آسیب‌شناسی کلامی‌سیاسی وحدت اسلامی در ایران: دوگانه رادیکالیسم و سکولاریسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه زنجان

چکیده

مفهوم «وحدت اسلامی» در ایران از دوره قاجار تاکنون محل بحث و مناقشه بوده است. این مفهوم در عصر جدید و زمینه نوعی آگاهی دینی و در پاسخ به شرایط جهان اسلام در مواجهه با «غرب» و «استعمار» شکل گرفت. «وحدت اسلامی» ابتدا در شبه قاره هند و سپس در عثمانی و ایران نضج و نشو پیدا کرد. این مفهوم در ایران در ارتباط با مثلث مفهومی «انحطاط ـ خرافه گرایی ـ توحید» پیگیری شد؛ با این حال ویژگی و شاخصه اصلی خود را در ارتباط با طرح و گسترش آن در جهان اسلام حفظ کرد. شاخصه اصلی این بحث، طرح و گسترش آن در زمینه‌ای کلامی ذیل دوگانه مفهومی فرقه‌گرایی- سکولاریسم بود که موجب ناکارآمدی آن شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theological and Political Pathology of Islamic Unity in Iran: Dichotomy of Radicalism and Secularism

نویسنده [English]

  • Mohammad Sadra
Assistant Professor of Islamic Sciences, University of Zanjan
چکیده [English]

