe18465a9528c1314850963c98a0e0.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
رهیافت استقرایی بر ادبیات اجتهادی «الخلاف»
نسیم
عربی
منطق پژوهشیِ استقرایی اساس بسیاری از شیوههای تحلیل محتوا ویکی از روشهای متداول در پژوهشهای علمی است. در این روش محقق مفاهیمی را به صورت هدفمند انتخاب و در قالب عناوین معینی ساماندهی میکند، سپس با مراجعه به دادهها و یافتهها به جمعبندیای میرسد و نوعی توصیف را ارائه میدهد. مقاله حاضر کوشیده است با توجه به منطق استقرا، ادبیات اجتهادی یا شیوه گفتمان علمی شیخ طوسی را از طریق بسامدگیری واژههای اجماع، روایات، قرآن واصطلاحات فقهی و اصولی و همچنین شیوههای استدلالی شیخ با رأی مخالف، شیوه استفاده شیخ از اقوال فقهی اهل تسنن و منابع استنباطی فقه شیعه به شیوه فقه مقارن، کتاب الخلاف را به روش سندی و آماری تحلیل کند. از اولویتهای پژوهشی حاصل از استقرای مبانی اجتهادی شیخ طوسی این است که شیخ به دلیل شرایط سیاسی و مذهبیِ زمان حیات خود و ضرورت ایجاد وحدت میان فقهای شیعه، اجماع را در تعریف جدیدی به معنای کاشفیت از رأی معصوم ابداع کرده و بیش از هر اصل دیگری به آن استناد کرده است. ایشان علیرغم اینکه قیاس بهعنوان منبع استنباط در مذهب تشیع نپذیرفته، در راستای تبیین احکام فقهی شیعه و پذیرش آن از سوی فقهای اهل تسنن، در مواردی به قیاس استناد کرده است؛ همچنین با درایت و زمانسنجی شرایط جامعه آن روز، با اشراف به منابع فقهی مذهب شافعی و تا حدودی دیگر مذاهب اسلامی، با تکیه بر عقلگرایی، سعی بر توسعه فقه مقارن داشته است.
شیخ طوسی
اجماع
آیات
روایات
شیعه
اهل تسنن
2019
02
20
227
248
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89428_ee26cde6ac6fcb97e5583f6c725e8f4f.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
بررسی آموزه بداء در اندیشه خواجه طوسی
ابراهیم
نوئی
سلیمان بنجریر طبری شیعه را قائل به دو آموزه بداء و تقیه میداند و مینویسد شیعه با ترویج این آموزهها همواره خود را پیروز نگه داشته است. معنایی که وی از بداء به شیعه نسبت میدهد مستلزم انتساب لوازمی چون جهل به خداوند است. خواجه نصیرالدین طوسی (597ـ672ق) در جواب این شبهه به انکار بداء روی میآورد. خبر مورد نظر ابنجریر را خبر واحد و غیر مفید علم (در اعتقادات) و عمل (در فقه) میداند و آن را ناظر به خلافت اسماعیل پس از امام صادق(ع) میداند که مطابق آن ــ چون امام رفتاری از اسماعیل را مشاهده کرد که از وی نمیپسندید ــ جانشینی خود در امامت را به امام موسی کاظم(ع) سپرد. این پاسخهای خواجه در میان امامیه مخالفان و موافقانی جدی دارد. نوشتار حاضر با اتخاذ رویکرد توصیفی -انتقادی بعد از ذکر دیدگاههای موافقان و مخالفان هر یک از پاسخهای خواجه طوسی، تلاش میکند آنها را داوری و سازگار کند و سرانجام نشان خواهد داد که خواجه طوسی در پاسخهای خود، معنایی از بداء را منکر شده که امامیه هرگز به آن معتقد نبوده است.
بداء
نسخ
خواجه نصیرالدین طوسی
سلیمان بنجریر طبری
اسماعیل بنجعفر(ع)
2019
02
20
249
267
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89429_c96a05518004ba7d1fd82f0c6f8c34a7.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1397
5
10
نسخه کامل این شماره به همراه تصویر جلد آن به منظور چاپ در صورت نیاز به نسخه چاپی
2019
02
20
1
296
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_101939_e29f5c5197e64b901d0b3cc8868c2925.pdf