تعریف زهد، جایگاه و ارکان آن در نگاه معصومان (ع) و متصوفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه لرستان

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد تصو ف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب.

چکیده

زهد از مباحث مهم در تفکر اسلامی و از محوری‌ترین اصول در نگاه متصوفه است. بسیاری تصوف را همان زهد تکامل‌یافته می‌دانند و علت اهتمام صوفیان به زهد را توجه آنها به این حقیقت دانسته‌اند که بدون بی‌رغبتی به دنیا، طی‌کردن مسیر سلوک میسر نخواهد بود. به همین سبب، ارکان زهد از نگاه ایشان عبارت است از: اجتناب از عمل بی‌علاقه، گفتاری بی‌طمع، عزت بی‌ریاست، دنیاگریزی و پرهیز از مال،‌ سخن و خواب و خوراک. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتی با نگاه متصوفه دارد؛ اما می‌توان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زیادی نزدیک به حقیقت آن در بیان پیامبر (ص) و اهل ‌بیت ایشان است و بلکه گاه تعریف متصوفه از زهد عیناً همان تعریف پیامبر (ص) است. لذا تفاوت‌هایی وجود دارد، چنان‌که زهد نزد متصوفه معنای تندتری داشته است، به گونه‌ای که بعضاً منجر به ترک ضروریات زندگی و دشمن‌داشتن دنیا می‌شود، حال آنکه در کلام معصومان (ص) توجه به نیازهای زندگی و ضروریات آن آشکار است؛ اما این تفاوت‌ها آنچنان وسیع و عمیق نبوده است که بتوان زهد متصوفه را جدای از زهد حضرات معصومان (ع) دانست. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی زهد و زهدگرایی را بررسی، و بین دیدگاه معصومان (ع) با متصوفه مقایسه تطبیقی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Asceticism in Sufism and the Shiite Imams’ Narrations

نویسندگان [English]

  • RAHMAN BOLHASANI 1
  • Habib Hatami 2
  • VAHID MORADI 3
1 PhD student, Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, (Correspondent Author)
2 Assistant Professor, Faculty of Maaref, University of Lorestan
3 M.A. of Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Abstract
Sufis had well noticed the fact that the realization of any other admirable virtue in the spirit of human being and reaching eternal salvation as a result was not possible unless through practicing asceticism, lack of which resulting in the emergence of many immoralities.
Moreover, asceticism has a special position in the Hadithes and Narrations of Imams in which the results mentioned for its realization or non-realization are similar to those pointed by the Sufis. Some of the results for realization of asceticism are: generosity, munificence, wisdom, while some for its non-realization are jealousy, niggardliness and weak faith.
This research demonstrates that throughout the first four centuries of Islam, Sufistic asceticism is very similar to how it is defined by Ahl al-Bait’s viewpoints, although it contains some intemperance that has no place in that of Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Piety
  • Sufism
  • Early Centuries of Islam
  • Narrations
  • Imams

مراجع

نهج البلاغه (۱۴۱۴). گردآوری: سید رضی، تصحیح: صبحی صالح، قم: هجرت.
نهج الفصاحه (۱۳۶۳). تصحیح: ابوالقاسم پاینده، تهران: دنیای دانش.
ابن ابی الحدید (1404). شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی، ج18.
اصفهانی، ابونعیم (بی‌تا). حلیة الاولیاء، به کوشش: شفیعی کدکنی، قاهره: دار ام القراء للطباعة والنشر، ج۸.
پیشوایی، مهدی (۱۳۷۸). سیره پیشوایان، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
ترابی محمودآباد، سید حسن؛ ذاکر، احمد (1389). «زمینه‌های زهد و تصوف در اندیشه حسن بصری»، در: ادیان و عرفان، س7، ش۲۵، ص207-232.
تمیمی آمدی، محمد (۱۴۱۰). غرر الحکم، تصحیح: سید مهدی رجایی، قم: دار الکتاب الاسلامی.
ابن شعبه حرانی، حسن ابن علی (۱۳۶۳). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
حسینی زبیدی، محمد مرتضی (۱۴۱۴). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر، ج۴.
خراز، ابوسعید احمد بن‌ عیسی (1412). کتاب الصدق او الطریق السالمة، تصحیح: عبدالمنعم سعید ابراهیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خرگوشی (1427). تهذیب الاسرار، تصحیح: امام سید محمد علی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ذکاوتی قراگزلو، علی‌رضا (1390). بازشناسی و نقد تصوف، تهران: سخن.
ذوالفقاری، حسن (1384). «آرا و عقاید معروف کرخی»، در: مطالعات عرفانی، ش۲، ص63-78.
رازی، ابوزکریا یحیی‌ بن‌ معاذ (۱۴۲۳). جواهر التصوف، تصحیح: سعید هارون عاشور، قاهره: مکتبة الآداب.
رازی، محمد بن ابی بکر (1420). مختار الصحاح، تحقیق: شیخ محمد یوسف، بیروت: صیدا،‌ انتشارات مکتبة العصریة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۳۸۷). معجم مفردات الفاظ قرآن، ترجمه: حسین خداپرست، قم: انتشارات نوید اسلام.
سراج طوسی، ابونصر (1914). اللمع فی التصوف، تصحیح: نیکلسون، نشر مطبعة بریل.
طبرسی، علی ‌‌‌‌‌بن ‌حسن (1385). مشکات الانوار فی غرر الاخبار، نجف: مکتبة الحیدریة، چاپ دوم.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین، تصحیح: احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1414). الامالی، تصحیح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
عثمانی، ابوعلی (۱۳۷۴). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم(۱۳۷۴). رساله قشیریه، ترجمه: ابوعثمان علی، تحقیق: بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
قمی، شیخ عباس (1379). مفاتیح الجنان، قم: مؤمنین.
قمی، شیخ عباس (1386). منتهی الامال، قم: هجرت، ج۱.
قمی، شیخ عباس (1414). سفینة البحار، قم: دار الاسوة للطباعة والنشر.
کراچکی، ابوالفتح (1394). معدن الجواهر، تهران: مرتضویه.
کلابادی (1371). التعرف لمذهب التصوف، ترجمه: محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة.
محاسبی، حارث (1420). الرعایة لحقوق الله، تصحیح: عبدالرحمان عبدالحمید البر، بی‌جا: نشر دار الیقین.
محاسبی، حارث (1986). الوصایا، تصحیح: عبدالقادر احمد عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مکی، ابوطالب (1417). قوت القلوب، تصحیح: باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
منسوب به امام صادق (ع) (1400). مصباح الشریعة، بیروت: نشر اعلمی.
نوری، میرزا حسین (1408). مستدرک الوسائل، قم: آل البیت (ع).
یسوعی، پل نویا (1982).‌ نصوص صوفیة غیر منشورة، بیروت: دار المشرق، الطبعة الثانیة.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار