تبیین زمینه‌ها و مؤلفه‌های جغرافیایی‌فرهنگی شکل‌گیری و گسترش خانقاه‌های مرشدیه در کوره شاپور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استاد تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

طریقت مرشدیه بعد از تأسیس به همت شیخ ابواسحاق کازرونی در نیمهٔ دوم قرن چهارم هجری، با ایجاد شبکهٔ خانقاهی گسترده، به شیوه‌ای منسجم از مقر اصلی خود در کازرون هدایت می‌شد. مقاله حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی، در صدد پاسخ به این پرسش است که: بسترهای جغرافیایی‌فرهنگی چه نقشی در شکل‌گیری و گسترش خانقاه‌های مرشدیه داشتند؟ با مطالعه بر روی جغرافیای طبیعی و فرهنگی کوره شاپور، این نتیجه به دست می‌آید که حضور صوفیان بزرگی چون ابوعبدالله ‌محمد بن‌ خفیف در شیراز و همچنین عبور مسیر تجاری شیراز به دریا از منطقه کازرون، زمینهٔ تبادلات فرهنگی‌مذهبی بین شیراز و کازرون را فراهم می‌کرد. آن هنگام کازرون از کوره شاپور و نواحی پیرامونش، یکی از مراکز مهم زردتشتی‌نشین به شمار می‌آمد. این مسئله موجب شد شیخ ابواسحاق با استقرار در آنجا و شکل‌گیری خانقاهای خود در کوره شاپور برای گسترش اسلام اقدام کند. جاذبهٔ خانقاه مرشدیه که زمینهٔ گسترش آن را در کوره شاپور فراهم آورد، معلول عوامل متعددی بود. علاوه بر کرامات معنوی ابواسحاق کازرونی، عرضهٔ خدمات اجتماعی به نیازمندان و مسافران و حمایت تجار و بازرگانان از خانقاه‌های مرشدیه از جمله این عوامل به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Geographical and Cultural Contexts and Components of the Formation and Expansion of Morshidiyya Monasteries in Kureh Shapur

نویسندگان [English]

  • aazam rahemejabere 1
  • Abd al-Rasul Kheyr Andish 2
1 PhD Student in History of Islamic Iran, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Professor, Department of History, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

After being established by Sheikh Abu Ishagh Kazeruni in the second half of the fourth century AH, the Morshidiyya sect was consistently guided by its main headquarters in Kazerun through creating an extensive monastic network. The present article, using a descriptive-analytical method and relying on the main sources, seeks to answer the question: What role did geographical and cultural contexts play in the formation and expansion of Morshidiyya monasteries? By studying the natural and cultural geography of Kureh Shapur, it is concluded that the presence of great Sufis in Shiraz such as Abu Abdollah ‌Mohammad ibn Khafif and also the passage of the Shiraz trade route to the sea through the Kazerun region, provided the basis for cultural and religious exchanges between Shiraz and Kazerun. At that time, Kazerun from Kureh Shapur and its surrounding areas was one of the important centers of Zoroastrianism. This caused Sheikh Abu Ishagh to settle there and establish his monasteries in Kureh Shapur to spread Islam. The attraction of the Morshidiyya monastery, which paved the way for its expansion in Kureh Shapur, was due to several factors. In addition to the spiritual virtues of Abu Ishagh Kazeruni, the provision of social services to the needy and travelers and the support of merchants and traders for the monasteries of Morshidiyya are among these factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morshidiyya Monastery
  • Sheikh Abu Ishagh Kazeruni
  • Geography
  • Trade
  • Kureh Shapur
ابن‌بطوطه، محمد بن ابراهیم (1337). سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ پنجم.
ابن‌بلخی (1339). فارس‌نامه، تصحیح: گای لسترنج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
ابن‌حوقل، محمد (1345). صورة الارض، ترجمه: جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‌خردادبه (1370). المسالک والممالک، ترجمه: حسین قره‌چانلو، تهران: مترجم.
ابن‌عثمان، محمود (1333). فردوس المرشدیة فی اسرار الصمدیة: سیرت‌نامهٔ شیخ ابواسحاق کازرونی، به کوشش: ایرج افشار، تهران: کتاب‌خانه دانش.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). المسالک والممالک، به کوشش: ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
بارتولد، و. (1372). تذکرهٔ جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه: حمزه سردادور، تهران: توس.
بحرانی‌پور، علی؛ زارعی، سیده زهرا (1392). «بررسی ساختار اجتماعی دیاسپوراهای تجاری مسلمانان در مالابار و نقش صوفیان ایرانی در سده‌های 7-8 ه.ق./13-14 م.»، در: پژوهش‌نامهٔ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، س2، ش2، ص61-81.
براون، ادوارد (1367). تاریخ ادبیات ایران، ترجمه: فتح‌الله مجتبایی، تهران: مروارید.
بیانی، شیرین (1383). شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، تهران: دانشگاه تهران.
ثواقب، جهان‌بخش (1385). جغرافیای تاریخی بیشابور و کازرون، تهران: کازرونیه.
جامی، عبدالرحمن بن احمد (1370). نفحات الانس من حضرات القدس، به کوشش: مهدی توحیدی‌پور، تهران: سعدی.
جنید شیرازی، عیسی (1364). تذکره هزارمزار: ترجمه شد الازار، تصحیح: عبدالوهاب نورانی وصال، شیراز: کتاب‌خانه احمدی.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368). اشکال العالم، ترجمه: علی بن عبدالسلام کاتب، تهران: آستان قدس رضوی.
حسینی فسایی، میرزا حسن (1367). فارس‌نامه ناصری، تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر، ج2.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1330). تاریخ حبیب السیر، تهران: کتاب‌خانهٔ خیام، ج2.
رجایی بخارایی، احمدعلی (1373). فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.
زرکوب شیرازی، احمد بن شهاب‌الدین (1350). شیرازنامه، به کوشش: اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1358). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1353). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: طهوری.
شرف‌الدین ابراهیم (1347). تحفة اهل العرفان فی مناقب سید الاقطاب روزبهان: بخشی از مجموعه روزبهان‌نامه، به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن آثار ملی.
شوارتس، پاول (1372). جغرافیای تاریخی فارس، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
عطار، فریدالدین (1366). تذکرة الاولیاء، به کوشش: محمد استعلامی، تهران: زوار.
عقیلی، عبدالله (1358). سکه‌های ضرب کازرون با نام ابواسحق، ذیل کتاب فردوس المرشدیه، ص764-767.
کاوتس، رالف (1392). چشم‌اندازهایی از جادهٔ ابریشم دریایی، ترجمه: محمدباقر وثوقی و پریسا صیادی، تهران: پژوهشکدهٔ تاریخ اسلام.
کریمیان، حسن؛ سیدین، ساسان (1389). «دارابگرد در انتقال از ساسانیان به دوران اسلامی بر اساس مستندات باستان‌شناختی»، در: باغ نظر، ش13، ص73-88.
کیانی، محسن (1369). تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.
لسترنج، گای (1337). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمهٔ: محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1913). نزهة القلوب، به اهتمام: گای لسترنج، لیدن هلند.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ج2.
وصاف الحضره شیرازی، عبدالله بن فضل‌الله (1346). تحریر تاریخ وصاف، به قلم: عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، چاپ دوم.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1386). کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران: سروش.
هوف، دیتریش (1366). «فیروزآباد»، ترجمه: کرامت‌الله افسر، در: مجموعه مقالات شهرهای ایران، به کوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج2، ص75-117.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله (1376). معجم البلدان، ترجمه: علی‌نقی منزوی، ج1، بخش اول و دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
Hodgson, Marshall Goodwin Simms (1974). The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization, vol. 2, Chicago: The University of Chicago Press.