It has been discussed about the concept of Islamic unity in Iran, from Qajar era to now. This concept formed with a field of religious awareness and in response to the West and Colonialism in the new era. At first, Islamic unity grew up in the Indian subcontinent, and then, in Ottoman Empire and Iran. This concept in connection with conceptual triangle; Degeneration, Superstitions, Monotheism, was perused in Iran. However, it preserved its main attributes, in connection with this plan and extension in the Muslim World. The main attribution of this discussion, plan and its extension in theological context was under the conceptual dichotomy of Radicalism / Secularism that made it inefficient.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Unity
  • Jamal
  • the Indian Subcontinent
  • sectarianism
  • Islam
  • secularism
اسدآبادی، سید جمال‌الدین (بی‌تا). مجموعه آثارنامه‌ها و اسناد سیاسی و تاریخی، تهیه، تنظیم، تحقیق و ترجمه: سید هادی خسروشاهی، در: http://www.khosroshahi.org
امین‌الدوله، علی (1355). خاطرات سیاسی، به کوشش: حافظ فرمان‌فرماییان، تهران: بی‌نا.
انوشه، حسن (1380). دانش‌نامه ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج4.
بامداد، مهدی (1371). شرح حال رجال ایران، بی‌جا: کتاب‌فروشی زوار، چاپ چهارم، ج5.
جنگلی، میرزا اسماعیل (1357). قیام جنگل: یادداشت‌های میرزا اسماعیل جنگلی خواهرزاده میرزا کوچک‌خان، با مقدمه و کوشش: اسماعیل رائین، تهران: جاویدان.
حائری یزدی، مهدی (1381). خاطرات، به کوشش: حبیب لاجوردی، بی‌جا: نشر کتاب نادر.
حلبی، علی‌اصغر (1383). زندگی و سفرهای سید جمال‌الدین اسدآبادی، تهران: زوار.
خرقانی (1339). محو المهوم و صحو المعلوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات کیهان.
خسروشاهی، سید هادی (1381). «اخوان المسلمین و جنبش اسلامی ایران» (مصاحبه)، به کوشش: محمد باوی، در: مجلهٔ علوم سیاسی، ش18، ص329-340.
شبیری زنجانی، احمد (بی‌تا). گزیدة الکلام، در:
http://zanjani.net/index.aspx?pid=398&articleid=76712
شریعت سنگلجی، محمدحسن (۱۳۲۳). محو الموهوم، تهران: چاپ تابان.
شریعت سنگلجی، محمدحسن (بی‌تا). کلید فهم قرآن، تهران: انتشارات دانش.
صاحبی، محمدجواد (1381). سرچشمه‌های نواندیشی دینی: درآمدی بر تاریخ کلام جدید، قم: احیاگران.
صدر، موسی (1384). ادیان در خدمت انسان، ترجمه: گروه مترجمان مؤسسهٔ امام موسی صدر، تهران: مؤسسهٔ فرهنگی‌تحقیقاتی امام موسی صدر، در: http: //www.imam-sadr.com
صنعتی‌زاده، عبدالحسین (1346). روزگاری که گذشت، تهران: بی‌نا.
طباطبایی، سید جواد (1389). «سید جمال‌الدین اسدآبادی»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج18.
عباس میرزا قاجار (ملک آرا) (1361). شرح حال عباس‌میرزا، به کوشش: عبدالحسین نوابی، تهران: بی‌نا.
عزیز، احمد (1367). تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه: نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران: انتشارات کیهان.
عسکری، حسین (۱۳۸۴). شیخ هادی نجم‌آبادی یکی از پیش‌گامان مشروطه‌خواهی، مشروطه‌خواهی ایرانیان، به کوشش: ناصر تکمیل همایون، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، ج2.
عسکری، حسین (26/7/۱۳۸۳). «انسان‌تر از دیگران: نگاهی به زندگی و مبارزات آقا شیخ هادی نجم‌آبادی»، در: روزنامهٔ شرق، ش۳۱۷.
عنایت، حمید (1362). اندیشهٔ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
عنایت، حمید (1376). سیری در اندیشه سیاسی عرب: از حملهٔ ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم، تهران: امیرکبیر.
فخرایی، ابراهیم (1351). سردار جنگل، بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان، چاپ چهارم.
قطب، سید (1345). آینده در قلمرو اسلام، ترجمه: سید علی خامنه‌ای، تهران: انتشارات عصر.
قطب، سید (1351). اسلام و دیگران، ترجمه: سید محمد شیرازی، تهران: کانون انتشارات عابدی.
قطب، سید (1352). عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه: محمدعلی گرامی و سید هادی خسروشاهی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم.
قطب، سید (1355). اسلام و استعمار، ترجمه: محمدجعفر امامی، قم: انتشارات امید، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
قطب، سید (1368). زیربنای صلح جهانی، ترجمه: سید هادی خسروشاهی و زین‌العابدین قربانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
کامل ضاهر، محمد (1994). الصراع بین التیارین الدینی والعلمانی، بیروت: دار البیرونی.
مجتهدی، مهدی (1327). رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، تهران: چاپ‌خانه نقش جهان.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی (۱۳۷۹). زندگی آیت‌اللّه العظمی بروجردی، تهران: بی‌نا.
محقق، مهدی (1392). «مقدمه» در: فصل‌نامهٔ مطالعات تاریخ اسلام، تهران: وزارت علوم.
مدرسی چهاردهی، مرتضی (1381). سید جمال‌الدین و اندیشه‌های او، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مدرسی، علی (1374). مرد روزگاران مدرس شهید نابغهٔ ملی ایران، تهران: نشر هزاران، چاپ دوم.
مزینانی، محمدصادق (1375). «مبارزه با استعمار»، در: سید جمال: جمال حوزه‌ها، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مودودی، ابوالاعلی (۱۳۵7). قانون اساسی در اسلام، ترجمه: محمدعلی گرامی، قم: انتشارات دار الفکر.
میرزا ابوالقاسمی، سید محمدتقی (1378). دکتر حشمت و اندیشهٔ اتحاد اسلام در جنبش جنگل، تهران: نشر ندا.
نجم‌آبادی، هادی (1378). تحریر العقلاء، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
نیرومند، کریم (1385). شرح زندگانی دانشمندان استان زنجان، زنجان: انتشارات عود.
هاردی، پی. (1369). مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه: حسن لاهوتی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
Sullivan, Z. (2010). Exiled Memories: Stories of Iranian Diaspora, Temple University Press