بررسی تطبیقی طلاق بدعی در فقه امامیه و حنفیه: مبانی و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استاد یار گروه مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

دیدگاه فقهی فقهای امامی و حنفی دربارۀ طلاق بدعی، یکی از مباحث بسیار جدی‌ و بحث‌برانگیز در مسئلۀ طلاق است. امامیه بر اساس مبانی فقهی خویش، چون تبعیت نصّ، سنت و اجماع، مصادیق چهارگانۀ طلاقِ حائض، نفساً، طلاق در طُهر مواقعه و طلاق جمع را طلاق بدعی و منهِی، محَرّم و خلاف شرع، می‌دانند و بر بطلان آن حکم می‌دهند؛ ولی فقهای حنفی، تحت همان عناوین و تبعیت سیرۀ صحابه و قیاس، بر جواز و صحت آن پافشاری می‌کنند. اما مبانی صحت طلاق بدعی، از لحاظ پرسش‌های جدی، نه‌تنها توان مقابله با مبانی بطلان را ندارد، بلکه شواهدی برخلاف آن به چشم می‌خورد. از این‌رو راهکار اساسی حل اختلاف، بَسَنده‌کردن به «طلاق سنت» خواهد بود که این دو رویکرد فقهی بر آن توافق دارند و برابر با اصول و قواعد پذیرفته‌شدۀ هر دو است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation into Non-Traditional Divorce in Imamiyya and Hanafi’s Fiqh: Foundations and Solutions

نویسندگان [English]

  • Asadollah Rezaei 1
  • Hisein Rajabi 2
1 PhD of Islamic Schools of Thought, University of Religions and Denominations, (Correspondent Author)
2 Assistant Professor, Faculty of Islamic Schools of Thought, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Abstract
Jurisprudential point of view about non-traditional divorce in Imamiyya and Hanafi’s jurists is one of the most serious and challenging issues in divorce. According to Imamiyya’s jurisprudential foundations such as following the absolutely clear text(Nas), practice (Sunnah) and consensus decrees that the four instances of divorce: divorce of woman in her monthly period, in her puerperal period, in her cleanliness in which sexual intercourse is done and sum divorce are prohibited, unlawful, non-traditional divorce and against the religious law; and emphasize on their nullity; while Hanafi’s jurists, under the same titles and the prophet companions’ behavior and comparison, insist on its permission and accuracy. But foundations of accuracy of non-traditional divorce, regarding with serious challenges, can’t only encounter foundations of nullity but there are evidences against it. Therefore the fundamental technique to solve the differences is to rely on traditional divorce on which is agreed and accepted by principles and rules of both jurisprudential approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Divorce
  • Principles
  • Quran
  • Biography

مراجع

قرآن کریم.
آل‌ عصفور، حسین بن محمد (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم: مجمع البحوث العلمیة، الطبعة الاولی.
آلوسی‌ البغدادی، السید محمود (بی‌تا). بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العَرب، تصحیح و ضبط: محمد بهجة الأثری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
آمدی، علی ‌بن ‌محمد (1406). الاحکام فی أصول الاحکام، تحقیق: سید الجمیلی، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثانیة.
ابن ابی ‌شیبه الکوفی، عبداللّه بن محمد (1416). المصنف فی أحادیث والآثار، ضبط و تصحیح و ترقیم: محمد عبد السلام شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن ادریس حلّی، محمد بن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الثانیة.
ابن ‌بابویه ‌القمی (صدوق)، محمد بن علی (1415). المقنع، تحقیق: لجنة التحقیق التابعة لمؤسسة الامام الهادی(ع)، قم: مؤسسة الامام الهادی(ع).
ابن ‌تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1408). الفتاوی الکبری، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن ‌تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1422). جامع المسائل، تحقیق: محمد عزیر شمس، إشراف: بکر بن عبداللّه أبو زید، بیروت: دار عالم الفوائد للنشر والتوزیع، الطبعة الاولی.
ابن ‌تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1426). مجموع الفتاوی، تحقیق: أنور الباز، عامر الجزار، بیروت: دار الوفاء، الطبعة الثالثة.
ابن‌ حنبل، احمد بن محمد (1414). المسند، تصحیح و تحقیق و تعلیق: صدقی محمد جمیل العطار، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
ابن ‌قیم الجوزیه، محمد بن ابی ‌بکر (1973). اعلام الموقَّعِین عن ربِّ العالمین، مقدمه و تعلیق و ارجاع: طه عبد الرؤف سعید، بیروت: دار الجلیل.
ابن ماجه (قزوینی)، محمد بن یزید (بی‌تا). سنن ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن ‌نجیم، زین ‌الدّین بن ابراهیم (1400). الأشباه والنظائر علی مذهب ابی حنیفة النعمان، حواشی و اخراج احادیث: زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن ‌نجیم، زین ‌‌‌الدّین بن ابراهیم (بی‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت: دار المعرفة.
ابوزهره، محمد (بی‌تا). الأحوال الشخصیة، قاهره: دار الفکر العربی.
بحرانی، یوسف (1409). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الاولی.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1414). صحیح البخاری، ضبط، ترقیم و شرح الفاظ: مصطفی دیب البُغا، بیروت، دمشق: دار ابن کثیر و الیمامة للطباعة، الطبعة الخامسة.
البغدادی الدارقطنی، علی بن عمر (1406). سنن الدارقطنی، تعلیق: محمد شمس الحق العظیم‌آبادی، بیروت: عالم الکتب، الطبعة الرابعة.
بیهقی، احمد بن الحسین (1414). السُّنن الکبری، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
حلّی، شمس‌ الدین محمد بن شجاع (1424). معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم: مؤسسۀ امام ‌صادق (ع)، چاپ اول.
الحنفی الموصلی، عبد اللّه بن محمود (1426). الاختیار لتعلیل المختار، تحقیق: عبداللطیف محمد عبدالرحمن، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثالثة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1425). مفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق و تعلیق: صفوان عدنان، قم: ذوی القربی، الطبعة الرابعة.
رضوان، زینب (2004). المرأة بین الموروث والتحدیث، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
روحانی، سید صادق (1412). فقه الصادق (ع)، قم: دار الکتاب، مدرسۀ امام ‌صادق (ع)، چاپ اول.
روحی بعلبکی، محمد مقدس (1391). المورد: فرهنگ عربی- فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
زیلعی، فخر الدین عثمان بن علی الزیلعی (1313). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، قاهره: دار الکتاب الاسلامی.
سابق، سید (1419). فقه السنّة، اشراف: مکتبة البحوث و الدّراسات، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
سعید الخن، مصطفی (1414). أثر الاختلاف فی القواعد الأصولیة فی اختلاف الفقهاء، بیروت: مؤسسة الرّسالة، الطبعة الخامسة.
سمرقندی، علاء الدّین محمد (1414). تُحفة الفقهاء، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
سیواسی، محمد بن عبدالواحد (بی‌تا). شرح فتح القدیر علی الهدایة، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
سیوری، مقداد بن‌ عبداللّه (1422). کنز العرفان فی فقه القرآن، مقدمه و تحقیق: عبدالرّحیم العقیقی البخشایشی، قم: نوید اسلام، چاپ اول.
شاطبی، ابراهیم ‌بن ‌موسی (بی‌تا). المواقفات فی أصول الشریعة، بیروت: دار المعرفة.
شبیری زنجانی، سید موسی (1419). کتاب نکاح، پژوهش و نشر: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز، قم: چاپ اول.
شعراوی، محمد متولّی (بی‌تا). فتاوی النساء، اعداد و دراسة والتحقیق: مرکز التراث لخدمة الکتاب والسنة، قاهره: المکتبة التوقیفیة.
شلتوت، محمود (2009). الفتاوی دراسة لمشکلات المسلم المعاصر فی حیاته الیومیة العامة، قاهره: دار الشروق، الطبعة التاسعة عشر.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی (1421). ریاض المسائل: تحقیق الاحکام بالدلائل، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، الطبعة الاولی.
 طباطبایی حکیم، سید محسن (1410). منهاج الصالحین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، الطبعة الاولی.
طبرانی، سلیمان بن أحمد (1404). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبد المجید السلفی، موصل: مکتبة العلوم والحِکم، الطبعة الثانیة.
طوسی، محمد بن الحسن (1400). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثانیة.
طوسی، محمد بن الحسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر العاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
العاملی (شهید اول)، محمد بن مکی (بی‌تا). القواعد والفوائد فی الفقه والاصول والعربیة، تحقیق: السید عبد الهادی الحکیم، قم: مکتبة المفید.
‌العاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین علی (1416). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، تحقیق و نشر: مؤسسة المعارف، قم: چاپ اول.
عبدالله، عمر (بی‌تا). أحکام الشریعة الاسلامیة فی الأحوال الشخصیة، قاهره: دار المعارف.
علی، جواد (1970). المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار العلم للملایین، بغداد: مکتبة النهضة، الطبعة الاولی.
فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن الحسن (1422). کشف اللثام عن قواعد الاحکام، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الاولی.
الکاشانی الحنفی، علاء الدّین ابی بکر بن مسعود (1394). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثانیة.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب (1429). الکافی، قم: دار الحدیث، الطبعة الاولی.
مَحمَصانی، صبحی (1980). فلسفة التشریع فی الاسلام، مقدّمة فی‌ دراسة الشرعیة الاسلامیة علی ضوء مذاهبها المختلفة و ضوء القوانین الحدیثة، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الخامسة.
مرغینانی، علی بن ابی ‌بکر عبد الجلیل (بی‌تا). الهدایة شرح بدایة المبتدی، بیروت: المکتبة الاسلامیة.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الموسوی (شریف‌ المرتضی)، علی بن الحسین (1415). الانتصار، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
نجفی، محمد حسن (1412/1992). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة و دار المورخ العربی، الطبعة الاولی.
نجفی، محمد حسن (1417). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و نشر: مؤسسة النّشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم: الطبعة الاولی.
نیشابوری، مسلم بن الحجاج (1398). صحیح مُسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار