بررسی مسئله «بداء» از دیدگاه فریقین در قرآن و سنّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

«بداء» در لغت به دو معنا است: «ظهور بعد الخفاء» و «پیدایش نظریه جدید». در کلام امامیه به معنای تحولات تکوینی حوزه «محو، اثبات» است ‌که در علم مخزون پروردگار از پیش تعیین شده است. در واقع، به پیروی از اهل بیت (ع)، به گونه استعاری، به علم مخزون پروردگار اطلاق شده است. همه اینها بر جواز عقلی و وقوعی «بداء» در حوزه «محو، اثبات» دلالت دارد: آیات مربوط به مقدرات لوح «محو، اثبات»؛ روایات ابواب دعا، توبه، صله ارحام، بِرّ والدین، صدقات ایمان، تعاون بر برّ، تقوا و پرهیز از تعاون بر اثم، عدوان و آثار مثبتشان مانند افزایش عمر و رزق، تبدیل شقاوت به سعادت و آثار منفی ترک آن مانند کاستی عمر و رزق و بروز شقاوت، مصیبت‌ها و عذاب‌های دنیوی ‌که فریقین آنها را پذیرفته‌اند و در مجامع حدیثی و تفسیری‌شان درباره آنها به توافق رسیده‌اند‌‌. اما پژوهشگران عامّه، علی‌رغم پذیرش همه اینها و آثار وضعی‌شان، از به ‌کار بردن نام «بداء» بر امور فوق طفره می‌روند. پژوهش پیش رو اثبات می‌کند که نزاع میان فریقین نزاع لفظی است؛ زیرا هر کس پذیرش توبه، شفای بیمار، استجابت دعا، تغییر شقاوت به سعادت، تبدیل سیّئات به حسنات و ... را ملتزم شود، قهراً باید لوازم عقلی‌اش‌ را پذیرا باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Issue of Bada (Alteration in the Divine Will) from the Shiite and Sunni Perspectives on the Quran and Tradition

نویسنده [English]

  • Ezzatollah Molayiniya
Associate Professor, Department of Quran and Hadith, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]

Bada (alteration in the divine will) literally has two meanings: "emergence after concealment" and "emergence of a new theory". In Imami theology, it means the generative developments of the field of "elimination & confirmation", which is predetermined in the secret knowledge of God. In fact, following Ahl al-Bayt (AS), it is metaphorically used for the secret knowledge of God. All of the following indicate the rational and incidental possibility of bada in the field of "elimination & confirmation": verses related to the predeterminations of the tablet of "elimination & confirmation", narrations related to such topics as prayer, repentance, kinship ties, kindness to parents, alms of faith, cooperation in righteousness, God wariness and avoidance of cooperation in sin and transgression, and their positive effects such as increasing of life and sustenance, turning misery into happiness, as well as the negative effects of leaving them such as shortening of life and sustenance, manifestation of misery, calamities and worldly torments, which have been accepted by Shiites and Sunnis and agreed upon in their tradition and commentary collections. However Sunni researchers, in spite of accepting all of the said matters and their generative effects, avoid calling them as bada. The present research demonstrates that the conflict between the two sects is verbal; because whoever admits the acceptance of repentance, the healing of the sick, the answer to prayer, the change of misery to happiness, the transformation of evil into good, etc. has to accept their intellectual concomitances too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bada (Alteration in the Divine Will)
  • Shiite
  • Sunni
  • Certain Ghaza and Ghadar (Divine Decree and Predestination)
  • Confirmation
قرآن کریم.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1421). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر.
ابن اثیر الجزری، علی بن محمد (1376). نهایة الاثر فی غریب الحدیث والاثر، قم: مؤسسة اسماعیلیان، الطبعة الرابعة.
ابن عاشور، محمد طاهر (1420). التفسیر التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ، الطبعة الاولی.
ابن عطیة، عبد الحق (1423). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار ابن حزم، الطبعة الاولی.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر ‌(۱۴۲۰). تفسیر القرآن، بیروت: دار ابن حزم.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (بی‌تا). تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
ابن ماجه، محمد (۲۰۰۳). السنن، بیروت: بیت الافکار الدولیة، الطبعة الاولی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابو السعود العمادی، محمد (بی‌تا). تفسیر ابی السعود (ارشاد العقل السلیم)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
بحرانی، سید هاشم (بی‌تا). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان.
بقاعی، ابراهیم (1424). نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة. 
حوی، سعید (1409). الاساس فی التفسیر، مصر: دار السلام، الطبعة الثانیة.
حویزی، عبد علی بن جمعه (بی‌تا). تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
خوئی، سید ابو القاسم (۱۴۰۷). البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الزهراء (س)، الطبعة الخامسة.
دروزه، عزت (1421). التفسیر الحدیث، قاهره: دار الغرب الاسلامی، الطبعة الثانیة.
زحیلی، وهبه (1424). التفسیر المنیر، دمشق: دار الفکر.
زمخشری، محمود بن عمر (بی‌تا). الکشاف، بی‌جا: بی‌نا.
سبحانی، جعفر (۱۳۹۲). البداء علی ضوء الکتاب والسنة، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
سیوطی، عبد الرحمن (1404). الدر المنثور فی تفسیر القرآن بالمأثور، قم: مطبعة آیت ‌الله المرعشی النجفی.
 
شرف‌الدین عاملی، سید عبدالحسین (1416). اجوبة مسائل جار الله، قم: مجمع العالمی لاهل البیت (ع).
شنقیطی، محمد الامین (1431). اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
صدوق، محمد بن علی (۱۴۱۴). الاعتقادات فی دین الامامیة، بی‌جا: بی‌نا.
صدوق، محمد بن علی (بی‌تا). عیون اخبار الرضا (ع)، بی‌جا: بی‌نا.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴۲۷). المیزان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
طبرسی، احمد بن علی (۱۳۸۶). الاحتجاج، النجف الاشرف: مطبعة النعمان، الطبعة الاولی.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۲۹). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عاشور، السّید علی (۱۴۳۱). الجواهر فی تفسیر القرآن بروایة امیر المؤمنین علی بن ابی طالب و اهل بیته (ع)، بیروت: دار نظیر عبود.
عریض، علی الحسن (۱۹۷۲). فتح المنان فی نسخ القرآن، قاهره: خانچی.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (۱۴۱۱). المحصل، قاهره: مکتب دار احیاء التراث العربی.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (بی‌تا). التفسیر الکبیر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). القاموس المحیط، قاهره: چاپ‌خانه عیسی البابی الحلبی.
قرطبی، محمد ابن احمد (1425). الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار ابن حزم، الطبعة الاولی.  
قمی، شیخ عباس (بی‌تا). سفینة البحار، بی‌جا: بی‌نا.
کلینی، محمد بن یعقوب (1419). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (۱۴0۳). بحار الانوار، بیروت: دار التراث العربی.
معرفت، محمد هادی (۱۴۱۶). التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الاولی.
مفید، محمد بن محمد النعمان (1414). تصحیح الاعتقاد، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد النعمان (بی‌تا). اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، تهران: مطالعات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (۱۳۸۷). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مولایی‌نیا، عزت‌الله (۱۳۷۷). نسخ در قرآن، تهران: رایزن.
واحدی، علی ابن احمد (بی‌تا). التفسیر البسیط، اسکندریة: دار المصور العربی، الطبعة الاولی.