بررسی تطبیقی «مبانی روش‌شناسی» توحید و شرک در آرای کلامی ماتریدیه و دیوبندیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

دیوبندیه مدرسه‌ای است که در حدود دو قرن گذشته، از درون مذهب کلامی ماتریدیه برخاسته است. ادعای پیروی از کلام ماتریدیه مهم‌ترین شاخصه کلامی دیوبندیه است؛ اما تطبیق آرای کلامی نشان می‌دهد که دیوبندیه در مباحث توحید و شرک، دیدگاه متفاوتی اختیار کرده‌اند. بخشی از این مغایرت‌ها به مبنای روشی متفاوت دیوبندیان باز می‌گردد. در پاسخ به پرسش از میزان تحول دیوبندیه در موضوع تحقیق، این نتیجه حاصل شد که دیوبندیان بیشتر به روش نقلی گرایش داشته و بر تقدم نقل بر عقل، تفویض معنای صفات خبری (به جای تأویل در ماتریدیه) و قطعی‌بودن نصوص (در مقابل ظنی‌بودن نصوص به نگاه ماتریدیه) تأکید دارند. برخی دیگر از آرای کلامی، همچون تأکید بر تنزیه در فهم صفات خدا، نفی تشبیه و نفی تعطیل در معنای صفات الاهی، نزد ماتریدیان و دیویندی‌ها، از جهت مبانی روشی، مطابقت کامل دارد. تنها تفاوت این است که این مباحث در ماتریدیه به‌اجمال و در دیوبندیه به‌تفصیل بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the "Methodological Foundations" of Monotheism and Polytheism in the Theological Views of Maturidiyyah and Deobandiyyah

نویسنده [English]

  • Mahdi farmanian
Associate Professor, Department of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Deobandiyyah is a school that originated from the theological denomination of Maturidiyyah about two centuries ago. The claim of following Maturidi theology is the most important theological feature of Deobandiyyah. However, comparing theological opinions shows that Deobandiyyah took a different view on the issues of monotheism and polytheism. Some of these discrepancies go back to the different methodological foundations of the Deobandis. In response to the question of the extent of Deobandi's evolution, considered in the subject of research, it is concluded that Deobandis are more inclined to the narrative method and emphasize on such issues as prioritizing narrations over reason, delegating the meaning of God's narrative attributes to Him (instead of interpreting them as the Maturidis do) and the certainty of texts (in contrast to the skepticism of texts in Maturidiyyah's view). Some other theological views, for example the emphasis on exaltation in understanding the attributes of God, the negation of tashbih (anthropomorphism) and tatil (divesting God of His attributes) are quite similar between the Maturidis and the Deobandis in terms of methodological principles. The only difference is that the mentioned issues are summarized in Maturidiyyah and elaborated in Deobandiyyah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deobandiyyah
  • Methodological Principles
  • Maturidiyyah
  • Monotheism
  • Polytheism

