بررسی رابطه تعاملی کلام و عرفان در اندیشه مولانا جلال‌الدین محمد بلخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

علی‌رغم اختلافات میان دو علم کلام و عرفان، میان آنها رابطه نیز برقرار است. می‌توان این رابطه را در افرادی همچون مولوی که در هر دو حوزه علمی سرآمد بوده، بررسی کرد. وی قبل از دیدار با شمس، متکلم و فقیه صاحب‌ رأی بوده و پس ‌از آن عارفی واصل‌ شده است. هرچند در آثار وی رنگ عرفان در تبیین دیدگاه‌هایش غلبه دارد، یعنی عرفان و عنصر عشق نزد مولانا جایگاهی والاتر از سایر امور دارد، اما واقعیت آن است که در آثار وی در کنار مباحث عرفانی، مباحث کلامی نیز دیده می‌شود. این موضوع یکی از دلایلی است که موجب شده است خوانندگان در آثار مولانا تناقض‌گویی بیابند؛ در حالی ‌که با دقت در آثار جلال‌الدین درمی‌یابیم که وی به برخی از امور از منظرهای گوناگون نگریسته است. در نوشته‌های او اعتقادات کلامی بر برخی ابعاد عرفانش تأثیر داشته و از سوی دیگر عرفان نیز بر اعتقاداتش مؤثر بوده است. البته در مجموع تأثیر عرفان را بسیار پررنگ‌تر می‌یابیم. در این پژوهش می‌کوشیم از طریق روش کتاب‌خانه‌ای ارتباط میان کلام و عرفان نزد مولانا را بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Interactive Relationship between Theology and Mysticism in the Thought of Molana Jalal al-Din Mohammad Balkhi

نویسندگان [English]

  • Mohsen Habibi 1
  • Fatemeh Asadi katigari 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Master's Graduate in Islamic Philosophy and Theology, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Despite the differences between theology and mysticism, there is a relationship between them. This relationship can be examined in individuals like Rumi who has excelled in both fields of science. Before meeting
with Shams, he was a theologian and jurist, and since then he became a prominent mystic. Although in his works, mysticism has prevailed in explaining his views and also mysticism and love have a high status, in addition to mystical issues, theological matters are seen in his works. This is one of the reasons why readers find contradictions in Rumi's works, while carefully looking at his writings, we recognize that he looked at some things from different perspectives. Therein, theological beliefs have influenced some aspects of his mysticism and on the other hand, mysticism has also influenced his beliefs. Of course, in general, we find the effect of mysticism much more vivid. In this research, using the library method, we try to study the relationship between theology and mysticism in Rumi's view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theology
  • Mysticism
  • Monotheism
  • Rumi
  • Contradiction
آشتیانی،‌ سید جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
استیس، والتر ترنس (1392). عرفان و فلسفه، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
اشعری، علی بن اسماعیل (1418). الانابة، تعلیقات: عبد الله محمود محمد عمر، بیروت: دار الکتب.
اشعری، علی بن اسماعیل (1980). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، تصحیح: هلموت ریتر، آلمان- ویسبادن: فرانس شتاینر، چاپ سوم.
اعوانی، غلام‌رضا (1387). «نشست ولایت در عرفان مولانا»، در: mehrnews.com/news/799133
اوجبی، علی (1387). کلام جدید: مبانی و آموزه‌ها، تهران: اساطیر.
باقلانی، محمد بن طیب (1957). التمهید، تصحیح: محمود محمد الخضیری، محمد عبد الهادی ابو ریده، قاهره: دار الفکر العربی.
تفتازانی، اسعد الدین مسعود بن عمر (1430). شرح العقائد النسفیة، پاکستان: مکتبة المدینة.
جامی، عبدالرحمن (1356). نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح و تعلیق: ویلیام چیتیک، تهران: انجمن فلسفه ایران.
جعفری، محمدتقی (1363). تفسیر و نقد تحلیل مثنوی، تهران: اسلامی، ج2.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳86). شریعت در آینه معرفت، قم: اسراء، چاپ پنجم.
جهانگیری، محسن (1361). محیی‌الدین ابن‌عربی: چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
جهانگیری، محسن (1390). مجموعه مقالات 1؛ کلام اسلامی، تهران: حکمت.
حلبی، علی‌اصغر (1376). تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، تهران: اساطیر.
روحانی، رضا؛ صدیقی، کبری (1396). «تفاوت‌ها و تضادهای شمس و مولوی در زندگی فردی و سلوکی»، در: پژوهش‌های ادب عرفانی: گوهر گویا، دوره 11، ش2 (33)، ص55-74.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1374). سر نی: نقد و تشریح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، تهران: علمی، ج2.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). پله‌پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی.
سروش، عبدالکریم (1372). فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). گزیده غزلیات شمس، تهران: سخن.
شیروانی، علی؛ و همکاران (1395). مباحثی در کلام جدید، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شیمل، آن‌ماری (1377). من بادم و تو آتش، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
ضیاء نور، فضل‌الله (1369). وحدت وجود، تهران: زوار، چاپ اول.
عباسی، شهاب‌الدین (1389). گنجینه معنوی مولانا، تهران: مروارید.
عضد الدین ایجی، عبد الرحمان بن احمد (1907). کتاب المواقف، مصر: الحاج محمد افندی ساسی المغربی التونسی.
کاکایی، قاسم (1374). «توحید افعالی از دیدگاه اشاعره و عرفا»، در: نامه مفید، ش3، ص133-150.
کلابادی، ابوبکر (1371). تعرف، به کوشش: محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
گولپینارلی، عبدالباقی (1375). مولانا جلال‌الدین، ترجمه: توفیق سبحانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لاهیجی، فیاض (1383). گوهر مراد، تهران: سایه.
محمدی، علی (1388). تفسیر مثنوی با مثنوی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
م‍طه‍ری، م‍رت‍ض‍ی (۱۳71). آشنایی با علوم اسلامی، تهران: ص‍درا، ج2.‫
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1385). کشف الابیات کلیات شمس، به اهتمام: توفیق هاشم‌پور سلطانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1381). مثنوی معنوی، تصحیح و ترجمه: رینولد آ نیکلسون، تهران: سعاد.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (۱۳91). مثنوی معنوی، مقدمه و ویرایش: مسعود هاشمی، تهران: فرهنگ جامع.
نسفی، عبدالعزیز محمد (1344). کشف الحقایق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
وات، منتگمری (1380). فلسفه و کلام اسلامی، ترجمه: ابوالفضل عزتی، تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری، علی بن عثمان (1393). کشف المحجوب، تصحیح: محمود عابدی، تهران: سروش.
همایی، جلال‌الدین (1337). یادنامه مولوی، تهران: یونسکو.
همایی، جلال‌الدین (1369). مولوی‌نامه، تهران: جاویدان، ج1.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1384). «عقل‌گریزی عرفان؟!»، در: معرفت فلسفی، س2، ش8، ص33-56.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). مبانی و اصول عرفان نظری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی