بررسی تطبیقی حکم فرزندآوری در فقه عامه و امامیه با رویکردی بر مقاصد شریعت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات زنان، دانشگاه الزهرا(س)

2 استادیار گروه مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب

3 استادیار گروه مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

فرزندآوری در نظام فقه اسلامی، اعم از امامیه و اهل سنت، مطلوب و ضروری است، اما با توجه به اوضاع و احوال کنونی جامعه و تغییرات حکم حکومتی در فرزندآوری و مهار جمعیت، لازم است حکم فرزندآوری و اختلاف میان امامیه و مذاهب اهل تسنن در این باره تبیین شود. در بررسی تطبیقی فرزندآوری می‌بینیم که اهل سنت، هم عالمان قبل از شاطبی همچون ابواسحاق شیرازی، امام‌الحرمین، غزالی، و هم فقیهان بعد از شاطبی، خاصه عالمان معاصر، در استنباطات فقهی و تأملات اجتهادی در نصوص، قائل به احتساب حفظ نسل به عنوان مقاصد شریعت هستند. برخی عالمان امامیه نیز با نظر به هدفمندبودن شریعت و قبول امکان استخراج مقاصد شریعت از اوضاع حالی و مقالی نصوص و با استعانت از بنای عقلا و دیگر طرق به نحو غیرمصرح، فرزندآوری را از مقاصد شریعت می‌دانند. فرزندآوری به عنوان یکی از ساحت‌های تحقق و تعیّن حفظ نسل نزد فقیهان فریقین دارای مصلحت است که اعم از ملزمه و غیرملزمه است. در این پژوهش، علاوه بر تطبیق میان‌مذاهبی رابطه فرزندآوری با مصلحت حفظ نسل به عنوان یکی از مقاصد ضروری شریعت اسلام، به تبیین حکم فرزندآوری ناشی از این ارتباط در ضمن اقوال سه‌گانۀ اباحه، استحباب و وجوب کفایی، و تأمل در آن می‌پردازیم.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Childbearing Command in Common and Imamiyah Jurisprudence Based on Objectives of Shari’a

نویسندگان [English]

  • leila samani 1
  • Sayyed Mohsen Fattahi 2
  • Tooba Shakeri 3
1 Assistant Professor, Women Studies Research Institute, AL- Zahra University, Tehran
2 Assistant Professor, Department of Women Studies, University of Religions and Denominations
3 Assistant Professor, Department of Women Studies, University of Teacher Training
چکیده [English]