مراجع

قرآن کریم.
ابن أبی عذبة، حسن بن عبد الحسن (1416). الروضة البهیة فیما بین الأشاعرة والماتریدیة، تحقیق و تقدیم: د. علی فرید دحروج، بیروت: دار سبیل الرشاد.
ابو زهره، محمد (1996). تاریخ المذاهب الاسلامیة فی السیاسة والعقائد و تاریخ المذاهب الفقهیة، قاهره: دار الفکر العربی.
احسن گیلانی، سید مناظر (1384). سیری در زندگی حضرت امام مولوی محمد قاسم نانوتوی، ترجمه: صلاح‌الدین شهنوازی (ترجمه و تلخیص کتاب 3 جلدی سوانح قاسمی)، زاهدان: صدیقی.
أمین، أحمد (بی‌تا). ظهر الاسلام: یبحث فی الحیاة الاجتماعیة والحرکات العلمیة والادبیة والفرق الدینیة فی العصر العباسی الثانی، بی‌جا: دار الکتاب العربی.
بَزدَوِی، ابو الیسر محمد بن محمد بن عبد الکریم (1383/1963). اصول الدین، حققه و قدم له: هانز بیترلنیس، قاهرة: دار احیاء الکتب العربیة.
بیاضی، کمال الدین أحمد بن القاضی (بی‌تا). الأصول المنیفة للامام أبی حنیفة، قدّم له و ضبطه و وضع حواشیه: محمد عبد الرحمن الشاغول، مقدمه: محمد زاهد الکوثری، و یلیه: إشارات المرام من عبارات الامام، حققه: یوسف عبد الرزاق، مصر: المکتبة الأزهریة للتراث.
بیاضی‌زاده، کمال الدین أحمد (1428/2007). إشارات المرام من عبارات الامام أبی حنیفة النّعمان فی أصول الدین، خرّج أحادیثه و وضع حواشیه: أحمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
تهانوی، أشرف علی (1432/2011). الاسلام والعقلانیة، تعریب: نور عالم خلیل الأمینی، الهند: أکادیمیة شیخ الهند الجامعة الاسلامیة دار العلوم دیوبند.
تهانوی، اشرف‌علی (1386). زیور بهشت، ترجمه: محمدامین حسین‌بُر، تربت جام: احمد جام، ج1.
جسر الطرابلسی، حسین بن محمد (1373). مختصر من کتاب الحصون الحمیدیة للمحافظة علی العقائد الاسلامیة، تهذیب: نجم الدین محمد الدرکانی، زاهدان: صدیقی.
جلالی، سید لطف‌الله (1383). «پژوهشی در باب ماتریدیه»، در: معرفت، ش78، ص96-110.
جلالی، سید لطف‌الله (1390). تاریخ و عقاید ماتریدیه، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ دوم.
زبیدی، مرتضی (1409). اتحاف السادة المتقین بشرح اسرار احیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج2.
سلفی الافغانی، شمس (1419). عداء الماتریدیة للعقیدة السلفیة: الماتریدیة و موقفهم من توحید الاسماء والصفات الالهیة، طائف: مکتبة الصدیق، ج1-2.
سمرقندی، نصر بن محمد (1418/1997). تفسیر السمرقندی: المسمی بحر العلوم، بیروت: دار الفکر، ج1-3.
سهارنپوری، خلیل احمد (1983). المهند علی المفند یعنی عقائد علماء اهل سنت دیوبند، باضافة عقائد اهل السنة والجماعة، از سید عبدالشکور ترندی، لاهور: المطبعة العربیة.
سید طالب الرحمن، أبی أسامة (1415/1995). الدیوبندیة: تعریفها، عقائدها، هذّبه و زاد فیه: أبوحسّان الأنصاری، پاکستان: دار الکتاب والسنّة.
شیخ‌زاده، عبدالرحیم بن علی (بی‌تا). نظم الفرائد و جمع الفوائد فی بیان المسائل، بی‌جا: بی‌نا.
عثمانی المظهری، محمد ثناء‌الله (بی‌تا). تفسیر المظهری، وضع حواشیه: إبراهیم شمس الدین، محله جنگی پیشاور: مکتبة فریدیة، ج1-6.
عثمانی، شبیر أحمد (1389). تفسیر کابلی: از دیدگاه اهل سنت، ترجمه و تفسیر: محمود حسن دیوبندی، پیشاور: المکتبة الحقانیة، ج1-3.
علی‌زاده موسوی، سید مهدی (1392). مکتب دیوبند و جنبش جماعت تبلیغ، قم: پاد اندیشه.
القاری، علی بن محمد (1432). ضوء المعالی شرح بدء الأمالی، تحقیق و تعلیق: خلدون علی زین الدین، بی‌جا: دار البیروتی.
قاری، ملاعلی (1417). شرح الفقه الاکبر، تحقیق: مروان محمد الشعار، بیروت: دار النفائس.
کشمیری الهندی، محمد أنورشاه (1419/1998). مجموعة رسائل الکشمیری، مشکات القرآن، پاکستان: المجلس العلمی، الطبعة الثالثة ج4.
لامشی الحنفی الماتریدی، ابو الثناء محمود بن زید (1995). التمهید القواعد التوحید، حققه: عبدالمجید ترکی، بیروت: دار القرب الاسلامی.
لهیبی الحربی، احمد بن عوض الله بن داخل (2000). الماتریدیه دراسة و تقویما، ریاض: دار الصمیعی.
ماتریدی السمرقندی الحنفی، ابی منصور محمد بن محمد بن محمود (1404). تأویلات اهل السنة، حققه و راجعه: محمد مستفیض الرحمن، بغداد: مطبعة الارشاد.
ماتریدی، ابی منصور (بی‌تا). التوحید، حققه و قدم له: فتح‌الله خلیف، اسکندریه: دار الجامعات المصریة، دار الجامعات المحمدیة.
ملا موسی میبدی، علی (1394). دیوبندیه، زیر نظر: مهدی فرمانیان، قم: دار الاعلام لمدرسة اهل البیت b.
نانوتوی، محمد قاسم (1432 الف). ردود علی اعتراضات موجّهة الی الاسلام، تعریب: محمدساجد قاسمی، دیوبند: اکادیمیة شیخ الهند، الجامعة الاسلامیة دار العلوم.
نانوتوی، محمد قاسم (1432/2011 ب). محاورات فی الدین، تعریب: محمد ساجد القاسمی، الهند: أکادیمیة شیخ الهند الجامعة الاسلامیة دار العلوم دیوبند، در: www.darululoom-deoband.com.
نسفی، ابو البرکات عبد الله بن احمد بن محمود (1434/2013). عمدة العقائد، دراسة و تحقیق: عبد الله محمد عبد الله اسماعیل، القاهرة: المکتبة الأزهریة للتراث، الجزیرة للنشر والتوزیع.
نسفی، ابو معین میمون بن محمد (1385). تمهید فی اصول الدین (التمهید لقواعد التوحید)، تحقیق: محمد عبد الرحمن الشاغول الشافعی الاشعری، قاهره: الازهریة للتراث.
نسفی، ابو معین میمون بن محمد (1990). تبصرة الادلة فی اصول الدین علی طریق الامام ابی منصور الماتریدی، محقق: سلامه، کلود، بی‌جا: بی‌نا.
نسفی، ابو معین میمون بن محمد بن مکحول (1426/2005). بحر الکلام: یبحث فی بعض الفرق الاسلامیة والرد علیها من الکتاب السُنة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
نسفی، ابوحفص نجم الدین عمر بن محمد (1376). تفسیر نسفی، تصحیح: عزیزالله جوینی، تهران: سروش، ج1-2.
نسفی، نجم الدین (1408/1988). شرح النسفیة فی العقیدة الاسلامیة، عبد الملک الرحمن السعدی، بغداد: دار مکتبة الأنبار.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار