بررسی نظریه عرف خاص زبان قرآن در نگاه باطنی و اخباری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استاد گروه علوم قران و حدیث دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

یکی از نظریات مطرح در حوزه زبان قرآن در بین قرآن‌پژوهان، دیدگاه زبان عرف خاص دانستن قرآن است. در یک نگاه کلی این نظریه دو تلقی دارد که عمدتاً در بین مفسران باطنی و اخباریان است. بر اساس این باور، تنها عده‌‌ای خاص مخاطب قرآنند و فقط ایشان به فهم قرآن نائل می‌شوند. هر دو جریان فکری مورد نظر با بهره‌گیری از آیات و روایات در پی تثبیت اندیشه و فهم خود، به عنوان تنها تفکر غالب و صحیح در فرایند فهم قرآن، بوده‌اند. مواجهه با عقل و جایگاه آن در تفسیر قرآن چالش اصلی این دو جریان فکری است. هر دو جریان فکری در مسیر فهم و معرفت قرآنی به جایگاه عقل چندان توجهی نداشته، توانایی عقل را در این مقام محدود و غیر قابل اعتماد می‌دانند. این پژوهش جستاری است درباره مواجهه این دو جریان فکری با تفسیر قرآن، به‌ویژه از رهگذر توجه آنان به منبع عقل، که به روشی توصیفی و تحلیلی سامان یافته است. این دو جریان تاثیرگذار تفسیری با دیدگاه انحصارگرایانه خود در فهم قرآن، با وجود تفاوت‌‌هایی که در تاریخچه و اهدافشان دارند، در تخطئه عقل در مقابل نص دارای اشتراک موضع دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Consideration of the Argot Theory of Bāṭinīs and Akhbārīs about the Language of the Qur’an

نویسندگان [English]

  • Hamid Kuhpayma 1
  • Muhsin Qasimpur 2
1 PhD student, Quranic Sciences and Hadith, University of Kashan, Kashan, Iran
2 Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

An important theory regarding the language of the Qur’an is the argot view. Generally speaking, there are two versions of the theory mainly held by Bāṭinī esoteric interpreters of the Qur’an and Akhbārīs. On this theory, the Qur’an is addressed to, and understood by, only a certain group of people. The two intellectual currents cite Quranic verses and hadiths in order to substantiate their claim as the only correct and predominant understanding of the Qur’an. The main challenge for the two intellectual currents was their treatment of reason and its place in Quranic exegesis. Both currents ignore the place of reason in Quranic understanding and knowledge, dismissing it as limited and unreliable. This paper is an inquiry into their treatment of Quranic exegesis, particularly their focus on reason’s source; the inquiry deploys a descriptive and analytic method. The two influential exegetical strands hold an exclusivist view of Quranic understanding, and despite differences in their history and goals, they both agree over the rejection of reason in face of explicit text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhbārīs
  • Bāṭinīs
  • language of the Qur’an
  • Quranic argot
  • reason
  • Imam
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1366)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: علمی فرهنگی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا)، الفتوحات المکّیه، بیروت: دارصادر.
اخوان الصفا (بی‌تا)، رسائل اخوان الصفا، بیروت: دارصادر.
استرآبادی، محمدامین (1424ق)، ‌الفوائد المدینة،‌ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
افندی، میرزا عبدالله (1401ق)، ریاض العلما و حیاض الفضلاء، قم.
ایزدخواه، محمدابراهیم (بی‌تا)، «نظریه متعالی بودن زبان قرآن»، صحیفه مبین، سال دوم، شماره5.
بحرانی، سیدهاشم (1377ق)، الحدائق الناظره، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1377ق.
بحرانی، سیدهاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن‌علی (1398)، قواعد المرام فی علم الکلام، قم: چاپخانه مهر.
بهشتی، ابراهیم (1392)، اخباری‌گری (تاریخ و عقاید)، قم: دارالحدیث، چاپ چهارم.
جوینی ، علاءالدین  عطاملک (1387) ، تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، تهران : موسسه انتشارات نگاه.
حسنی‌داعی، سیدمرتضی (1313)، تبصره العوام فی معرفه مقالات الآنام، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، چاپ مجلس.
حلی، محمد بن‌ادریس (1410)، السرائر، قم: النشر الاسلامی.
دفتری، فرهاد (1388)، اسماعیلیه و ایران (مجموعه مقالات)، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان.
زرکشی، بدرالدین محمد (1410)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق مرعشلی، بیروت: دارالمعرفه.
شاکر، محمدکاظم (1380)، «جستاری در زبان قرآن»، مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره 24و25، بهار و تابستان.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان (1376)، الاتقان‌ فی علوم ‌القرآن، تحقیق‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران: امیرکبیر.
شهرستانى، محمد بن عبدالکریم (بی‌تا)، الملل والنحل، تخریج محمد بن‌فتح‌الله بدران، رضى، چاپ دوم.
صدر، حاج سیدجوادی احمد و فانی، کامران و خرمشاهی، بهاءالدین (1375)، دایره‌المعارف تشیع، شهید سعید محبی، تهران، چاپ دوم.
صدوق، ابوجعفر محمد بن‌علی بابویه (بی‌تا)، التوحید، قم: النشر الاسلامی.
صدوق، ابوجعفر محمد بن‌علی بابویه (1429ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی‌اکبر غفاری، نشر مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ پنجم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمد بن‌محمد بن‌حسن (1363)، روضه التسلیم یا تصورات، تصحیح ولادیمیر ایوانف، بی‌جا: نشر جامی.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (1403ق)، الفوائد الطوسیه، قم.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (1376ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشّریعة، تحقیق و تصحیح عبدالرحیم ربانی، تهران: چاپخانه اسلامی.
غزالی، محمد (1383ق)، فضایح الباطنیه، تحقیق و مقدمه عبدالرحمن بدوی، قاهره: دارالقومیه للطباعه والنشر.
فولادوند، سید محمدمهدی (1418)، ترجمه قرآن، تحقیق هیئت علمی دارالقرآن الکریم، تهران: ناشر دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
فیض کاشانی، ملامحسن (1406)، تفسیر صافی، بیروت: مؤسسة الاعلمی، چاپ اول.
فیض کاشانی، ملامحسن (1411ق)، الوافی، اصفهان: الامام امیرالمؤمنین (ع).
قاسم‌پور، محسن (1392)، جریان شناسی تأویل قرآن، تهران، چاپ دوم.
قاسم‌پور، محسن (1382)، «نگاهی به روش‌شناسی تفسیر امامان (ع)»، قبسات، سال هشتم، شماره29.
ناصرخسرو قبادیانی (1370)، دیوان اشعار، تصحیح مهدی محقق و مجتبی مینوی، دانشگاه تهران.
ناصرخسرو قبادیانی (1348)، وجه دین، تهران، طهوری، چاپ دوم.
ناصرخسرو قبادیانی (1363)، جامع الحکمتین، تصحیح محمد معین و هنری کربن، تهران: طهوری.
قیصری، احسان (1367)، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
کرمانی، حمیدالدین (1953)، راحة العقل، قاهره: دارالفکر العربی.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1391ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت: داراحیاء التراث العربى، چاپ دوم.
مدرسی طباطبایی، سید حسن (1368)، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه آصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مشکور، محمدجواد (1368)، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس.
معصوم شیرازی، محمد (1316)، طرائق الحقائق، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: کتابخانه سنایی.
قاضی نعمان، بن‌محمد مغربی (بی‌تا الف)، تأویل دعائم الاسلام، مصر: دارالمعارف.
قاضی نعمان، بن‌محمد مغربی (بی‌تا ب)، اساس التأویل، تحقیق عارف تامر، بیروت: دارالثقافه.
خمینی، سید روح‌الله موسوی (1370)، آداب الصلوه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
 نجاشی، احمد بن‌علی (1408)، الرجال، بیروت: دارالاضواء.
ولید، علی بن‌محمد (1986)، تاج العقائد و معدن الفوائد، تحقیق عامر تامر، بیروت.
هادوى تهرانى، مهدى (1377)، مبانى کلامى اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، قم: مؤسسه فرهنگى خانه خرد.
هبةالله بن‌موسی (1947)، المجالس المستنصریه، قاهره: چاپ محمد کامل حسین.
یمن، جعفر بن‌منصور (1984)، سرائر و اسرار النطقاء، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: نشر دارالاندلس.
یمن، جعفر بن‌منصور (1404)، الکشف، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: نشر دارالاندلس، چاپ اول.