بررسی جایگاه عقل در اندیشه صاحبان تفسیر المنار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

المنار یکی از مهم‌ترین تفسیرهای اهل سنت با گرایش عقلی‌اجتماعی در سده معاصر به ‌شمار می‌آید. ریشه تمایل‌های خردگرایانه صاحبان المنار را می‌توان در اندیشه‌های اصلاح‌گرایانه آنها جست‌وجو کرد. تأکید عبده و رشید رضا بر بازگشت به قرآن و بازخوانی سنت اسلامیِ متناسب با نیازهای روز جامعه، سبب توجه بیش از پیش آنها به عقل‌گرایی شده است؛ امری که افراط در آن به تأویل‌های دور از ذهن و تفسیر به رأی انجامیده است. این پژوهش با بررسی و تحلیل محتوای تفسیر المنار در صدد است ضمن تبیین ماهیت تجربی عقل‌گرایی عبده و رشید رضا، ارکان خردگرایی تفسیر المنار را استخراج، و اشکال‌های وارد بر آن را بررسی کند. بر مبنای نتایج پژوهش، صاحبان تفسیر المنار به عقل تجربی گرایش دارند و به‌شدت با عقل فلسفی مخالف‌اند. هماهنگی میان قرآن و یافته‌های تجربی، همچنین نفی نقل‌گرایی در پی تقلیدگریزی از مهم‌ترین ارکان گرایش عقلی در تفسیر المنار است. از برجسته‌ترین اشکال‌های گرایش عقلی تفسیر المنار نیز می‌توان به تأویل‌های مادی و حس‌گرایانه و رویکرد سلفی‌گرایانه اشاره کرد. این آسیب‌ها که بیشتر پس از حیات عبده در المنار رخنه کرده، سبب دوگانگی رویکرد این تفسیر شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Position of Reason in the Ideas of the Authors of Al-Minar Interpretation

نویسندگان [English]

  • Abdollah Mirahmadi 1
  • mona amanipoor 2
1 Assistant professor, Quranic science and Hadith, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 PhD holder, Quranic science and Hadith, Tarbiyat Modarres University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Al-Minar is considered to be of the most outstanding interpretations of the Sunnis during contemporary century having rational- social orientation. The roots of the authors' rational viewcan be traced back to their reformist ideas. Abdoh and Rashid Reza's emphasis on returning to Quran and rereading the Islamic tradition in conformity with the current needs of the society have culminated in their increasing interest in rationalism- the issue in which extremism has resulted in unreasonable and personal interpretations. Investigating and analyzing the content of Al-Minar interpretation, this study, illustrating  the experimental nature of rationalism of Aboh and Rashid Reza, tends to discover the fpoundations of rationalism in Al-Minar interpretation and inspect its flaws. According to the obtained results, the authors of this interpretation have tendency towards experimental intellect and severely disagree philosophical intellect. Of the most noteworthy principles of rational orientation in Al-Minar, coordination between Quran and the experimental findings as well as denial of traditionalism following imitation avoidance in Al-Minar could be named. In addition, of the most outstanding forms of intellectualism in Al-Minar, one can refer to material and sense-oriented interpretations plus Salafi approach. These flaws which have penetrated Al-Minar following Abdoh's life have given a dual approach to this interpretation. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • intellectualism
  • Abdoh
  • Rashid Reza
  • Al-Minar interpretation
  • principles of intellectualism
  • flaws of intellectualism
قرآن کریم.
اسعدی، محمد (1392). «جریان تفسیر اجتماعی عقلی»، در: آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
اسماعیل، عزّالدین؛ و آخرون (1986). الامام محمد عبده امام التجدید والاصلاح الدینی، بیروت: دار العودة.
اکبرنژاد، مهدی (1384). «بررسی و نقد دیدگاه رشید رضا و احمد امین درباره احادیث مهدویت»، در: مقالات و بررسی‌ها، ش77، ص21-45.
امیدی، مهدی (1388). «منابع معرفتی فلسفه سیاسی اسلامی از منظر فیلسوفان اسلامی»، در: معرفت، ش145، ص13-40.
امین، احمد (1368). زعماء الإصلاح فی العصر الحدیث، قاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
ایازی، محمدعلی (1414). المفسّرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
پارسانیا، حمید (1381). «از عقل قدسی تا عقل ابزاری»، در: علوم سیاسی، ش19، ص7-16.
جبرئیلی، محمدصفر (1391). سیری در تفکر کلامی معاصر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تفسیر تسنیم، قم: اسراء، چاپ هشتم.
حاجی‌زاده، محسن؛ مؤمنی، عابدین (1394). «نظریه اعتبار خبر واحد در دماء در ترازوی نقد»، در: کاوشی نو در فقه، ش1،‌ ص131-155.
حنفی، حسن (1998). هموم الفکر والوطن، قاهرة: دار قباء.
خوشدل، حسین؛ پهلوان، منصور (1378). «روش‌شناسی نقد و فهم حدیث در تفسیر المنار»، در: علوم حدیث، ش48، ص78-99.
ذهبی، محمد حسین (بی‌تا). التفسیر والمفسّرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رشید رضا، محمد (1327). مجلة المنار، مصر (المنصورة): دار الوفاء، ش30.
رشید رضا، محمد (1414). تفسیر القرآن العظیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
رشید رضا، محمد (1427). تاریخ الاستاذ الامام، قاهرة: دار الفضیلة، الطبعة الثانیة.
رضی بهابادی، بی‌بی سادات؛ اوجاقی، شمسی (1396). «مبانی و روش تفسیر المنار در بررسی امور خارق‌العاده»، در: اندیشه نوین دینی،‌ ش48، ص45-62.
رومی، فهد بن عبد الرحمن (1407). منهج المدرسة العقلیة الحدیثة فی التفسیر، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثالثة.
زمخشری، محمود (1407). الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم (1412). فی ظلال القرآن، قاهرة: دار الشروق، الطبعة السابعة عشر.
صالح، صبحی (1984). علوم الحدیث و مصطلحه عرض و دراسة، بیروت: دار العلم للملایین.
طباطبایی، محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة النشر الإسلامی، الطبعة الخامسة.
طبرسی، احمد بن علی (1403). الإحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (‌1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
عبده، محمد (1341). تفسیر القرآن الکریم؛ جزء عمّ، قاهرة: شرکة مساهمة مصریة.
عقیلی، علی‌رضا (1375). «منزلت و کاربرد عقل در چهار تفسیر سده اخیر»، در: پژوهش‌های قرآنی، ش7 و 8، ص232-251.
عمارة، محمد (1981). الامام محمد عبده مجدّد الاسلام، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (1401). التفسیر الکبیر، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الاولی.
قائمی‌نیا، علی‌رضا؛ آزادی، محسن (1393). «رابطه علم و دین در مسئله کیهان‌شناسی از دیدگاه المنار و المیزان»، در: قبسات، ش74، ص21-44.
گل‌محمدی، علی (1390). «محمّد رشید رضا»، در: اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مامقانی، عبد الله (1411). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
مسعودی، عبدالهادی (1395). تفسیر روایی جامع، قم: دارالحدیث.
نفیسی، شادی (1379). عقل‌گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.