جستاری در گونه‌شناسی میراث مکتوب کهنِ علویان بکتاشی با تأکید بر عناصر مشترکِ اعتقادی آنان با اندیشه کلامی اثنا‌عشری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتر ی شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکی از منابع مهمّ پژوهشی در حوزهٔ تمدنی جهان اسلام، نسخ خطی است و بخشی از این مواریث کهن، طبعاً متعلّق به طیفِ جامعهٔ شیعی است. وجود عناصرِ مشترک قوی اعتقادی و مشابهت‌ها و تأثیراتِ رفتاری بکتاشیان از آموزه‌های مکتب اهل‌بیت:، با شکلی صوفیانه، حاکی از آن است که آنان، بی‌تردید، بخشی از جامعهٔ شیعی دورمانده از اصل خویش‌اند. بررسی مقدّماتی گونه‌شناختی متون کهنِ بکتاشیان، نشان می‌دهد بیشترینِ آثار بکتاشیه به زبان ترکی عثمانی و در موضوع کلّی تصوّف، شامل بیان آیین‌ها و آدابِ جمع‌خانه‌ها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبرانِ بکتاشیه، افسانه‌های عجیب تأویلی دربارهٔ رهبران بکتاشیه، به‌ویژه حاجی بکتاش ولی، همچنین نگاه نیمه‌لاهوتی به حضرت علی 7 همراه تأثیرپذیری‌های بیشتر از آموزه‌های امام صادق 7، در کنار ردّپایی از عناصر اندیشه‌های غالیانه و تأویلی شیعی، به‌ویژه در مسئلهٔ تولّا و تبرّا از غاصبان حقوق اهل‌بیت: است. تحریر این نوشتار، به روش توصیفی و کتاب‌خانه‌ای، بیشتر بر پایهٔ نسخه‌های خطی بکتاشیه موجود در کتاب‌خانه‌های ترکیه بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of Ancient written Heritage of Bektashi Order "With the Emphasis on the Common Elements of their Beliefs with the Theological Thought of Imamiyya"

نویسندگان [English]

  • Rasool Jafarian 1
  • hossein mottaqi 2
1 Professor, Faculty of History, University of Tehran
2 PhD student of Shi'a Studies, University of Religions and Denominations, Correspondent Author
چکیده [English]

The manuscripts are important sources of research in the field of Islamic civilization in the world. Part of this heritage belongs to Shiite community. There are common elements and similar strong belief and behavior of the Bektashi School, light teachings of Ahl-al Bayt (AS), a Sufi format; it signifies that they are, no doubt, part of the Shiite community far from the original. A preliminary research of typology of Bektashi ancient texts, shows that the largest effects are on the general topic of the Bektashi Sufi Ottoman Turkish language, customs of cemevis, with biography and quoting the words of the Bektashi leaders, strange legends of Bektashi leader, especially Haji Bektash Vali; also semi-divine Imam Ali (AS) and more influences of teachings of Imam Sadiq (AS), along with trace of exaggerative elements and interpretation of Shia ideas, especially on the issue of friendship and aversion of right usurpers of Ahl al-Bayt (AS). Method of this article is descriptive and librarical, mainly based on Bektashi manuscripts in the libraries of Turkey.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bektashism
  • Alevies
  • Shi'a
  • Sufism
  • manuscripts
  • Turkey

مراجع

قرآن کریم.
انوشه، حسن (1383). دانش‌نامهٔ ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج6.
بجنوردی، کاظم (1383). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف اسلامی، ج12.
البخاری، محمد بن اسماعیل (۱۹۸۱). الصحیح، تصحیح: محمد ذهنی افندی، استانبول: بی‌نا.
بروسه‌لی (بروسوی)، محمّدطاهر (1342). عثمانلی مؤلفلری، استانبول: مطبعهٔ عامره، ج2.
بغدادی، اسماعیل‌ پاشا (1990). هدیة العارفین، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
الترمذی، محمد بن عیسی (بی‌تا). السنن، تصحیح: ابراهیم عطوه عوض، بیروت: بی‌نا.
حدّاد عادل، غلام‌علی (زیر نظر) (1379). دانش‌نامهٔ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج5.
دانش‌پژوه، محمّدتقی (1332). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران، ج4.
سبحانی، توفیق؛ آق‌سو، حسام‌الدین (1374). فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتاب‌خانهٔ دانشگاه استانبول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبحانی، توفیق؛ انصاری، قاسم (1355). «حاجی بکتاش ولی و طریقت بکتاشیه»، در: نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تبریز)، س28، ش120، ص505-546.
الطهرانی، آقابزرگ (1386). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، تهران: چاپ‌خانهٔ دانشگاه تهران، ج4 و9.
الطهرانی، آقابزرگ (1959). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، نجف اشرف: مطبعة القضاء، ج13.
قره‌بلوط، علی‌رضا؛ قره‌بلوط، احمد طوران (2002). معجم تاریخ التراث الإسلامی فی مکتبات العالم، قیصری: دار العقبة.
متّـقی، حسین (1381). فهرست نسخه‌های خطی ترکی کتاب‌خانهٔ آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی، قم: کتاب‌خانه آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی، ج1.
متّـقی، حسین (1423). معجم الآثار المخطوطة حول الإمام علی بن أبی ‌طالب 7: الدلیل الببلیوغرافی لـ 10000 مخطوطة محفوظة فی مکتبات العالم، قم: مکتبة آیة‌اللّه العظمی المرعشی النجفی.
مدرّس تبریزی، محمدعلی (1374). ریحانة الادب، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
Bariş, Hasip ve başkalar (1981). Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, 34 (I), Ankara.
Karatay, F. Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, c. II, Istanbul.
KUT, Günay (1989). Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, c. I, Istanbul.
Noyan Dedebaba, Bedri (1998-2011). Bütün Yonleriyle Bektaşilik ve Alecilik, Vols. I-IX, Ankara.
http://www.forumdas.net (تاریخ دسترسی: 1/2/1392).
http://www.turkcebilgi.org (تاریخ دسترسی: 1/2/1392).
 
برگی از ارکان‌نامه، بدرالدین احمد رفاعی علوی خلوتی بکتاشی (سرّی رفاعی)، کلکسیون ازمیرلی، ش 1243 ـ استانبول

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار