عناصر ظاهرگرایی سلفیه افراطی در تفسیر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

چکیده

جریان سلفی در درون خود طیف‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد که در این میان جریان سلفی افراطی با شعار پیروی از سلف، همواره با تفسیر ظاهری از قرآن و سنت، اقدامات ناسنجیده خود را به نام دین توجیه می‌کند. ظاهرگرایی، به معنای اعتبار هر گونه تفسیر ظاهری و انکار تأویل‌های عقلایی، افراطی است و پذیرفتنی نیست. ظاهرگرایی سلفی، هرچند بیشتر در خصوص آیات متشابه و آیات صفات الهی نمود داشته است، ولی به‌تدریج و با تلاش رهبران فکری آن جریان، به‌ویژه ابن‌تیمیه، به عنوان عنصر کلیدی جریان سلفی افراطی در آمده است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه و بررسی آثار تفسیری مفسران برجسته این جریان، از جمله ابن‌تیمیه، ابن‌قیم، ابن‌کثیر، شنقیطی و ابن‌عثیمین به این نتیجه می‌رسد که انکار تأویل ضابطه‌مند، نفی کاربردهای مجازی در قرآن کریم و به طور کلی نادیده‌گرفتن نقش عقل در فهم قرآن، از جمله عناصر بسیار مهم ظاهرگرایی سلفیه افراطی در تفسیر متون دینی، به‌ویژه قرآن کریم، است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Formalism Elements of Radical Salafism in the Interpretation of the Quran

نویسنده [English]

  • Ali Fathi
Faculty Member, Department of Quran Research, Research Institute of Hawzeh and University
چکیده [English]

The Salafism movement within itself includes a variety of trends. In the meantime, the extremist Salafism movement, with the slogan of following the predecessors, always justifies its unbridled actions in the name of religion, with a formalistic interpretation of the Quran and Sunnah. Formalism under the meaning of authentication of formal interpretation and denial of rational esoteric interpretation (ta’wil) is extremist and unacceptable in itself. Salafi formalism albeit more represented in Mutashabeh (allegorical) verses and verses of Divine Attributes, gradually and with the efforts of its intellectual leaders, especially Ibn Taymiyyah, it has become a key element of the extremist Salafi movement. This research by using a descriptive and analytical method, and studying the interpretative works of the great commentators of this movement including Ibn Taymiyyah, Ibn Qayyim, Ibn Kathir, Shanghiti and Ibn al Uthaymeen concludes that the denial of the consistent interpretation, the refusal of figurative applications in the Holy Qur'an and, in general, ignoring the role of reason in understanding the Quran, are the most important elements of fundamental Salafi formalism in the interpretation of religious texts, particularly the Holy Qur'an

کلیدواژه‌ها [English]

  • Formalism
  • Fundamental Salafism
  • Salafi interpretation
  • Rejection of esoteric interpretation (ta’wil)
  • Denial of figurative meaning
  • Refusal of the role of reason

مراجع

أبا الخیل، سلیمان بن عبداللّه (2015). السلفیة، الریاض: دار العاصمة.
ابن ابی‌العزّ حنفی، علی بن محمد (بی‌تا). شرح الطحاویة فی العقیدة السلفیة، تحقیق: احمد محمد شاکر، خارطوم: دار السودانیة للکتب.
ابن تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1415). بغیة المرتاد، تحقیق و دراسة: موسی بن سلیمان الدرویش، بی‌جا: مکتبة العلوم والحکم.
ابن تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1426‌). مجموع الفتاوی، بیروت: مکتبة الرشد.
ابن تیمیه، احمد بن ‌عبدالحلیم (1427‌). درء التعارض العقل والنقل، الریاض: مکتبة الرشد- ناشرون.
ابن عثیمین، محمد بن ‌صالح (1404‌). عقیدة اهل السنة والجماعة، ریاض: مدار الوطن للنشر.
ابن عثیمین، محمد بن صالح (1423). تفسیر القرآن الکریم، الریاض: دار ابن جوزی.
ابن عثیمین، محمد بن ‌صالح (بی‌تا). القول المفید علی کتاب التوحید، الریاض: دار ابن جوزی.
ابن ‌عثیمین، محمد ‌‌بن صالح (1431). الکنز الثمین تفسیر ابن عثیمین، بیروت: کتاب ناشرون.
ابن ‌عطیه، عبدالحق (1422). ‏المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت،‏ دار الکتب العلمیة.
ابن قیم جوزیه، محمد ابن ابی بکر (1417). مختصر الصواعق المرسلة علی الجهمیة والمعطّلة، تحقیق: سید ابراهیم، قاهره: دار الحدیث.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419). تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوزهره، محمد (1996). تاریخ المذاهب الاسلامیة، القاهرة: دار الفکر العربی.
اسود، محمد عبد الزاق (1429). الاتجاهات المعاصرة، دمشق: دار الکلم الطیب.
ألبانی، محمد ناصر الدین (1408). سلسلة الأحادیـث الضعیفة والموضوعة، الریاض: دار المعارف.
ألبانی، محمد ناصر الدین (بی‌تا). سلسلة قضایا عقدیة، بی‌جا: دار الهدیة النبوی.
بغوی، حسین بن مسعود (1420‌). ‏معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت‏: دار احیاء التراث العربى.
البنا، حسن (بی‌تا). مجموعة رسائل، القاهرة: المکتبة التوقیفیة.
بوطی، محمد سعید رمضان (1418‌). السلفیة مرحلة زمینة مبارکة لا مذهب اسلامی، بیروت: دار الفکر المعاصر.
بیهقی، احمد بن حسین (1417). کتاب الاسماء والصفات، بیروت: دار الجیل.
جلیند، محمد السید (بی‌تا). الامام ابن تیمیه و قضیة التأویل، القاهرة: دار قباء للطباعة والنشر والتوزیع.
حمدو علیان الحنبلی، مصطفی (2014). الحنابلة واختلافهم مع السلفیة المعاصرة، عمان: دار النور المبین للنشر والتوزیع.
ذهبی، محمد حسین (بی‌تا). التفسیر والمفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رشید رضا، محمد (بی‌تا). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بیروت: دار المعرفة.
سبحانی، جعفر (1427). المذاهب الاسلامیة، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
سیوطی، عبدالرحمن (1421). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
شمری، شعبان (1435). نظریة التفکیک للنص الدینی عند العقل التکفیری، بیروت: دار النصر.
شنقیطی، محمد امین (بی‌تا). اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت: عالم الکتب.
شوکانی، محمد بن علی (1426). الرسائل السلفیة، بیروت: دار الکتاب العربی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364). الملل والنحل، قم: منشورات الشریف الرضی.
صبری، متولی (1401). منهج ابن تیمیه فی تفسیر القرآن الکریم، قاهره: عالم الکتب.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فیتفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
فینسان، سعود بن عبداللّه (1418). اختلاف المفسرین أسبابه و آثاره، الریاض: مرکز دراسات والاعلام/ دار اشبیلیا.
قاسمی، محمد جمال‌ الدین (1422). محاسن التأویل، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قصبی، زلط (1433). مباحث فی علوم القرآن، بی‌جا: دار الصحابة.
قوسی، مفرح بن سلیمان (1422). المنهج السلفی، الریاض: دار الفضیلة.
کثیری، سید محمد (1418). السلفیة بین أهل السنة والامامیة، بیروت: الغدیر.
مجموعة باحثین (1425). السلفیة، النشأة، المرتکزات، الهویة، بیروت: معهد المعارف الحکمیة.
محمد الحسین، عبدالقادر (1428). معاییر القبول والرّد لتفسیر النصّ القرآنی، دمشق: دار الغوثانی للدراسات القرآنیة.
محمود، احمد بکیر (1411). المدرسة الظاهریة بالمشرق والمغرب، بیروت: دار قتیبیة.
مطلوب، أحمد (1975). فنون بلاغیة، الکویت: دار البحوث العلمیة.
مغنیه، محمد جواد (1427). هذی هی الوهابیة، بیروت: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.
هاشمی، احمد (1368). جواهر البلاغة، قم: مؤسسه مطبوعات دینی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار