تحلیل لوازم و پیامدهای دیدگاه‌ سلفیه در معناشناسی صفات خبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم، قم، ایران.

3 استادیار گروه مذاهب اسلامی (کلامی)، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

از سده‌های نخست قمری، در جهان اسلام، دیدگاه‌های مختلفی درباره تفسیر برخی از آیات و روایات نبوی پدید آمد که بعدها صفات مذکور در آنها به صفات خبری شهرت یافتند. صفاتی که در متون دینی به خدا انتساب یافته‌اند،‌ اما از نظر عقلی انتساب آنها به معنای ظاهری به او محال می‌نماید. چگونگی انتساب این صفات به خدا دیدگاه‌های تشبیه‌گرایی، تأویل‌گرایی و تفویض‌گرایی را پدید آورده است. سلفیان در تحلیل این صفات از دیدگاه تفویض‌گرایی، به معنای اثبات بلا تأویل، پیروی می‌کنند. آنان صفات خبری را به معنای ظاهری و حقیقی به خدا نسبت می‌دهند، اما خود را از فهم کیفیت آنها ناتوان می‌دانند. تعطیل‌گرایی، انکار اعجاز زبانی قرآن و امکان نداشتن شناخت خدا لازمه دیدگاه سلفیان در معناشناسی صفات خبری است. این مقاله با رویکرد تحلیلی- انتقادی، دیدگاه سلفیه در معناشناسی صفات خبری را بررسی کرده است. دیدگاه آنان بر خلاف مفاد و حتی ظاهر آیاتی است که در آنها به تدبر و تعقل امر شده است. انکار اعجاز زبانی قرآن نیز بر خلاف فصاحت و بلاغت آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Implications and Consequences of Salafism for Semantics of Transmitted Attributes

نویسندگان [English]

  • Kumayl Shams al-Dini Mutlaq 1
  • Ali Allahbidashti 2
  • Mustafa Sultani 3
1 PhD student, Theological Schools, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Professor, Department of Philosophy and Kalam, University of Qom, Qom, Iran
3 Assistant professor, Department of Islamic Schools (of Kalam), University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Since early centuries AH in the Islamic world, various interpretations were proposed for certain Quranic verses and the Prophet’s hadiths—attributes in these texts were later dubbed as “transmitted attributes” (al-ṣifāt al-khabariyya): attributes ascribed to God in religious texts, although it rationally seems impossible to ascribe them to Him in their literal meanings. Various accounts have been proposed of how they should be ascribed to God: anthropomorphism, interpretivism, and relegationism. In their analysis of such attributes, Salafis have adopted relegationism: ascription of the attributes to God, without interpreting them away. They do ascribe transmitted attributes to God in their literal meanings, although they acknowledge their failure to understand their quality. The Salafi semantics of transmitted attributes implies divesting God of His attributes, the denial of linguistic miracles of the Qur’an, and the impossibility of self-knowledge. This paper adopts an analytic-critical approach to consider the Salafi semantics of transmitted attributes. Their account contradicts the connotations and even apparent denotations of verses in which people are commanded to reflect and reason. Furthermore, the denial of the linguistic miracle of the Qur’an is not compatible with its eloquence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transmitted attributes
  • semantics
  • Salafi
  • relegationism (tafwīḍ)
  • divesting approach (ta‘ṭīl)
  • anthropomorphism (tashbīh)
آمدی، سیف‌الدین (۱۴۲۳)، أبکارالأفکار فی أصول‌الدین‏، تحقیق احمد محمدمهدی، قاهره: دارالکتب‏.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (بی‌تا الف)، کتاب الرد علی المنطقیین، مقدمه سید سلیمان ندوی، بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (1427)، درء تعارض العقل و النقل او موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول، تحقیق سید محمد سید و سید ابراهیم صادق، قاهره: دارالحدیث.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (بی‌تا ب)، مجموعة الفتاوی، طبعة الشیخ عبدالرحمن بن‌قاسم، بی‌جا.
ابن‌عطیه آندلسی، ابومحمد (1413)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌قدامه، عبدالله بن‌احمد (۱۴۰۱)، روضة الناظر و جنة المناظر، بیروت: دارالکتب العربی.
ابن‌قیم جوزی، محمد بن‌ابی‌بکر (۱۴۱۵)، اجتماع الجیوش الإسلامیة علی غزو المعطة والجهمیة، شرح و تحقیق رضوان جامع رضوان، بیروت: دارالفکر.
اشعری، علی بن‌اسماعیل (1430)، الابانه فی اصول الدیانه، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.
اله‌بداشتی، علی (۱۳۹۳)، خدای سلفیه؛ بررسی آرای سلفیه درباره توحید و نقد آن از دیدگاه قرآن، سنت و برهان، قم: کتاب طه.
بلخی، مقاتل بن‌سلیمان (1423)، تفسیر‏، تحقیق عبدالله محمود شحاته‏، بیروت: دارإحیاء التراث.
بیهقی، احمد بن‌حسین (۱۴۱۷)، الاسماء و الصفات، تحقیق عبدالرحمن عمیره‌،‌ بیروت: دارالجیل.
حلی، حسن بن‌یوسف (۱۴۱۹)، نهایة المرام فی علم الکلام، تحقیق فاضل العرفان، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
رازی، فخرالدین (۱۴۱۵)، اساس‌التقدیس فی علم الکلام، بیروت: مؤسسه الکتاب الثقافیه.
رازی، فخرالدین (۱۴۲۰)، مفاتیح الغیب، بیروت‏: دار احیا التراث العربى.‏
ربانی گلپایگانی، علی (۱۳۷۸)، درآمدی بر علم کلام، قم: دارالفکر.
سبحانی، جعفر (1383)، منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبحانی، جعفر (۱۴۲۵)، رسائل و مقالات‏، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
سلطانی، مصطفی (1391)، «صفات خبری از دیدگاه امامیه و معتزله با تأکید بر اندیشه سید مرتضی و قاضی عبدالجبار»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، سال 8، شماره 29، ص۱۲۷ـ۱۴۶.
شهرستانی‏، محمد بن‌عبدالکریم (۱۴۲۵)، نهایة الاقدام فی علم الکلام، تحقیق احمد فرید مزیدی، بیروت: دارالکتب العلمیه‏.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (1364)، الملل و النحل‏، تحقیق: محمد بدران‏، قم: الشریف الرضی‏‏.
صدوق، محمد بن‌علی (۱۳۷۸)، عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، تصحیح مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
طوسی، نصیرالدین (۱۴۰۵)، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل‏، بیروت: دارالاضواء.
غزالی، ابوحامد (۱۴۰۹)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العربیه.
فاضل مقداد، مقداد بن‌عبدالله (1405)، إرشادالطالبین إلی نهج المسترشدین‏، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
فاضل مقداد، مقداد بن‌عبدالله (1422)، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، تحقیق قاضى طباطبایى، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فخری، ماجد (2000)، تاریخ الفلسفة الاسلامیه، نقله الی العربیه کمال یازجی، بیروت: دارالمشرق.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (۱۴۰۷)، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
المعطنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد (۱۴۱۶)، المجاز عند الامام ابن‌تیمیه و تلامیذه بین الانکار و الاقرار، مکتبه وهبه.
نجار، عامر (۱۴۲۳)، علم الکلام عرض و نقد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.