بررسی انتساب نظریه نیابت به معتزله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ایران

چکیده

یکی از مسائل مهم در باب خداشناسی، چگونگی ارتباط میان ذات و صفات الاهی است. در طول تاریخ متکلمان و فیلسوفان مسلمان دیدگاه‌های مختلفی در این باره ابراز کرده‌‌اند. مهم‌ترین این نظریات عبارت‌اند از: نفی صفات از ذات، عینیت ذات و صفات، زیادت صفات بر ذات، نیابت ذات از صفات و نظریه احوال. بسیاری از علمای شیعه نظریه «نیابت ذات از صفات» را به معتزله نسبت داده‌اند. این نوشتار در صدد است با جمع‌آوری اقوال ملل و نحل‌نویسان و علمای شیعه، تاریخچه و چرایی انتساب نظریه نیابت به معتزله را بررسی کند. پس از تحلیل تاریخی و مراجعه به نوشته‌های دانشمندان معتزلی به نظر می‌رسد انتساب نظریه نیابت به آنها نادرست بوده و باید این نظریه را خوانشی متفاوت از نظریه عینیت ذات از صفات دانست یا آن را زیرمجموعه نظریه نفی صفات از ذات به حساب آورد نه نظریه‌ای جداگانه.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Attributing the Theory of Deputyship (Niyabat) to Mo'tazelite

نویسندگان [English]

  • Sayed Reza Ghaemi 1
  • MaroufAli Ahmadvand 2
1 Assistant professor, Department of philosophy and theology, Shahid Motahhari High School and University, Tehran, Iran
2 Assistant professor, Department of Islamic philosophy and wisdom, Shahid Madani University, Azarbayejan, Iran
چکیده [English]

Of the significant issues regarding knowing God is quality of the relation between the essence and the attributes of God. During the history, Muslim theoligians and philisophers have expressed various views regarding this. The most paramount ones include: denial of the attributes of the essence, objectivity of the essence and the attributes, the multiplicity of the attributes on the essence, representation of the essence of the attributes and the theory of the circumstances. Majority of the Shi'ite scholars have attributed the theory of " representation of the essence of the attributes" to the Mo'tazelite. Gathering various reports from Shi'ite scholars and authors of the Sects and Creed books, this article tends to investigate the history and the quality of attributing such theory to the Mo'tazelite. Having analyzed the history and refered to the writings of the Ma'tazelite scholars, one can come to this conclusion that attributing the Deputyship (Niyabat) theory to them is worng and theis theory ought to be considered as a different recitation of the theory of " objectivity of the essence and the attributes" or categorized under the theory of  " denial of the attributes of the essence" not an independent theory. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • representation of the essence of the attributes
  • objectivity of the essence and the attributes
  • denial of the attributes of the essence
  • Mo'tazelite
  • Shi'ite scholars

مراجع

آشتیانی، سید جلال الدین (1378). منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران، ویرایش دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
آمدی، علی سیف الدین (1391). غایة المرام فی علم الکلام، تحقیق: حسن محمود عبد اللطیف، قاهره: مجلس الاعلی للشؤون الاسلامیة.
آملی، محمدتقی (1374). درر الفوائد، قم: مؤسسه دار التفسیر، چاپ سوم.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1357). التوحید، تصحیح: هاشم حسینی طهرانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن کثیر، أبو الفداء اسماعیل بن عمر (1407). البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ میمون، موسی (1427). دلالة الحائرین، تصحیح: حسین آتای، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
ابو زهره، محمد (بی‌تا). ابن حنبل: حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، القاهرة: دار الفکر العربی.
احمدوند، معروف‌علی (1389). رابطه ذات و صفات الاهی، قم: بوستان کتاب.
اشعری، ابوالحسن (1400). مقالات الاسلامیین، ویسبادن-آلمان: فرانتس شتاینر.
بغدادی، عبد القاهر بن طاهر (1401). اصول الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
تفتازانی، سعد الدین (1409). شرح المقاصد، تحقیق: عبد الرحمن عمیره، قم: منشورات الشریف الرضی، الطبعة الاولی.
حلی، حسن بن یوسف (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجفی زنجانی، قم: شریف الرضی و بیدار.
حلی، حسن بن یوسف (1413). کشف الفوائد فی شرح قواعد العقائد، تحقیق: شیخ حسن مکی عاملی، بیروت: دار الصفوة، الطبعة الاولی
رضایی، محمد (1384). «محنه و تشکیل نخستین محاکم تفتیش عقاید»، در: آیین پژوهش، ش95، ص10-14.
سبحانی تبریزی، جعفر (1386). محاضرات فی الالهیات، قم: نشر مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، ملاهادی (1369-1379). شرح المنظومه، تصحیح و تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، تهران: ناب.
سعیدی مهر، محمد (1377). آموزش کلام اسلامی، قم: مؤسسه فرهنگی طه.
شریف رضی (1373). نهج البلاغه، ترجمه و شرح: سید علی‌نقی فیض‌الاسلام، تهران: فیض‌الاسلام.
 
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم (1421). الملل والنحل، تحقیق: امیرعلی مهنا و علی حسن فاعور، بیروت: دار المعرفة، الطبعة الثامنة.
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم (بی‌تا). نهایة الاقدام فی علم الکلام، تصحیح: آلفرد جیوم، قاهره: مکتبة المتنبی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366). شرح أصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1381). المبدا والمعاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة.
عبد الله، محمد رمضان (1986). الباقلانی و آراؤه الکلامیة، بغداد: مطبعة الامة.
علی‌زمانی، امیرعباس (1385). سخن‌گفتن از خدا، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
غزالی، ابو حامد (1993). الاقتصاد فی الاعتقاد، علی بوملحم، بیروت: دار مکتبة الهلال، الطبعة الاولی.
فاضل مقداد (1405). إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فاضل مقداد؛ حسینی، ابوالفتح بن مخدوم (1365). الباب الحادی عشر مع شرحیه، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1378). کتاب المحصل، تحقیق: حسین آتای، قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
فلوطین (1366). دوره آثار، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
قاضی عبد الجبار؛ مانکدیم، قوام الدین (1422). شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قمی، قاضی سعید (1362). کلید بهشت، تهران: الزهراء.
مفید، محمد بن محمد (1413). أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم (1372). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
 
Luft, Paul; Turner, Colin (2008). Shi’ism: Al-'Allama al-Hilli and Shi'ite Mu'tazilite Theology, New York: Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار