واکاوی قاعده دفع افسد به فاسد از دیدگاه مذاهب فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی

2 دانشیار گروه فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

قاعده دفع افسد به فاسد از جمله قواعد پرکاربرد است که در تمام ابواب فقه جاری است. با وجود اینکه ادله اربعه بر مشروعیت این قاعده دلالت می‌کند، اما بحث کافی و مستقلی در خصوص این قاعده نشده است، هرچند در لابه‌لای کتب فقهی از این قاعده نام برده‌اند. مفاد آن عبارت است از جواز ارتکاب فاسد برای دفع افسد که در واقع این محتوا، یکی از مصادیق قاعده اهم و مهم است. در این نوشتار، با استفاده از منابع معتبر فریقین، مفاد قاعده، ادله قاعده، استثنائات، و تطبیقات این قاعده را تبیین می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Principle of Avoiding More Corruption by Means of Allowing Less Corrupt Behaviour from the Viewpoint of Islamic Jurisprudential schools

نویسندگان [English]

  • Abdulsamad Aliabadi 1
  • Reza Esfandiyari (Eslami) 2
1 Ph.D candidate in Islamic Theological Denominations, University of Religions and Denominations
2 Faculty member of Department ofJorucprudance (Fiqh) and Law, Research Center of Islamic Science and Culture
چکیده [English]

The rule of "permission of committing a corrupt action in avoidance of a corrupter one" is among the mostly utilized ones in all fields of Islamic jurisprudence. Although the rule is considered legal by the "Quadruple Reasons" but there has not yet been enough study on it except some sporadic and scant hints throughout Islamic Jurisprudential literature. The rule considers it legal to commit a corrupt action in order to avoid a corrupter one, as an instance of the rule of "Important and the More Important". In this paper, the content, supporting reasons, exceptions and adaptations of the rule are discussed according to the Sunni and Shia valid sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudential rule
  • Jurisprudential Schools
  • avoidance
  • corrupt
  • corrupter
  • the More Important
  • Important
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین (1427). کفایة الاصول، تحقیق: عباس علی الزراعی السبزواری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
احمد بن حنبل (1420/1999). مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و آخرون، بی‌جا: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة.
اسلامی، سید حسن (1382). دروغ مصلحت‌آمیز؛ بحثی در مفهوم و گستره آن، قم: بوستان کتاب.
اسلامی، سید حسن (1387). «اخلاق و جنسیت در حدیث «خصال النساء»»، در: علوم حدیث، س13، ش34، ص47-87.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1411). کتاب المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1416). فرائد الاُصول، قم: بی‌نا.
بحرانی، محمد سند (1426). أسس النظام السیاسی عند الامامیة، قم: مکتبة فدک.
البیهقی، احمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبکر (بی‌تا). سنن البیهقی الکبری، راجعه و علق علیه: محمد عبد القادر عطا، مکة المکرمة: مکتبة دار الباز.
تقوی قائنی، محمدتقی (بی‌تا). مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغه، تهران: مکتبة المصطفوی.
جمعی از مؤلفان (بی‌تا). مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی - مجلة فقه أهل البیت علیهم السلام (بالعربیة قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
حاجی ده‌آبادی، محمدعلی (1387). «قاعده دفع افسد به فاسد و دلالت‌های حقوقی- جرم‌شناختی آن»، در: فقه و حقوق، س5، ش۱۸، ص7-34.
الحصین، عبدالسلام بن ابراهیم (بی‌تا). دورة القواعد الفقهیة، بی‌جا: بی‌نا.
حکیم، محمد تقی بن محمد سعید (1429). القواعد العامة فی الفقه المقارن، تهران: بی‌نا.
خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم (1422). مصباح الأصول، قم: مکتبة الداوری.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دمشق: دار العلم، الدار الشامیة.
الزحیلی، محمد (1420/1999). القواعد الفقهیه علی المذهب الحنفی والشافعی، بی‌جا: مجلس النشر العلمی، جامعة الکویت.
زحیلی، وهبه (1388). نظریه ضرورت در فقه اسلامی، ترجمه: حسین صابری، قم: بوستان کتاب.
الزحیلی، محمد مصطفی (1427/2006). القواعد الفقهیة وتطبیقاتها فی المذاهب الأربعة، دمشق: دار الفکر.
الزرقا، أحمد بن الشیخ محمد (1409/1989). شرح القواعد الفقهیة، صححه و علق علیه: مصطفی أحمد الزرقا، دمشق: دار القلم.
الزرکشی، ابی عبدالله بدر الدین محمد بن بهادر بن عبدالله الشافعی (1421/2000). المنثور فی القواعد فقه الشافعی، تحقیق: محمد حسن اسماعیل، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الزرکشی، أبو عبد الله بدر الدین محمد بن عبد الله بن بهادر (1414/1994). البحر المحیط فی أصول الفقه، بی‌جا: دار الکتب.
زنجانی، عباسعلی عمید (1421). فقه سیاسی (عمید)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سبحانی، جعفر (1390/1423). الوسیط فی اصول الفقه، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
السعیدان، ولید بن راشد (بی‌تا). تلقیح الأفهام العلیة بشرح القواعد الفقهیة، راجعه و علق علیه: الشیخ سلمان بن فهد العودة، بی‌جا: بی‌نا.
سید رضی، محمد بن الحسن بن موسی (1388). نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم: بیان الحق.
سیفی، علی‌اکبر (بی‌تا). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم: بی‌نا.
الصفار، فاضل (1429/2008). فقه المصالح والمفاسد، لبنان: دار العلوم.
الطیار، مساعد بن سلیمان بن ناصر (1427). مفهوم التفسیر والتأویل والاستنباط والتدبر والمفسر، المملکة العربیة السعودیة دار ابن جوزی للنشر والتوزیع.
العبداللطیف، عبدالرحمن بن صالح (1423/2003). القواعد والضوابط الفقهیة المتضمنة للتیسیر، المدینة المنورة: بی‌نا.
العثیمین، محمد بن صالح (بی‌تا). القواعد والأصول، بی‌جا: بی‌نا.
عراقی، ضیاء الدین (1418). قاعدة لاضرر و لاضرار، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
علی‌دوست، ابوالقاسم (1384). «تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی»، در: فقه و حقوق، ش 6، ص 9-32.
علی‌دوست، ابوالقاسم (1390). فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
القشیری النیسابوری، مسلم بن الحجاج أبو الحسن (بی‌تا). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول الله صلی الله علیه و سلم، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
اللبنانی، سلیم رستم باز (1923). شرح المجله، بیروت: المطبعة الادبیة.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). مراة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، بی‌جا: بی‌نا.
محقق داماد یزدی، سید مصطفی (1406). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). مجموعه آثار شهید مطهری، بی‌جا: بی‌نا.
مظفر، محمد رضا (1382). اصول الفقه، قم: دار التفسیر.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1429). احکام پزشکی در یک جلد، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌ طالب (ع).‍
منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه: محمود صلواتی، ابوالفضل شکوری، قم: مؤسسه کیهان.‍
موسوی خمینی، سید روح‌اللّه (1415). المکاسب المحرمة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‍
موسوی خمینی، سید روح‌اللّه (1424). توضیح المسائل، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی (ره).
نایینی، محمدحسین (1382). تنبیه الامة و تنزیه الملة، محقق: جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
نایینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی، محمد حسن (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، ملا محمدمهدی (بی‌تا). جامع السعادات، بیروت:‌ اعلمی.
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف (1392). المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت: دار احیاء التراث العربی.