بررسی معناشناسی صفات خبری ذاتی از دیدگاه ماتریدیه با تأکید بر اندیشه ابومنصور ماتریدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه ادیان و مذاهب، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

چکیده

از مباحث بحث‌برانگیز میان متکلمان مسلمان بحث صفات خبری ذاتی خدا و اندیشه‌های متفاوتشان در این مسئله است. در این نوشتار می‌کوشیم با روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی اندیشه ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به‌جامانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه درباره معناشناسی این مسئله بررسی و تحلیل کنیم. ابومنصور ماتریدی و سایر ماتریدیان صفات خبری ذاتی خدا را از متشابهات یا دارای کاربرد مجازی دانسته‌اند و تمسک به ظاهر این دسته از الفاظ و عبارات را به دلیل اینکه به تشبیه و تجسیم خدا می‌انجامد جایز نمی‌دانند. ماتریدی گرچه در التوحید به دلیل فضای فکری‌فرهنگی ماوراءالنهر، که متأثر از جریان حدیث‌گرایی بود، از اندیشه تفویض جانبداری کرده، اما در تأویلات اهل ‌السنة به سبب رویکرد عقل‌گرایی و تمایل حنفیان به رأی و قیاس، ظواهر الفاظ حاوی صفات خبری ذاتی خدا را، بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت، تأویل کرده و از هر صفتی معنایی متناسب با توحید و یگانگی خدا، اراده کرده است. ضمن آنکه با تضعیف دقت نظر ماتریدی در التوحید، رویکرد تأویل نزد وی تقویت می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Semantic Study of Intrinsic Narrated Attributes from Maturidi Perspective with Emphasis on Abu Mansur Maturidi's Thought

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammadi 1
  • seyyed lotfallah jalali 2
1 PhD Student in Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Religions and Denominations, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the most controversial issues among Muslim theologians is the intrinsic narrated attributes of God and the different views in this regard. This paper seeks to study and analyze the thought of Abu Mansur Maturidi through the library research and descriptive-analytical method, using two definite works left by him, as well as the thoughts of the followers of Maturidi School about the semantics of the mentioned issue. Abu Mansur Maturidi and other Maturidis have considered the intrinsic narrated attributes of God to be ambiguous or figurative, and have not allowed the apparent meanings of these words and phrases to be taken as the intended, because it leads to tashbih (anthropomorphism) or tajsim (corporealism). Although Abu Mansur Maturidi advocated the idea of tafwiz (delegation) in al-Tawhid (unification of God) because of the cultural-intellectual atmosphere of Transoxiana, which was influenced by the hadith-oriented movement, due to the rationalist approach of the Hanafis and their tendency to ray (sound reasoning) and qiyas (analogical deduction), he, in Tawilat Ahl al-Sunnah (esoteric interpretations of the Sunnis), has interpreted the words containing the intrinsic narrated attributes of God, based on rational data, decisive verses and lexicographers' opinions. Moreover, he has considered for each attribute a meaning commensurate with the oneness and unification of God. In addition, by weakening Maturidi's accuracy in al-Tawhid, his interpretation approach is strengthened.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intrinsic Narrated Attributes
  • Abu Mansur Maturidi
  • Tawil (Esoteric Interpretation)
  • Tafwiz (Delegation)
  • Semantics

مراجع

آمدی، علی بن محمد (1424). ابکار الافکار فی اصول الدین، تحقیق: احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب والوثایق القومیة، ج1.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (1399). النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوی، محمود محمد الطناحی، بیروت: المکتبة العلمیة، ج4.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1426). بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة، ریاض: وزارة الشؤون الإسلامیة والدعوة والإرشاد السعودیة، ج6.
ابن حبّان، محمّد (1408). الإحسان فی تقریب صحیح، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الاولی.
ابن حزم، علی بن احمد (1416). الفصل فی الملل والأهواء والنحل، حاشیه: احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج2.
ابن حمد آل سعدی، عبد الرحمن بن ناصر (1422). بهجة قلوب الأبرار و قرة عیون الأخیار فی شرح جوامع الأخبار، تحقیق: عبد الکریم بن رسمی آل الدرینی، بیروت: مکتبة الرشد للنشر والتوزیع، الطبعة الاولی.
ابن عثیمین، محمد بن صالح (1426). مجموع فتاوی و رسائل، تحقیق: فهد بن ناصر، عنیزه: دار الثریا، الطبعة الثانیة، ج5.
ابن فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.
ابن قیم جوزیه، شمس ‌الدین (1414). الصواعق المرسلة علی الطائفة الجهمیة والمعطلة، مدینة: جامعة المدینة، الطبعة الاولی.
ابن ماجة القزوینی، محمد بن یزید (1430). سنن ابن ماجه، تحقیق: شعیب الأرنؤوط والآخرون، بیروت: دار الرسالة العالمیة، الطبعة الاولی.
ابن همام حنفی، کمال الدین محمد بن عبد الواحد (1317). المسایرة فی علم الکلام، مصر: مطبعة امیر، الطبعة الاولی.
أبو حنیفة، النعمان بن ثابت (1419). الفقه الاکبر، امارات عربی: مکتبة الفرقان، الطبعة الاولی.
أبو عبد الله، محمد بن إبراهیم بن سعد الله (1410). ایضاح الدلیل فی قطع حجج أهل التعطیل، تحقیق: وهبی سلیمان غاوجی الألبانی، مصر: دار السلام للطباعة والنشر، الطبعة الاولی.
 
بزار، أبوبکر أحمد بن عمرو (1988). مسند البزار، تحقیق: محفوظ الرحمن زین الله، و عادل بن سعد و صبری عبد الخالق الشافعی، المدینة المنورة: مکتبة العلوم والحکم، الطبعة الاولی.
بن باز، عبد العزیز بن عبد الله (1428). مجموع فتاوی و مقالات متنوعة، ریاض: دار اصداء المجتمع للنشر، الطبعة الثانیة، ج6.
بیاضی، کمال الدین احمد بن حسن (1428). اشارات المرام من عبارات الامام، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
پاکتچی، احمد (1387). «مطالعه معنا در سنت اسلامی»، در: مطالعات فرهنگ- ارتباطات، ش35، ص121-156.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1408). شرح العقاید النسفیة، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
جلالی، سید لطف‌الله (1386). تاریخ و عقاید ماتریدیه، قم: نشر دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ‌ اول.
حربی، احمد بن عوض الله (1413). الماتریدیة: دراسة و تقویماً، ریاض: دار العاصمة.
حقی حنفی، اسماعیل (بی‌تا). تفسیر روح البیان، بیروت: دار النشر، ج2.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم: نشر اسلامی، چاپ چهارم.
الدمنهوری، احمد سعد (2018). الامام الماتریدی و منهج اهل السنة فی تفسیر القرآن، اردن: دار النور المبین، الطبعة‌ الاولی.
ربانی گلپایگانی، علی (1393). کلام تطبیقی: توحید صفات و عدل الاهی، قم: نشر المصطفی، چاپ سوم.
زمخشری، محمود بن عمر (بی‌تا). الفائق فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة، الطبعة الثانیة.
سمرقندی، نصر بن محمد (بی‌تا). بحر العلوم، تحقیق: محمود مطرجی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
سید مرتضی، علی بن حسین (1381). الملخص فی علم الکلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1402). الملل والنحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت: دار المعرفة، ج1.
عینی حنفی، محمود بن احمد (بی‌تا). عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
غزنوی، احمد بن محمد (1419). اصول الدین، تحقیق: عمر وفیق الدواعق، بیروت: دار البشائر الاسلامیة، الطبعة الاولی.
غفرانی، علی (1387). فرهنگ و تمدن اسلامی در ماوراءالنهر از سقوط سامانیان تا برآمدن مغولان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، الطبعة الثالثة، ج31.
قاری حنفی، علی بن محمد (1422). مرقاة ‌المفاتیح شرح مشکاة ‌المصابیح، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
قاضی عبد الجبار (1422). شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاضی عبد الجبار (بی‌تا). مطاعن القرآن عن التنزیه، بیروت: دار النهضة الحدیثة.
قسطلانی، احمد بن محمد (1332). ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، قاهره: المطبعة الکبری الامیریة، الطبعة السابعة.
کستلی، مصلح الدین مصطفی (1973). حاشیه کستلی علی شرخ العقائد النسفیة، تحقیق: یوسف ضیاء، استانبول: شرکة صحافیة عثمانیة.
لامشی، ابو الثناء محمود بن زید (1995). التمهید لقواعد التوحید، تحقیق: عبد المجید ترکی، بیروت: دار الغرب الاسلامی، الطبعة الاولی.
ماتریدی، ابو منصور محمد بن محمد (1425). تفسیر القرآن العظیم المسمی تأویلات اهل السنة، تحقیق: فاطمه یوسف الخیمی، بیروت: مؤسسه الرسالة الناشرون.
ماتریدی، ابو منصور محمد بن محمد (2008). شرح الفقه الاکبر: الرسائل السبعة فی العقائد، قاهره: دار البصائر، الطبعة الاولی.
ماتریدی، ابو منصور محمد بن محمد (بی‌تا). کتاب التوحید، تحقیق: فتح الله خلیف، بی‌جا: دار الجامعات المصریة.
متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین (1401). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق: بکری حیانی، دمشق: مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة.
مَرْوَزِی، محمد بن نصر بن الحجاج (1406). تعظیم قدر الصلاة، تحقیق: عبد الرحمن عبد الجبار الفریوائی، مدینة: مکتبة الدار المدینة المنورة، الطبعة الاولی.
مظهری، محمّد ثناء الله (1412). التفسیر المظهری، تحقیق: غلام نبی التونسی، پاکستان: مکتبة الرشدیة، الطبعة الاولی.
مناوی، حافظ زین الدین عبد الرؤوف (1408). التیسیر بشرح الجامع الصغیر، الریاض: مکتبة الإمام الشافعی، الطبعة الثالثة.
نسفی، ابو معین میمون بن محمد (1990). تبصرة الادلة فی اصول الدین علی طریق الامام ابی ‌منصور الماتریدی، تحقیق: کلود سلامه، دمشق: نشر المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.
نسفی، عبدالله بن احمد (1419). مدارک التنزیل و حقائق التأویل، تحقیق: یوسف علی بدیوی، بیروت: دار الکلم‌ الطیب، الطبعة الاولی.
نیآوردی، ابوالحسن علی بن محمد (2010). تفسیر الماوردی النکت والعیون، تحقیق: سید ابن عبد المقصود بن عبد الرحیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
نیشابوری، مسلم بن الحجاج (بی‌تا). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار