رابطه متقابل امام و امت در نگاه اهل سنّت: بررسی دیدگاه قاضی ابوبکر باقلانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ‌ارشد کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

از مباحث محوری در باب مسئله امامت رابطه امام و امت است. قاضی باقلانی، به تبع بسیاری از متکلمان اهل سنّت، معتقد است «امام» نوعی مقامِ حکومتی ظاهری است که علاوه بر بررسی مسائل اجتماعی و سیاسی مانند اقامه حدود، جمع‌آوری وجوهات شرعی و مراقبت از کیان کشور، حفظ و اجرای دین را بر عهده دارد. در مقابل، امت نیز وظایفی دارد، همچون وفاداری و پایداری در بیعت و تعهدی که با امام و حاکم خویش بسته است. از دیدگاه قاضی باقلانی، مقام امامت از فروع دین و مقامی فرعی و اجتماعی است که دست جامعه اسلامی در گزینش و انعقاد آن باز است و فلسفۀ انتخاب آن به منظور اجرای احکام الاهی است. زیرا اجرای احکام و جهاد در راه خدا، بدون امام امکان‌پذیر نیست. در این دیدگاه، هرچند عصمت از شرایط امام نیست، امّا اطاعت از همین امام واجب است که این نوع نگاه به مبانی انتخابی و روش‌های انتخاب نزد اهل سنّت برمی‌گردد. مقاله حاضر، با روشی تحلیلی پس از بیان ضرورت وجود امامت در دین مبین اسلام، به طور خاص دیدگاه قاضی باقلانی را در این حوزه تشریح و تبیین کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between the Imam and the Ummah (Community) in the View of the Sunnis: A Study of the Perspective of Ghazi Abu Bakr al-Baghelani

نویسندگان [English]

  • Abedin Darvishpour 1
  • Hossein Rezayi 2
1 Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Teachings, Lorestan University, Lorestan, Iran
2 Master's Graduate in Islamic Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the central issues regarding the imamate is the relationship between the imam and the ummah (community). Following many Sunni theologians, Ghazi Baghelani believes that the "Imam" is a kind of apparent government official who, in addition to examining social and political issues such as establishing hodud (boundaries), collecting religious funds and taking care of the country, preserves and implements religion. On the other hand, the ummah also has duties such as loyalty and steadfastness in allegiance and commitment to its imam and ruler. According to Ghazi Baghelani, the position of imamate is one of the branches of religion and a secondary and social position that the Islamic community is free to select and conclude, and the philosophy of its election is to implement the divine rules, for the implementation of rules and jihad in the way of God is not possible without the imam. In this view, although infallibility is not a condition of the imam, obedience to him is obligatory, a belief that goes back to the Sunni view of the principles and methods of selecting the imam. Using an analytical method, the present paper after stating the necessity of imamate in the religion of Islam, specifically explains the view of Ghazi Baghelani in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sunnis
  • Duties of Imam
  • Imam
  • Ummah (Community)
  • Judge Baghelani
ابن تیمیّة، احمد بن عبد الحلیم (۱۳۲۲). منهاج السنة النبویّة، مصر: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (۱۴۱۵). فتح البـاری فی شرح صحیح البخـاری، قم: البلاغه، ج13.
ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن (۱۴۱۵). تبیین کذب المفتری، بیروت: دار الفکر.
ابو یعلی، محمّد بن حسن الفراء (۱۳۸۶). طبقات الحنابلة، مصر: مصطفی البابی، ج2.
اشعری، ابو الحسن علی بن اسماعیل (بی‌تا). اللمع فی ردّ علی اهل الزیغ والبدع، بی‌جا: مکتبة الازهریة.
باقلانی، محمّد بن طیّب (1986). الانصاف، تحقیق: عماد الدین احمد حیدر، بیروت: المزرعة بناقل الایمان.
باقلانی، محمّد بن طیّب (1993). تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة، الطبعة الثالثة.
باقلانی، محمّد بن طیّب (بی‌تا). الانتصار للقرآن، تحقیق: محمّد غلول سلام، بیروت: المعارف بالاسکندریة.
باقلانی، محمد بن طیب (2002). مناقب الائمة، تحقیق: سمیره فرحات، بیروت: دار المنتخب العربی، الطبعة الاولی.
بغدادی، عبد القاهر بن طاهر بن محمّد (۱۴۰۹). الفرق بین الفرق، تحقیق: محمّد محیی الدین عبد الحمید، بیروت: دار المعرفة.
تفتازانی، مسعود بن عمر بن عبد الله (۱۳۷۰). شرح مقاصد، تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، قم: منشورات الشریف الرضی، ج5.
جرجانی، میر سید شریف (۱۴۱۲). شرح مواقف، بیروت: دار الفکر.
حیدری، حسین (1381). «پیشوایی جامعه مسلمین در دیدگاه‌های اهل سنت و شیعه»، در: مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، ش2، ص80-111.
خوانساری، محمّد باقر (۱۴۱۱). الانصاف فی الامامة، بیروت: الدار الاسلامیة، الطبعة الاولی.
دمیجی، عبد الله بن عمر بن سلیمان (1987). الامامة العظمی عند أهل السنة والجماعة، بیروت: دار القلم، الطبعة الاولی.
دینوری، محمّد بن مسلم (۱۴۱۳). الامامة والسیاسة، قم: شریف رضی، الطبعة الاولی، ج1.
ربانی گلپایگانی، علی (1381). فلسفه امامت از دید متکلمان، قم: انتظار.
رجبی، حسین (۱۳۸۰). عقاید تطبیقی، قم: نهاد رهبری در امور اهل سنّت، چاپ اوّل.
رضایی، حسین (1396). امامت تطبیقی و تحلیلی، قم: حبیب، چاپ اوّل.
شهرستانی، عبدالکریم (1973). الملل والنحل، بیروت: دار الفکر.
طبری، محمّد بن جریر (۱۳۶۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اساطیر، چاپ دوم، ج4.
غزالی، ابو حامد محمّد بن محمّد (۱۴۱۱). الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
قندی، مهدی (1392). «امامت عامه در نهج‌البلاغه»، در: پژوهش‌های نهج‌البلاغه، ش37، ص119-132.
قوشجی، علی بن محمد (1417). شرح تجرید الاعتقاد، قم: منشورات رضی.
گذشته، ناصر (1381). «باورهای کلامی قاضی ابوبکر باقلانی»، در: مقالات و بررسی‌ها، ش71، ص209-220.
لهر، نیازعلی (1391). فلسفه امامت در کلام اسلامی با تأکید بر ادله نقلی، استاد راهنما: محمدحسن قدردان قراملکی، قم: جامعة المصطفی العالمیة.
معتزلی همدانی، قاضی عبد الجبار بن احمد (۱۴۰۷). المغنی فی التوحید والعدل، قاهره: دار المصریة للتألیف، الطبعة الاولی، ج20.
النسفی، عمر بن محمّد (۱۴۰۸). العقائد النسفیة، بغداد: مکتبة المثنی.
نسفی، میمون بن محمّد (بی‌تا). تبصرة الادلة فی اصول الدین، قاهره: دار الفتاوی، ج2.
نووی، ابو زکریا یحیی بن شرف (۱۴۱۲). روضة الطالبین، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ج7.
نووی، ابو زکریا یحیی بن شرف (۱۴۱۷). شرح صحیح مسلم، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ج12.
نیشابوری، مسلم بن حجاج (بی‌تا). صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج3.
یزدی مطلق، محمود (1381). امامت‌پژوهی: بررسی دیدگاه‌های امامیه، معتزله و اشاعره، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اوّل.