نسبت علم اخلاق با علم عرفان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان

3 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

علم اخلاق به مجموعه اصولی معیاری (سنجشی) می‌پردازد که شایسته است رفتار بشری به مقتضای آن صورت بگیرد و علم عرفانِ عملی مجموعه اصول و دستورالعمل‌هایی سلوکی است که در نهایت سالک را به شهود وحدت و فنا می‌کشاند. این پژوهش به دنبال بررسی نسبت بین علم اخلاق و عرفان عملی است؛ از این رو ابتدا به ماهیت‌شناسی علم اخلاق و عرفان اسلامی می‌پردازد و با بررسی برخی از آرا در زمینه تفاوت و تشابه این دو شاخه از علوم و نقد و تحلیل آنها به این نتیجه می‌رسد که علم اخلاق اسلامی مبتنی بر کتاب و سنت است، آن‌گونه که عرفان اسلامی نیز برگرفته از همین منبع است. افزون بر این اصل مشترک، داشتن موضوع واحدی به نام نفس در اخلاق و عرفان عملی، این دو شاخه از علوم اسلامی را بیشتر از دیگر علوم به هم نزدیک کرده است. از سوی دیگر غایت در علم اخلاق، «سعادت حقیقی» و در عرفان، «وصول حق تعالی» خوانده می‌شود که این وصول خود مصداقی از سعادت است. بنابراین با اشتراک منبع، موضوع، ارکان، ابعاد و غایتِ این دو علم می‌توان استنباط کرد که علم اخلاق صورت مقید علم عرفان است و علم عرفان عملی صورت مطلق علم اخلاق اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Ethics and Mysticism

نویسندگان [English]

  • Mohammad (Jalal Al-Din) Maleki 1
  • zahra ebne Ali 2
  • zahra kalhor 3
1 استادیار گروه فلسفه و تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب
2 PhD Student of Theological Religions
3 Ph.D. student of Islamic Philosophy and Theology of Shiraz University
چکیده [English]

Before discussing the relationship between Islamic ethics and mysticism it must be exactly clarified that what we mean by ethics. Is that the one discussed in mystical works or that of the philosopher? A fact that is usually neglected in contemporary research. The ethics mentioned through mystical works is mostly based on Kitab (Quran) and Sunnah (tradition) and religious anthropology which both seek the same goal, closeness  of man to God.
On the other hand, ethics regardless of being a branch of science, deals with the moral values. Based on practical mysticism, man is required to be enriched with love, as a constituent of its general element. According to this description, the relation between ethics and mysticism as two branches of science is absolute commonness and differentiation. But the relationship between philosophical ethics and Islamic mysticism is a cased commonness and differentiation. Before Mulla Sadra, Islamic Philosophical ethics had its roots in Aristotelian anthropology that considered the essence of man unchangeable, claiming that every value is a state between two disvalues. So the essence of ethics was also a permanent fact not a dynamic one, being compatible with the mystical course of perfection. But Sadra’s philosophical ethics is the just restricted form mysticism, being rooted in narration sources such as Quran and traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Islamic mysticism
  • relationship between Ethics and Mysticism
  • Islamic philosophical ethics
  • mystical Islamic ethics
  • Sadra's Islamic ethics
ابن‌عربی، محی‌الدین (1998م)، الفتوحات المکیه، ج۲، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌سینا (1363)، الاشارات و التنبیهات، با نگارش دکتر حسن ملک‌شاهی، تهران: انتشارات سروش.
ابن‌منظور (1426ق)، لسان العرب، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
ابن‌مسکویه (1410ق)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم: انتشارات بیدار.
الندیم، ابوالفرج (1978م)، الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
ارسطو (بی‌تا)، اخلاق نیکو‌ماخوس، ترجمه‌ محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو.
آشتیانی، جلال‌الدین (1365ش)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم ابن‌عربی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
انصاری، خواجه عبداللّه (1389ش)، منازل السائرین به همراه علل و مقامات و صد میدان، چ۳، تهران: انتشارات مولی.
بلخی، مولانا جلال‌الدین (1384ش)، مثنوی معنوی، بر اساس نسخه رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات سراب نیلوفر.
حسینی زبیدی، محمدمرتضی (1428ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
دروبینتسکی، الک (1368ش)، تاریخ علم اخلاق، ترجمه فریدون شایان، تهران: انتشارات پیشرو.
رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1375ش)، فرهنگ غیاث اللغات، به کوشش دکتر منصور ثروت، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
السلمی، محمد (1369ش)، مجموعه آثار السلمی، آداب الصحبه و حسن العشره، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سهروردی، شهاب‌الدین عمر (1364ش)، عوارف المعارف، با ترجمه ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
صفی‌پور، عبدالکریم (بی‌تا)، منتهی الارب فی لغة العرب، تهران: انتشارات کتابخانه سنایی.
طریحی، فخر الدین (1367ش)، مجمع البحرین، چاپ دوم، قم: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1368ش)، اخلاق ناصری، با تصحیح مجتبی مینوی، چ۴، تهران: انتشارات خوارزمی.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1360ق)، تذکرة الاولیاء، با تصحیح دکتر محمد استعلامی، چاپ سوم، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوار.
قیصری، داوود (1357ه.ش)، رسائل قیصری، با تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
کرمانی، طوبی، (1390ش)، «فلسفه اخلاق متعالیه، جایگاه ملاصدرا در میان علمای اخلاق»، خردنامه صدرا، ش 66.
گنسلر، هری. ج (1390)، درآمدی بر فلسفه اخلاق معاصر، ترجمه مهدی اخوان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
محمد بن‌منور (1362ش)، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید، با مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهرن، انتشارات آگاه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، چ۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی (1367ش)، فلسفه اخلاق، چ۷، تهران: انتشارات صدرا.
ــــــــــــــ (1368)، مجموعه آثار شهید مطهری، چ۱، تهران: انتشارات صدرا.
مغنیه، محمدجواد، (1366)، فلسفه اخلاق در اسلام، تهران: انتشارات بدر.
نراقی، مهدی (1389ش)، جامع السعادات، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، چ۹، تهران: انتشارات حکمت.
نثری، موسی (1331ش)، نثر و شرح مثنوی، با تصحیح محمد رمضانی، تهران: نشر کلاله خاور.
هیر، ر.م (1372)، «فلسفه اخلاق»، ترجمه محمد سعیدی مهر، کیهان اندیشه، ش56.
هجویری، ابوالحسن علی (1375)، کشف المحجوب، با تصحیح ژوکوفسکی و والتین آلکسی یریچ، چ۴، تهران: نشر طهوری.