واکاوی جریان غلو و جعل حدیث در فرقۀ خطابیه و رفتار ائمه (ع) با آنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام

3 کارشناس ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

بازشناسی اندیشه‌ها و رفتارهای فرق و مذاهب اسلامی یکی از نیازهای علمی جامعه به شمار می‌آید. زیرا می‌تواند به شناخت دیدگاه‌های مختلف اعتقادی و مذهبی که در ادوار مختلف تاریخ اسلامی وجود داشته و آثاری که از خود بر جای گذاشته کمک کند. از جمله این فرق که تأثیرات درخور توجهی داشته، فرقه خطابیه است. رئیس این فرقه محمد بن مقلاص اسدی، معروف به ابوالخطاب بوده که در نیمۀ نخست سدۀ دوم، افکار غالیانه را ترویج می‌کرده و پیروانی داشته است. نوشتۀ پیش رو به این سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملی سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آیا این فرقه زمینه‌های جعل حدیث را فراهم کرده است؟ 3. امامان (ع) چه واکنشی به این جریان داشته‌اند؟ بررسی منابع فرقه‌شناختی، حدیثی و رجالی نشان می‌دهد رسیدن به منافع مادی و برخی اهداف سیاسی و ریاست‌طلبی از مهم‌ترین انگیزه‌های غلو خطابیه بوده است و عمده‌ترین بسترهای جعل حدیث را آنان، به‌ویژه در زمینه فضایل و علم غیب ائمه (ع) و نیز حوزه‌های کلامی همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم کردند. روش به‌‌کاررفته در این پژوهش توصیفی- ‌تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into Ghuluww and Hadith Forgery in Khatabiyya and Imams’ Reaction towards Them

نویسندگان [English]

  • mahdi akbarnezhad 1
  • sohrab morovati 2
  • sosan valipoor 3
1 Associate Professor, Faculty of Quran and Hadith, University of Ilam,(Correspondent Author)
2 Professor, Faculty of Quran and Hadith, University of Ilam
3 Masters SeniorM.A. of Quran and Hadith, University of Ilam
چکیده [English]


Recognition of thoughts and behaviors of Islamic sects is considered one of the academic needs of a society. It can identify different viewpoints and religious beliefs that exist in the different periods of Islamic history. Khatabiyya is one of the sects that have noticeable impacts. Mohammad ibn Maghlas Asadi was its leader known as Abolkhattab. He spread his exaggerating ideas in the first half of the second century and has some followers. This paper answers to three questions: 1. what factors caused them to exaggerate? 2. Did this sect provide grounds for forging hadith? 3. What were Imams’ reactions toward them? Studying the sources of knowing the sects, hadith and narrators shows that the most important incentives of this approach were financial interests, certain political goals and presidential ambitions and also created the most significant grounds for forging hadith especially about Imams’ virtues and knowledge of the unseen and theological subjects such as incarnation of God in persons. This paper uses descriptive – analytical method for studying the topic.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khatabiyya
  • Ghuluww
  • Hadith Forgery
  • Imams (AS)
  • Imam Sadigh (AS)
 
قرآن کریم.
آمدی، سیف ‌‌‌الدین (1423). ابکار الافکار فی اصول الدین، تحقیق: احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب.
ابن بابویه، محمد بن‌ علی (1372). عیون اخبار الرضا (ع)، ترجمه: حمیدرضا مستفید، علی‌اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، چاپ اول.
ابن بابویه، محمد بن‌ علی (1377). معانی الاخبار، ترجمه: عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم.
ابن بابویه، محمد بن ‌علی (1380). کمال الدین و تمام النعمة، ترجمه: منصور پهلوان، قم: دار الحدیث، چاپ اول.
ابن بابویه، محمد بن ‌علی (بی‌تا). الخصال، مصحح: احمد فهری زنجانی، تهران: علمیه اسلامیه، چاپ اول.
ابن حیون، نعمان بن محمد (1385). دعائم الاسلام، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم.
احمدی میانجی، علی (1426). مکاتیب الائمة علیهم السلام، قم: دار الحدیث، چاپ اول.
اسفراینی، ابوالمظفر (1359). التبصیر فی الدین، تعلیق: محمد زاهد کوثری، قاهره: المکتبة الازهریة للتراث، الطبعة الاولی.
اشعری قمی، سعد بن ‌عبداللّه (1360). المقالات والفرق، تهران: مرکز انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم.
اشعری، ابوالحسن (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ
سوم.
انصاری، مهدی (1390). «فرقۀ اسماعیلیه خالصه و نقش اسماعیل بن جعفر صادق (ع) در آن»، در: مسکویه، س6، ش16، ص25-40.
ایجی، میر سید شریف (1325). شرح المواقف، افست، قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
بغدادی، عبد القاهر (1408). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بیروت: دار الجیل- دار الافاق.
بغدادی، عبد القاهر (1992). الملل والنحل، بیروت: دار المشرق، الطبعة الثالثة.
بغدادی، عبد القاهر (2003). اصول الایمان، تحقیق: ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
تهانوی، محمد علی (1996). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، الطبعة الاولی.
جزایری، نعمت ‌‌‌‌اللّه ‌بن ‌عبداللّه (1427). ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1425). اثبات الهداة، بیروت: اعلمی، الطبعة الاولی.
حسنی رازی، سید مرتضی بن داعی (1364). تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
حسین، جاسم (1367). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (عج)، ترجمه: سید محمدتقی آیت‌اللهی، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
حمیری، عبد اللّه بن جعفر(1413). قرب الإسناد، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول .
حیدری، سید کمال (1391). الغلو: حقیقت و اقسام آن، ترجمه: پژوهشکدۀ حج و زیارت، تهران: نشر معشر.
رازی، فخرالدین (1413). اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، قاهره: مکتبة مدبولی، الطبعة الاولی.
السامرائی، عبداللّه سلوم (1392). الغلو والفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، بغداد: انتشارات دار الحریة للطباعة.
سبحانی، جعفر (1386). سیمای عقاید شیعه، ترجمه: جواد محدثی، تهران: نشر مشعر، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (گوناگون). بحوث فی الملل والنحل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، مؤسسة الامام الصادق (ع).
السمعانی، ابو سعید عبدالکریم بن محمد (1382). الانساب، تحقیق: عبد الرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد: مجلس دائرة‌المعارف العثمانیة، الطبعة الاولی.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1364). الملل والنِّحل، قم: الشریف الرضی، الطبعة الثالثة.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌‌اللّه (1384). غلو: درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین، تهران: کویر، چاپ اول.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1388). غالیان: کاوشی در جریان‌ها و برآیندها تا پایان سده سوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ دوم.
طوسی، محمد بن ‌الحسن (1390). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محقق/مصحح: خرسان، حسن الموسوی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الاولی.‌
طوسی، محمد ‌بن ‌الحسن (1407). تهذیب الاحکام (تحقیق خرسان)، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الرابعة.
طوسی، محمد بن ‌الحسن (1411). الغیبة، تحقیق: عباداللّه تهرانی، ابی احمد ناصح، قم: المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی.
عده‌ای از علما (1423). الاصول الستة عشر (ط- دارالحدیث)، محققان: ضیاءالدین محمودی، نعمت‌اللّه جلیلی، مهدی غلامعلی، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة، الطبعة الاولی.
غفار، عبد الرسول (1415). شبهة الغلو عند الشیعة، بیروت: دار المحجة البیضاء، الطبعة الاولی.
قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة اللّه (1409). الخرائج والجرائح، قم: مؤسسه امام ‌مهدی (عج)، چاپ اول.
کشی، محمد بن‌ عمر (1409). رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
کلینی، محمد بن ‌یعقوب (1381). بهشت کافی (ترجمه روضه کافی)، ترجمه: حمیدرضا آژیر، قم: انتشارات سرور، چاپ اول.
مجلسی، محمد باقر (1363). بخش امامت (ترجمۀ ج23-27 بحارالانوار)، ترجمه: موسی خسروی، چاپ دوم، تهران: ناشر اسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (1398). زندگانی حضرت امام جعفر صادق (ع) (ترجمۀ ج47 بحارالانوار)، ترجمه: موسی خسروی، تهران: اسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، ج64.
مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الثانیة.
مجلسی، محمد باقر (1414). لوامع صاحبقرانی (شرح فقیه)، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مشکور، محمدجواد (1386). فرهنگ فرق اسلامی، مقدمه و توضیحات: کاظم مدیر شانه‌چی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ پنجم.
مفید، محمد بن ‌محمد (1414). تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: کنگرۀ شیخ مفید، چاپ دوم.
المقریزی، أحمد بن علی (1418). المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی.
نجاشی، احمد بن ‌علی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرف، الطبعة السادسة.
نوبختی، حسن ‌‌‌بن‌ موسی (1404). فرق الشیعة، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
نوری، حسین بن محمد تقی (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، الطبعة الاولی.
واسطی بغدادی، احمد بن ‌حسین (1364). الرجال (لابن الغضائری)، قم: دار الحدیث، الطبعة الاولی.