Childbearing in the Islamic jurisprudential system, both in Imamiyah and in Sunni schools, is desirable and necessary. However, considering the present situation of the society and the changes in the government's decree regarding childbearing and birth control, it is necessary to study the childbearing verdict in jurisprudence and compare the different views of Imamiyah and Sunni schools. The comparative study of childbearing shows that Sunni jurists, both pre-Shatebi scholars such as Abu Ishaq Shirazi, Imam al-Harameyn, Ghazali, and post- Shatebi jurists, especially contemporary scholars, in their juridical deductions and Ijtihād reflection of texts, consider generation preservation as one of the essential purposes of the Islamic Shari'a. Some Imamiyah scholars who consider the Shari'a as purposeful and maintain that the Shari'a purposes can be extracted from the texts in accordance with the on-going situations, and recoursing to the intellect and other implicit ways, regard childbearing as the purposes of Shari’a. Childbearing as one of the ways of realization and determination of maintaining a generation is expedient in both schools of jurisprudence, obligatory and non-obligatory. The present article, in addition to interreligious comparison of the relationship between childbearing and the expediency of preserving the generation as one of the essential purposes of the Islamic Shari'a, explains the childbearing verdict through threefold situations of permissibility, desirability, and collective duty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • childbearing
  • generation preservation
  • Imamiyah Jurisprudence
  • purposeful Jurisprudence
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
آلوسی، محمود بن عبداللّه (1415). روح المعانی فی تفسیر القران العظیم والسبع المثانی، المحقق: علی عبد الباری عطیه، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1385). من لایحضره الفقیه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج3.
ابن‌ خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1408). تاریخ ابن خلدون، المحقق: خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
ابن عاشور تونسی، محمد طاهر بن محمد (1425). مقاصد الشریعة الاسلامیة، محقق: محمد حبیب ابن خوجه، قطر: وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة.
أبی داوود سجستانی، سلیمان بن الأشعث (بی‌تا). سنن أبی داود، بیروت: المکتبة العصریة.
ایازی، محمدعلی (1376). اسلام و تنظیم خانواده، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
ایازی، محمدعلی (1386). ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (1385). دعائم الاسلام، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ دوم، ج2.
تهرانی، سید محمدحسین (1415). کاهش جمعیت ضربه‌ای سهمگین بر پیکر مسلمین، تهران: حکمت.
حامد العالم، یوسف (1415). المقاصد العامة للشریعة الاسلامیة، ریاض: دار العالمیة للکتاب الاسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1403). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محقق: مؤسسه آل ‌البیت (ع)، قم: احیاء التراث، ج3.
حکمت‌نیا، محمود (1390). حقوق زن و خانواده، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
خراسانی (نسائی)، أحمد بن شعیب (1406). السنن الصغری للنسائی، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة، الطبعة الثانیة، ج1، 5 و 6.
خمینی، روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ج2.
خمینی، سید حسن (1382). مبانی فقهی تنظیم خانواده، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول.
رازی، محمد بن عمر (1401). تفسیر الرازی، قم: دار الفکر، ج13، 25.
زبیر، الزین یعقوب (1411). موقف الشریعة الاسلامیة من تنظیم النسل، بیروت: دار الجیل.
زیدان، عبد الکریم (1413). احکام المرأة والبیت المسلم فی الشریعة الاسلامیة، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الاولی، ج7.
سرخسی، محمد بن احمد (1414). المبسوط، بیروت: دار المعرفة، ج4.
سیوطی، جلال الدین (بی‌تا). جامع الاحادیث، مصر: بی‌نا.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1425). الموافقات فی اصول الشریعة، محقق: عبداللّه دراز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شبیری زنجانی، سید موسی (1378-1379). کتاب النکاح: تقریرات درس خارج فقه، قم: مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز، ج4.
صادقی، مریم (1383). «تنظیم خانواده»، در: فقه و حقوق خانواده، ش36، ص153-181.
طباطبایی، محمدحسین (1391). المیزان فی التفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی، ج2، 4، 8.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین ‌الدین بن علی (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: داوری، چاپ اول، ج5.
عبداللّه، فهد (بی‌تا). المختصر فی فقه الحقوق الزوجیة، بی‌جا: بی‌نا (از نرم‌افزار مکتبة الشاملة).
عمرانی شافعی، یحیی بن ابی الخیر بن سالم (1421). البیان فی مذهب الامام الشافعی، جده: دار المنهاج، الطبعة الاولی، ج9.
غزالی طوسی، ابو حامد محمد بن محمد (1413). المستصفی، تحقیق: محمد عبدالسلام عبد الشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، جزء اول.
غزالی طوسی، أبو حامد محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بیروت: دار المعرفة، ج2 و 4.
القیاتی، محمد احمد (1430). مقاصد الشریعة عند الامام مالک بین النظریة والتطبیق، مصر: دار السلام، الطبعة الاولی.
کلینی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). الفروع من الکافی، بی‌جا: بی‌نا، ج6.
مجلسی، محمد باقر (1398). بحار الانوار، قم: مکتبة الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1410). بحار الانوارالجامعة لِدُرَرِ اخبار الائمّة الاطهار، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر، الطبعة الاولی.
محمدی ری‌شهری، محمد (1404). میزان الحکمة، قم: دار الحدیث، ج4.
مدنی تبریزی، یوسف (1377). توضیح المسائل، بی‌جا: بی‌نا.
مرسی، کمال ابراهیم (1991). العلاقة الزوجیة والصحة النفسیة، کویت: دار القلم، الطبعة الاولی.
مظفر، محمدرضا (1415). أصول الفقه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعة الثانیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1380). مجموعه مقالات و گفتارهای دومین سمینار دیدگاه‌های اسلام در پزشکی، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد.
موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1391). رساله توضیح المسائل، اصفهان: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت (ع).
مهریزی، مهدی (1382). شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوم.