2024-03-28T20:57:18Z
https://mazaheb.urd.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=12790
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
واکاوی شرط استطاعت طریقی با رویکرد تعطیلی حج در صورت عدم تأمین امنیت حجاج از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی
مهدی
درگاهی
صدیقه
مهدویان پور
وجود امنیت راه سرزمین وحی و انجام مناسک حج یکی از مسائل مهم فقه اسلامی است. نظر به وجوب حج و اهمیت خالینماندن کعبه معظمه از حجاج، حکم وجود یا تأمین استطاعت طریقی به عنوان شرط وجوب حج برای مکلفان، از منظر فقه مذاهب اسلامی چندان روشن نیست؛ از این رو پرسش از ماهیت شرط استطاعت طریقی با رویکرد تعطیلی حج در صورت عدم تأمین امنیت حجاج از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی، مسئلهای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخی درخور است. تأمیننبودن امنیت حجاج در سرزمین وحی و مسیر منتهی به آن برای امتثال مناسک حج، موجب نبود استطاعت طریقی مکلفان و در نتیجه واجبنشدن حج برای او خواهد بود. چنانچه این امر به تعطیلی حج برای عموم مسلمانان منجر شود، بر حاکم اسلامی است که مقدمات انجام مناسک حج را فراهم آورد. این تحقیق با هدف شناخت حدود و ثغور ادله استطاعت طریقی و اثر آن بر تعطیلی حج و در سایه توصیف و تحلیل گزارههای فقه مذاهب اسلامی با دادههای کتابخانهای و به شیوه تطبیقی انجام شده است که نتیجه آن، واجبنبودن حج در صورت تأمیننبودن امنیت در سرزمین وحی و مسیر منتهی به آن است.
استطاعت طریقی
امنیت حجاج
تعطیلی حج
فقه مذاهب اسلامی
استطاعت
2019
08
23
7
28
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94092_426f7accfe14777a519e22f08ba371b4.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
واکاوی واژه «اهل البیت» در اندیشه فریقین با تأکید بر منابع اهل سنت
عبدالرحمن
باقرزاده
آشنایی با عمق معنای واژهها و فرایند تحول آنها در بستر زمان و مکان، نقش بسزایی در فهم متون دینی دارد و اختلاف در فهم واژهها تأثیر شگرفی در بروز تفاوتهای فکری و حتی انشعاب مذاهب ایفا میکند. شواهد تاریخی نشان میدهد با ظهور اسلام، واژههای جدیدی وارد محاورات عمومی گشت، چنانکه بسیاری از واژهها نیز از وضع اولیه در محاورات مردمی فاصله و معنای جدیدی به خود گرفتند. یکی از این واژهها، واژه «اهل البیت» بود که هرچند از لغات متداول ترکیب شد، کاملاً رنگ خاص مذهبی به خود گرفت و مورد توجه و عنایت مسلمانان واقع شد. پرسش این است که رویکرد مسلمانان در تبیین معنای واژه مزبور چه تفاوتهایی دارد و کدام رویکرد با واقعیت منطبق است. هدف این مقاله ارائه رویکردها و بیان دیدگاه منتخب با تأکید بر منابع اهل سنت با روش توصیفی ـ تحلیلی است و یافتههای آن نیز حاکی از جدایی بین وضع لغوی و معنای مصطلح دینی میباشد.
اهل البیت
حدیث غدیر
آیه تطهیر
حدیث ثقلین
اصحاب کساء
2019
08
23
29
57
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94093_f81af08bc8c5029d90895f2580fdf9d2.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
تجدید بنای پایههای نظری اباضیه با تأکید بر اتهامزدایی
حمید
ملک مکان
ابراهیم
قاسمی
حبیب
حاتمی کن کبود
تجدید بنا یکی از موضوعات مهم در مسائل مذهبی به شمار میرود. مهمترین تجدید بنایی که اباضیه معاصر انجام دادند و البته در آن هم بسیار موفقبودند، بحث اتهامزدایی است. اباضیان هنگامی که با اتهامهایی از طرف مذاهب یا شخصیتها روبهرو شدند، برای ادامه حیات خود در جهان اسلام ناچار شدند دامان خود را از اینگونه اتهامات پاک و منزه کنند. این مقاله با رویکرد توصیفیـتحلیلی عهدهدار است به سه اتهام مهم مهم بپردازد و سخنان اباضیه در رد این اتهامات را تبیین کند: ۱. انتساب اباضیه به خوارج، ۲. روحیه خشونتطلبی و ۳. کراهت از صحابه. گفتنی است این اتهامات بسیار موجب آزردهخاطرشدن اباضیه شده است.
اباضیه
اتهامزدایی
خوارج
خشونت
صحابه
2019
08
23
59
77
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94094_f721546e3c3e046e571f8d4d3c67944b.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
پیامدهای سیاسی و اجتماعی حضور سلفیان در افغانستان
سید ابوالحسن
نواب
ظهور تفکر و راه و رسم سلفیگری و افراطگرایی در جامعه معاصر افغانستان از جمله معضلات بزرگی است که دامنگیر بخش زیادی از جامعه شده است. این تفکر در میان بخشی از اهل سنت افغانستان، نوعی تقابل و تنشهای فکری را در حوزه مباحث اعتقادی و آثار فقهی کشور و جامعه اسلامی افغانستنان به وجود آورده است. عالمان سلفیْ فرقههای صوفیه را که بیشتر اهل سنت افغانستان از پیروان این جریانهای فکری به حساب میآیند، خرافهپرست و بدعتگذار در دین دانسته و با نفوذ در مراکز دانشگاهی و سران اقوام، افکار بسیاری از دانشجویان و پیروان مکتب ماتریدیه را تغییر داده و از تفکر عقلگرایی ماتریدی دور ساختهاند. شکلگیری جریانها و گروههای دینی و سیاسی و احزابِ تأثیرگذاری نظیر طالبان و افغانالعرب در عرصههای سیاسی و اجتماعی نیز از پیامدهای برجسته این پدیده است. نگارنده در این مقاله در تلاش است به بررسی این پدیده و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن بپردازد.
سلفیه
ماتریدیه
افغانستان
تصوف
طالبان
2019
08
23
79
100
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94095_6d1ab19450d09b44015a4e0e388aa390.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
خردستایی و خردگریزی در حدیقه الحقیقه
فاطمه
امامی
شهین
اوجاق علیزاده
صدیقه
سنایی
خردگرایی به مثابه مؤلفهای بنیادین و کارمایهای اساسی، همواره جزئی ثابت در شعر و هنر ایرانی بوده است؛ چه تعالی اجتماعی و تکامل تمدن، متوقف بر خردورزی و بهرهمندی از این عنصر در جهانبینی است. اگرچه سنت غالب سبک خراسانی، «طبیعتگرایی» بوده است، با این همه شاعران این سبک فکری، به خردگرایی نیز بیتوجه نبودهاند و مضامین مرتبط با خرد در میان اشعار این دسته بهخوبی هویداست. هدف از این نوشتار بررسی جایگاه این عنصر در شعر سنایی و عمدتاً در حدیقه الحقیقه است. بررسی محتوای حدیقه الحقیقه حکایت از بسامد بالای مضامین و مفاهیم مرتبط با خرد و خردگرایی نزد شاعر آن دارد، به طوری که تکرار 13 بار واژه «عقل»، 3 بار واژه «خرد» و ترکیبات آن، 9 بار «عقل کلی» و 1 بار «اللباب» در 22 بیت فصل اول منظومه حدیقه الحقیقه نشان از رویکرد عقلایی و خردمندانه سنایی در کتاب دارد.
سنایی
خردگرایی
خردگریزی
حدیقه الحقیقه
سیر و سلوک عرفانی
2019
08
23
101
123
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94096_2b42acb945a69f811970055f23abd45e.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
آموزه شفاعت در میراث مکتوب مذهب شافعی و تبیین تمایز آن با دیدگاه سلفیان تکفیری
رسول
رضوی
مهدی
جعفرزاده
محمدرضا
قاسمی
شفاعت، از جمله مسائل مشترک میان تمام مذاهب اسلامی است، و تنها در چگونگی آن اختلاف نظرهایی وجود دارد. یکی از این اختلافات، طلب شفاعت از پیامبر، پس از رحلت ایشان است که به اعتقاد سلفیهای تکفیری این عمل، مصداق شرک است. اهمیت این مسئله و نتایج خسارتبار آن در تکفیر مسلمانان و افزایش اختلاف، ضرورت بررسی این اعتقاد را در مذاهب مهم اسلامی مشخص میسازد. این تحقیق با هدف دستیابی به دیدگاه شافعی به عنوان یکی از چهار مذهب فقهی اهل سنت درباره آموزه شفاعت تدوین شده است. این تحقیق در مقام گردآوری به روش اسنادی ـ کتابخانهای، و در مقام داوری به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. بررسی آرای علمای شافعی حاکی از این مطلب است که برخلاف نظر سلفیهای تکفیری، طلب شفاعت از پیامبر پس از رحلت آن حضرت، به نظر شافعی نه تنها هیچ منعی ندارد و موجب شرک و کفر نمیشود، بلکه زیارت قبر رسول خدا و درودفرستادن بر ایشان در کنار قبر آن حضرت، موجب تعظیم ایشان است و یکی از اسباب قطعی جلب شفاعت آن حضرت به حساب میآید.
شافعی
شفاعت
وهابیت
شرک
طلب شفاعت
2019
08
23
125
145
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94098_0e3d376cf68fc217922ea3549d91a307.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
شرک مشرکان مکه از نگاه امامیه و اهل حدیث تا ظهور ابنتیمیه
مهدی
فرمانیان
عبدالرحیم
رضاپور
اهل حدیث و امامیه در تعیین حدود معنای ربوبیت و نتیجتاً در تعیین حدود معنای شرک ربوبی با هم اختلاف نظر دارند؛ اما هر دو در این باور مشترکاند که مشرکان مکه در ربوبیت و تدبیر جهان، برای خداوند شریک در نظر میگرفتند و به همین جهت، بتها را میپرستیدند. در واقع، باور به ربوبیت بتها بود که منجر به عبادت آنها از سوی مشرکان مکه شد. در این راستا، بعثت پیامبر اسلام(ص) نیز بدین منظور بود که مشرکان مکه را از شرک ربوبی و بالتبع، شرک عبادی بپیراید و آنان را به توحید در ربوبیت و بالتبع، توحید در عبادت رهنمون سازد؛ بنابراین برخلاف وهابیت، اهل حدیث و امامیه معتقدند مشرکان مکه فقط به شرک عبادی مبتلا نبودند، بلکه آنان به شرک ربوبی مبتلا بودند و اساساً همین اعتقاد نادرست، سرمنشأ شرک عبادی بود؛ بر همین اساس باید گفت اهل حدیث که وهابیت به آثار آنان استناد میکنند، شرک مشرکان مکه را شرک ربوبی، و شرک عبادی را لازمه شرک ربوبی میدانند.
شرک
مشرکان مکه
توحید در ربوبیت
توحید در عبادت
امامیه
اهل حدیث
2019
08
23
147
168
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94099_8147659d59ac3c96dba38d9b55a5da66.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
صراط مستقیم تکوینی در قرآن با تأکید بر آرای علامه طباطبایی و آیتالله جوادی آملی
رضا
الهی منش
مصطفی
فرهودی
صراط مستقیم از آموزههای اساسی قرآن کریم است که از منظر حق سبحانه، یک راه بیش نیست. بر همین اساس است که در فرهنگ قرآنی، صراط مستقیم به دو قسمِ «تکوینی و تشریعی» تقسیم میشود. با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، تحویلناپذیر و تقابلناپذیر» است، و حق تعالی به همه موجودات قُرب تکوینی، و بر همه آنان اِحاطه وجودی دارد. علامه طباطبایی صراط مستقیم تکوینی را بر اساس دو حد وسط مالکیت مطلقه و صیرورت ممکنات به سوی حق سبحانه اثبات میکند و آیتالله جوادی آملی آن را با دو حد وسط ربوبیت مطلقه و حرکت ممکنات که متحرک اصلی آن ذات اقدس الهی است، تبیین میکند. این مقاله ضمن اینکه ناظر به صراط مستقیم تکوینی است، سعی بر آن دارد این قسم از صراط را که بر مدار رابطه «حق و خلق» استوار است، از دیدگاه دو مفسر سترگ، یعنی علامه طباطبایی و آیتالله جوادی آملی اثبات کند.
صراط مستقیم تکوینی و تشریعی
صیرورت
ربوبیت مطلقه
قرب تکوینی
طباطبایی
جوادی آملی
2019
08
23
169
185
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94100_7ac2cb13a275969ea00a55b6110ad902.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
بررسی انتقادی رویکرد ابنتیمیه در تفسیر آیات متشابه با رجوع به آرای علامه طباطبایی
علی
اله بداشتی
کبری
خان آبادی
این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا به تعریف، تنقیح و مقایسه روش تفسیری ابنتیمیه و علامه طباطبایی میپردازد و با معرفی شیوه تفسیری این دو، در گام بعدی به تحلیل پیامد هر دو روش تفسیری بر یکی از مهمترین موضوعات قرآنی- یعنی تمایز آیات محکم و متشابه و تفسیر هر یک از این دو در نگاه آنان- توجه دارد. ارزیابی این نگرشها واپسین گام این مقاله است که طی آن دو روش تفسیری- که یکی مبتنی بر شیوه مأثور و دیگری مبتنی بر شیوه معقول است- مقایسه خواهد شد. به نظر میرسد روش تفسیری مأثور ابنتیمیه راه معقول و مطمئنی را برای تفسیر آیات متشابه قرآن در اختیار ندارد. در مقابل، موضوعیت ممتاز عقل در روش تفسیری علامه طباطبایی، آیات محکم و متشابه را به شکلی روشمند از یکدیگر متمایز میکند و در تفسیر هر دو گروه از آیات، جانب ادب شرعی و کاوش عقلی را به موازات یکدیگر پاس میدارد.
روششناسی تفسیر
عقلانیت دینی
محکم و متشابه قرآنی
2019
08
23
187
207
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94102_0d311f9144d7994fb44962418ff73cf5.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
بازشناسی موضوعهای احتجاج کلامی معصومان در کتاب احتجاج طبرسی و تحلیل نقش این احتجاجها در رشد دانش کلام
محمد باقر
محمدی لائینی
«دین» نیاز به تبیین، دفاع و دعوت دارد، که مرحله اول بر عهده پیامبر اسلام و اهل بیت پاک او(ع) و مرحله بعد بر عهده عالمان دین استویکی از شیوههای آن مناظره است. از معصومان(ع) و عالمان دینی و کلامی مناظرههای فراوانی نقل شده است که بخشی از تبیین و تفسیرهایی که حضرات معصوم از اصول و مبانی دین ارائه کردهاند یا دفاعیاتی که از آن داشتهاند، ضمن همین مناظرههای کلامی آمده است. پس برای ما مهم است که با این مناظرات آشنا شویم و خصوصاً بدانیم شبهات آن زمانها در چه موضوعات و زمینههایی بوده است و اینکه امامان ما چگونه از آنها بحث کرده و به آنها پاسخ دادهاند. این مقاله بر آن است که با نگاهی به احتجاجهای کلامی معصومان، گزارشی از موضوعات مطرحشده در این احتجاجها که در کتاب احتجاج طبرسی آمده است، ارائه کند و نقش این احتجاجها در رشد دانش کلام را تحلیل نماید. گرچه مطالعه و تحقیق درباره احتجاجهای معصومان(ع) از پیشینه قابل ملاحظه برخوردار است،تحقیقی با هدف گزارش موضوعات مطرحشده در احتجاجهای کلامی معصومان و تحلیل رشد دانش کلام بر اساس آنها سابقه ندارد.
موضوعات احتجاجهای کلامی
معصومان
احتجاج طبرسی
رشد علم کلام
2019
08
23
209
228
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94103_25dfdb2df5b87bda31b7460259786b51.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
نقد و بررسی روششناسی شیخیه در فهم دین
عزالدین
رضانژاد
محمدرضا
مصحفی
در قرن سیزدهم هجری با ظهور شخصی به نام شیخ احمد احسایی در میان علمای شیعه، مبانی جدیدی در روششناسی امامیه مطرح گردید و این مبانی را جانشینان احسایی به کار گرفتند و مبدأ برخی از آموزههای نو شد. این روششناسی در نهایت به بدعتها و انشقاقاتی در مذهب شیعه منجر شد و سرانجام فرقه شیخیه را بنیان نهاد. مهمترین مبانی روششناسی شیخیه عبارتاند از اعتقاد به حذف آیاتی از قرآن، قائلشدن به حجیت ظواهر روایات بدون اعتنا به روش اصولیان، مراجعه به حدیث به صرف نقل ثقه و اهمیتندادن به روش علمای رجال و درایه در اعتبار حدیث، که بهکارگیری این روشها پیامدهایی چون حذف کتاب الهی و دخالت احادیث مجعول و ضعیف و نامنطبق با عقل سلیم در منابع معرفتی را به دنبال داشته و نتیجه آن باورمندی به عقاید انحرافی و غلوآمیز بوده است. در این نوشتار مبانی روششناسی شیخیه با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای بررسی و نقد شده است.
روششناسی شیخیه
شیخ احسایی
سیدکاظم رشتی
حاج محمدخان کرمانی
حاج ابوالقاسمخان ابراهیمی
2019
08
23
229
246
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94105_70ac6309565687176298d52789ce0892.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
بازکاوی حکم قرائت سوره عزیمه در نماز از منظر فقه مذاهب اسلامی
محمد
امامی
سیدمهدی
نقیبی
محمد مهدی
یزدانی
یکی از واجبات نماز، قرائت است که به اتفاق تمام مذاهب اسلامی، خواندن سوره حمد واجب است. بعد از قرائت فاتحه، قرائت سورهای دیگر از قرآن لازم است که این مطلب از چند جهت مورد اختلاف فقها است. یکی لزوم قرائت سورهای کامل یا امکان اکتفا به چند آیه و دیگر جواز قرائت سوره دارای سجده واجب. این جستار بر اساس روایات پیامبر اکرم(ص) و روایات اهل بیت)ع) به مطالعه مسئله دوم یعنی جواز قرائت سوره سجدهدار (عزیمه) در نماز واجب پرداخته است. در این مقاله پس از مفهومشناسی سوره و عزیمه، به شیوه کتابخانهای اقوال مختلف در زمینه جواز قرائتِ سوره عزیمه در نماز مطرح و تحلیل وبررسی میشود و در پایان دیدگاه نویسندگان، که حرامنبودن قرائت سور عزیمه در نمازهای واجب است، با توجه به روایات و دیگر دلایل مطرح خواهد شد.
قرائت
سوره
عزیمه
سجده
2019
08
23
247
273
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_94106_4f81c863c8c03aad840b6d2706a9ac53.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1398
6
11
نسخه کامل این شماره به همراه تصویر جلد آن به منظور چاپ در صورت نیاز به نسخه چاپی
2019
08
23
1
290
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_101940_be7f8e27be03d64c12ee957d329bdc9b.pdf