بررسی تطبیقی توقیفیت اسماء و صفات الاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه عرفان، پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.

چکیده

از مسائلی که دربارۀ اسماء و صفات الاهی میان صاحب‌نظران مطرح می‌شود این است که آیا اسماء و صفات توقیفی هستند یا نه؛ یعنی آیا ما می‌توانیم هر اسم و صفتی را به خدا نسبت دهیم یا اینکه فقط مجازیم اسماء و صفاتی را نسبت دهیم که در نصوص دینی آمده است. در این مسئله چهار قول مطرح است: 1. توقیفی‌بودن اسماء و صفات که اکثر اشاعره، و در میان امامیه شیخ مفید و همچنین اباضیه و ماتریدیان به آن معتقدند؛
2. توقیفی‌نبودن اسماء و صفات که اکثر امامیه و معتزله و اکثر قریب‌ به ‌اتفاق فلاسفه و عرفا این قول را پذیرفته‌اند؛ 3. توقیفی‌بودن اسماء و توقیفی‌نبودن صفات که از میان اشاعره برخی مانند غزالی و فخر رازی و از میان امامیه حلی و میرداماد به آن معتقدند. همچنین، از سخنان ماتریدی نیز این سخن را می‌توان برداشت کرد؛ 4. قائلان به توقف که جوینی از اشاعره قائل به توقف است. در اصطلاح فلاسفه و عرفا، مراد از «اسم» همان حقایق خارجی است که از آنها به «اسم تکوینی» تعبیر می‌شود و مراد از «توقیفیت» این است که هیچ حقیقتی از موطن و مرتبه خود تجاوز نمی‌کند. این تحقیق به روش توصیفی‌تحلیلی به نتایج فوق دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Confinement of God's Names and Attributes

نویسندگان [English]

  • Rahman Bolhasani 1
  • ali Fazli 2
1 PhD Student in Islamic Sufism and Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Mysticism, Faculty of Wisdom and Religion, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the issues that arises among scholars about God's names and attributes is whether they are confined or not, in other words, can we ascribe any names and attributes to God or only the names and attributes mentioned in religious texts are allowed to ascribe to Him? There are four views on this issue: 1. The confinement of the names and attributes, in which most Asharites, Sheikh Mofid of Imamiyyah as well as Ibadiyyah and Maturidiyyah believe 2. The non-confinement of the names and attributes, which most Twelver Shias, Mutazilites, philosophers and mystics maintain 3. The confinement of the names and non-confinement of the attributes, which is stated by some of the Asharites, such as al-Ghazali and Fakhr al-Razi, as well as Allameh Helli and Mir Damad of Imamiyyah. This view can also be deduced from Maturidi's words 4. Those who believe in prevention such as Jovini of the Asharites. In the terminology of philosophers and mystics, Esm (name) means the external truths that are interpreted as Esm Takwini (generative names) and the meaning of Tawghifiyat (confinement) is that no truth exceeds its homeland and rank. This research has achieved the above results by descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Confinement
  • Divine Names and Attributes
  • Theological Denominations
  • Mysticism
  • Philosophers

مراجع

قرآن کریم.
ابن ترکه، صائن‌الدین علی ابن محمد (1360). تمهید القواعد، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چاپ اول.
ابن عربی، محیی الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر، الطبعة الاولی.
ابن عربی، محیی‌الدین (۱۴۲۲). تفسیر ابن عربی، تحقیق: مصطفی رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
ابن فورک، محمد (1986). مجرد مقالات الشیخ ابی الحسن الاشعری، تحقیق: د. ژیماره، بیروت: بی‌نا، الطبعة الاولی.
اشعری، علی (1400/1980). مقالات الاسلامیین، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، بی‌جا: بی‌نا.
ایجی، میر سید شریف (1325). شرح المواقف، قم: الشریف الرضی، الطبعة الاولی.
بغدادی، عبد القاهر (1977). الفرق بین الفرق، ترجمه: محمدجواد مشکور، بیروت: بی‌نا.
تفتازانی، سعد الدین (1409). شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی، الطبعة الاولی.
تهاوی، محمد اعلی بن علی (بی‌تا). کشاف اصطلاحات الفنون، بی‌جا: خیاط.
جندی، مؤیدالدین (1362). نفخة الروح و تحفة الفتوح، تهران: مولا، چاپ اول.
حربی، احمد (1421). الماتریدیّة: دراسةً و تقویما، ریاض: دار الصمیمی.
حسن‌زاده آملی، حسن (1376). کلمۀ علیا در توقیفیت اسماء، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
حسینی طباطبایی، رفیع ‌الدین محمد بن حیدر (1390). شجرة الالهیة، تحقیق و تصحیح: شهاب‌الدین وحیدی و جلال‌الدین ملکی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقادات، بی‌جا: بی‌نا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم، الطبعة الاولی.
سبزواری، ملاهادی (بی‌تا). شرح الاسماء الحسنی، قم: مکتب بصیرتی.
سلفی، شمس (1998). الماتریدیة و موقفهم من توحید الاسماء والصفات، طائف: مکتبة الصدیق.
شعرانی، ابوالحسن (1376). شرح فارسی تجرید الاعتقاد، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ هشتم.
شهرستانی، ابوالفتح محمد (1394). الملل والنحل، به کوشش: آلفرد گیوم، پاریس: بی‌نا، چاپ اول.
شیرازی، شاه داعی (1377). نسایم گلشن: شرح گلشن راز، تهران: الهام، چاپ اول.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). شواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز الجامعی للنشر، الطبعة الثانیة.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث، الطبعة الثالثة.
طباطبایی، سید محمدحسین (1365). الرسائل التوحیدیة، قم: بی‌نا.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، بی‌جا: المطبعة اسماعیلیان.
طعیمة، صابر (بی‌تا). الاباضیة: العقیدة و مذهبنا، بیروت: دار الجبل.
غزالی، محمد (۱۹۸۶). المقصد الاسنی، تحقیق: فضلة شحادة، بیروت: دار المشرق.
فارابی، ابو نصر محمد (بی‌تا). اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه و تحشیه: جعفر سجادی، تهران: طهوری.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (۱۳۹۶/۱۹۷۶ الف). شرح اسماء الله الحسنی، تحقیق: طه عبد الرئوف سعد، قاهره: بی‌نا.
فخر الدین رازی، محمد بن عمر (1396/1976 ب). لوامع البینات: شرح اسماء الحسنی، مراجعه: سعد، طه عبد الرئوف، مصر: مکتبة الکلیات الازهریة.
فؤاد، عبد الفتاح احمد (بی‌تا). الفرق الاسلامیة و اصولها الایمانیة، اسکندریة: دار الدعوة.
قمی، قاضی سـعید (1415). شرح توحید الصدوق، صححه و علق علیه: الدکتور نـجفقلی حبیبی، طهران: میراث مکتوب، الطبعة الاولی.
قیصری، داود (1375). شرح فصوص الحکم (القیصری)، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول.
الله‌بداشتی، علی (1392). توحید و صفات الاهی، قم: دانشگاه قم، چاپ اول.
ماتریدی، محمد (بی‌تا). کتاب التوحید، تحقیق: فتح اللّه خلیف، مصر: دار الجامعات المصریة.
محقق، محمد باقر (بی‌تا). اسماء و صفات الاهی در قرآن فقط، بی‌جا: بی‌نا.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
میرداماد (بی‌تا). القبسات، تهران: دانشگاه تهران.
نصیری، علی‌اکبر (۱۳۸۴). «تطبیق آرا و نظریات صدرالمتألهین و قاضی سعید قمی در توقیفیت اسماء و صفات الاهی»، در: الاهیات و حقوق اسلامی (دانشگاه سیستان و بلوچستان)، ش2، ص165-182.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار