روش تفسیری صوفیانه: بررسی مقایسه‌ای دیدگاه محمدحسین ذهبی و محمدهادی معرفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل، آمل، ایران

چکیده

 روش تفسیر صوفیانه از جمله روش‌هایی است که از قرون نخستین اسلامی توجه برخی از مفسران را برانگیخته و با نگاه به باطن و بر اساس داده‌های حاصل از کشف و شهود، به تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند و تفاسیری با نگاه صوفیانه به وجود آورده‌اند. اما تفاسیر صوفیانه، همواره در معرض نقد محققانی بوده که دیدگاهشان نمایانگر نگاه رسمی مذاهبشان بوده ‌است. این مقاله دیدگاه ذهبی و محمدهادی معرفت را درباره روش تفسیر صوفیانه می‌کاود که دیدگاه هر دو همراه با نقد است؛ با این تفاوت که ذهبی، با تفکیک تصوف به عملی و نظری، با نگاه مثبتی به تفاسیری که بر اساس تصوف عملی نوشته شده، می‌نگرد اما نقد محمدهادی معرفت تقریباً تمامی ارکان تفاسیر صوفیانه را در بر می‌گیرد، که بر این اساس، وی تمامی تفاسیر صوفیانه را ذوقی می‌داند. تفاوت اصلی دیگر آن است که محمدهادی معرفت، برخلاف ذهبی و به رغم نقد بر تصوف، بر اساس تعالیم مذهب تشیع، با بسیاری از تأویلات و مفاهیم باطنی به‌دست‌آمده از تفاسیر عرفانی موافق است. همچنین، تفاسیر صوفیانه و عرفانی، در کلیت دارای مبانی شرعی در قرآن و حدیث‌اند. لذا بدون در نظر گرفتن این روش تفسیری نمی‌توان به فهم بخشی از آیات قرآن و همچنین احادیث دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sufi Interpretation Method: Comparative Investigation between Mohammad Husein Dhahabi and Mohammad Hadi Ma'rifat

نویسنده [English]

  • javad faramarzi
Assistant professor, Quranic science and hadith department, University of Quranic sciences and teachings, Amul Faculty of Quranic sciences, Amul, Iran
چکیده [English]

Sufi interpretation method is considered to be of the methods whcich has attracted the attention of commentators from the early centuries of Islam who have made effort ot interpret Quran taking the its nature into account and applying the data attained through intuition the result of which is a number of interpretations based on Sufi perspective. However, Sufi interpretations have always been subject to criticism by the scholars whose views have been the representative of their denomination. This article evaluates Dhahabi and Mohammad Hadi Ma'rifat's views regarding Sufi interpretation method the view of both of whom is accompanied by critique. Th edifference is that Dhahabi, dividing Sufism into practical and theoretical, has positive view towards such interpretations, however, Mohammad Hadi Ma'rifat's critique roughly encompasses all principles of Sufi interpretations and accorfding to such view, he describes all Sufi interpretations to be based on personal taste. The other fundamental difference is that, unlike Dhahabi, Mohammad Hadi Ma'rifat in spite of critiquing Sufism, consents to esoteric interpretations and mystical concepts derived from mystical interpretations. In addition, generally, Sufi and mystical interpretations include the Shari'a foundations in Quran and hadith. Thus, one can never understand part of Quranic verses and hadiths without considering this method of interpretation.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • episteme (Ma'rifat)
  • Dhahabi
  • Sufi interpretation method
  • interpretation and interpretators (Al- Tafsir wal al-mufasirun)
قرآن کریم.
آتش، سلیمان (1381). مکتب تفسیر اشاری، ترجمه: توفیق ه. سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ابن ‌عربی، محمد بن علی (1422/2001). تفسیر ابن عربی، بیروت: دار احیاء التراث الاسلامی.
اصفهانی، ابو نعیم (1416). حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، مکتبة الخانجی.
برتلس، یوگنی ادوارد ویچ (1387). تصوف و ادبیات تصوف، ترجمه: سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
حسن‌زاده آملی، حسن (1374). قرآن، عرفان و برهان از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند، قم: قیام.
حسن‌زاده آملی، حسن (1388). سدرة المنتهی فی تفسیر قرآن المصطفی، قم: الف، لام، میم.
ذهبی، محمد حسین (بی‌تا). التفسیر والمفسرون، القاهره: مکتبة وهب.
سندز، کریستین (1395). تفاسیر صوفیانه فارسی، ترجمه: زهرا پوستین‌دوز، تهران: حکمت.
سیوطی، جلال الدین (بی‌تا). الاتقان فی علوم القرآن، قم: شریف الرضی، بیدار، عزیزی.
شاکر، محمدکاظم (1376). روش‌های تأویل قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1428). کسر اصنام الجاهلیة، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
طباطبایی، محمد حسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عین‌القضاة همدانی (1377). نامه‌های عین‌القضاة همدانی، تهران: اساطیر.
معرفت، محمد هادی (1377). التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: منشورات الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة.
معرفت، محمدهادی (1385). تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
نصر، سید حسین (1392). گلشن حقیقت، تهران: سوفیا.