بررسی خوانش تحلیلی ـ انتقادی عالم مثال شیخ اشراق از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تطبیقی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

استناد به استدلالاتی چون «امتناع انطباع کبیر در صغیر» و «صور موجود در خواب» از جمله دلایل اساسی شیخ اشراق در قائل شدن به عالم مثال است. وی به جهت نقش واسطی عالم مثال میان عالم ماده و عقول بسیاری از حقایق هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، همچون بهشت و جهنم صوری، شیاطین و اجنه صوری، نغمه‌های خوش و رایحه‌های دل‌انگیز از احوالات سالکان، صور ملائکه، منشأ کرامات و معجزات، صور خواب و رؤیا، و وحی و الهام را با این عالم مرتبط دانسته است. صدرالمتألهین ضمن قبول اصل وجود عالم مُثُل معلّقه، با ارائه ایراداتی چون تفکیک نکردن خیال متصل از خیال منفصل، جوهر مثالی‌ نبودن صور مرآتی و وابستگی صور ادراکات حسی به خیال متصل، از یک سو به تبیین و روشن‌سازی هرچه بیشتر این دیدگاه همت گماشته و از سوی دیگر، به دنبال آن بوده که با رفع نواقص، این نظریه را توسعه مفهومی و کاربردی ببخشد. جستار پیش رو در پی آن است که با نگرشی تحلیلی ـ انتقادی، پس از بررسی ادله شیخ اشراق و بیان ایرادات صدرالمتألهین در این باب، وجوه اشتراک و افتراق این دو حکیم را در این موضوع مشخص سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Consideration of an Analytic-Critical Reading of Shaykh al-Ishrāq’s Imaginal World according to Mullā Ṣadrā

نویسندگان [English]

  • Vajihih Adili 1
  • Mehrdad Amiri 2
1 PhD student, Comparative Philosophy, University of Qom, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Theology and Islamic Doctrines, University of Lorestan, Lorestan, Iran
چکیده [English]

Shaykh al-Ishrāq’s reasons for the belief in the World of Image (‘ālam al-mithāl) include arguments such as the “impossibility of the incorporation of the big in the small” (inṭiba‘ al-kabīr fi-l-ṣaghīr) and “images of dream.” Since the World of Image serves as an intermediate between the material world and the world of intellects, he takes many ontological and epistemological realities to the World of Image. These realities include the formal Heaven and the Hell, formal devils and jinn, pleasant songs and smells experienced by spiritual travelers, forms of angels, origins of supernatural acts and miracles, images of dream, as well as the revelation and inspiration. Ṣadr al-Muta’allihīn endorses the existence of the World of Suspended Images (al-muthul al-mu‘allaqa), but he elaborates the concept and its functions by further explaining and elaborating the thesis, on the one hand, and on the other, by considering objections to Shaykh al-Ishrāq: failure to distinguish “attached imagination” (al-khayāl al-muttaṣil) and “detached imagination” (al-khayāl al-munfaṣil), mirror images not counting as imaginal substances, and dependence of forms of sensory perceptions on attached imagination. This paper deploys an analytic-critical approach to consider Shaykh al-Ishrāq’s arguments and Ṣadr al-Muta’allihīn’s objections, and then it brings their agreements and disagreements to light.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Detached Image (al-mithāl al-munfaṣil)
  • Suspended Images (al-muthul al-mu‘allaqa)
  • Attached Imagination (al-khayāl al-muttaṣil)
  • Shaykh al-Ishrāq
  • Ṣadr al-Muta’allihīn
آشتیانى، سید جلال‏الدین (1381)، شرح بر زاد المسافر، قم‏: دفتر تبلیغات اسلامى‏، چاپ سوم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1370)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
سجادى،‏ سید جعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1373)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هنری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد (1372)، شرح حکم‍ةالإشراق، تحقیق حسین ضیایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1360الف)، الحکم‍ةالمتعالی‍ة فى الأسفار العقلی‍ةالاربع‍ة، بیروت: دار احیاء‌التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (بی‌تا)، الحاشیة على الهیات الشفاء،‏ قم: انتشارات بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1360ب)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانى، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، چاپ دوم.‏
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1361)، العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنى، تهران: انتشارات مولى.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1381)، کسر الاصنام الجاهلیة، مقدمه و تصحیح و تعلیق دکتر جهانگیرى‏، تهران: بنیاد حکمت صدرا،‏ چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى‏، تهران:‏ انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد ‌بن‌ابراهیم (1363)، مفاتیح الغیب‏، مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى‏، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین (1387)، بدایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، دار الفکر.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
میرداماد، محمدباقر بن‌محمد (1356)، قبسات، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
هروی، محمدشریف ‌بن‌احمد (1358)، ترجمه و شرح حکم‍ةالإشراق سهروردی، تهران: امیرکبیر.
همتی، همایون (1372)، «عالم مثال از دیدگاه شیخ اشراق»، نشریه مشکوة، مشهد: مشکوۀ، ش39، تابستان، ص93ـ104.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1391)، حکمت اشراق (گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی)، گردآورنده مهدی علی‌پور، محمود سوری، تهران: سمت.