روش‌شناسی شیخ حر عاملی در تبیین، تنظیم و اثبات عقاید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه شیعه شناسی ، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

تبیین روشن و صحیح عقاید، تنظیم معقول و منطقی آموزه‌های اعتقادی و اثبات آنها برای مخاطب از وظایف اصلی متکلمان است. حر عاملی، متکلم اخبارگرای مکتب اصفهان، در آثار کلامی خود از روش‌های متعددی در این سه مقام بهره برده است. در این پژوهش با مرور تمام آثار کلامی وی روش‌هایی را که او در این سه مقام استفاده کرده استخراج و استقصا کرده‌ایم. حر عاملی در مقام تبیین از روش‌هایی همچون تعریف مفردات، ذکر مبانی، ذکر احتمالات و ذکر مثال و تشبیه استفاده کرده است. وی از روش ذکر تاریخچه سود نبرده است که شاید این نکته معلول کم‌توجهی وی به منابع کلامی رایج و دیدگاه‌های فرق و مکاتب کلامی مخالف باشد. نیز در مقام تنظیم آموزه‌های اعتقادی، بر اساس مقتضای بحث، گاه تقدم و تأخر آموزه‌ها در اثبات را ملاک عمل قرار داده، و گاه بر اساس تقدم آموزه‌های عقلی بر نقلی عمل کرده است. او در مقام اثبات گاه همچون متکلمان عقل‌گرای فلسفی به استدلال‌های عقلی- فلسفی دست یازیده است. با وجود این، در مواضعی که برای اثبات یا رد یک عقیده هم به ادله مبتنی بر مقدمات عقلی دسترسی داشته و هم به ادلۀ نقلی، دسته دوم را ترجیح داده است. برای اثبات عقاید از براهین منطقی همچون برهان سبر و تقسیم، ذوحدین، خلف و نیز برهان انّی استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theological Methodology of al-Hurr al-Amili

نویسندگان [English]

  • omalbanin khaleghian 1
  • Mohammad Ghafourinejad 2
1 PhD. Shi’a Studies, University of Religions and Denominations
2
چکیده [English]

Al-Hurr al-Amili as one of the well-known narrators of the second half of the eleventh century, beyond his narrative figure is a theologian who has reasoned and defended Islam beliefs as a prominent Twelver Shi’a scholar in different ways. The purpose of the "Methodology of Theology" is exploring ways that in science of theology brings us to the purpose and goal i.e. deduction of ideas and their defending. In deduction, the narrator achieves a correct knowledge of the teachings of religion, and in defending, explains and adjusts and proves that knowledge and rejects the ambiguities and opposing beliefs.
Al-Hurr al-Amili has used traditional and rational methods in deducing beliefs. In the traditional method, he only considers evidence-based  as well as frequently reported traditions as a proof and does not consider the appearance of Quran and even the appearance of statements of the Prophet (PBUH) unless the interpretation of which is expressed by Imams (AS). In the rational method, he considers the authority of intellect in proving the narrative reason, and has utilized the theoretical, practical and instrumental functions in the service of intellect. Therefore, intellect and tradition are not relevant. He has benefited from theoretical intellect in employing implications and practical intellect in understanding the inherent good and evil of deeds and their derivations and instrumental intellect in adherence to the emergence, spiritual frequency and interpretation.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theology
  • methodology
  • Al-Hurr al-Amili
  • knowledge
  • deduction
قرآن کریم (1374). ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات سروش، چاپ چهارم.
ابن فارس، ابی الحسین احمد (1404). معجم مقائیس اللغة، عبدالسلام محمد هارون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، احمد فارس صاحب الجوانب، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثالثة.
اسلامی، رضا (1384). مدخل علم فقه، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم، چاپ اول.
برنجکار، رضا (1387). کلام و عقاید، قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ اول.
برنجکار، رضا (1391). روش‌شناسی علم کلام: اصول استنباط و دفاع در عقاید، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول.
جبرئیلی، محمدصفر (1390). «مدارس کلامی شیعه امامی»، در: کلام اسلامی، ش79، ص37-51.
حائری، سید مهدی (1381). دایرة‌المعارف تشیع، تهران: شهید سعید محبی، چاپ سوم.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1362). الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، تهران: نوید، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1376). الفصول المهمة فی أصول الأئمة علیهم السلام (تکملة الوسائل)، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1389). پیراستگیمعصومازفراموشیوخطا، محمد اصغری‌نژاد، قم: ادیان.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1402). الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1403). الفوائد الطوسیة، قم: المطبعة العلمیة، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1425 الف). إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1425 ب). کشف التعمیة فی حکم التسمیة: بحث روائی بجواز التصریح باسم المهدی فی عصر الغیبة، بیروت: دار الهادی، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1426). تواتر القرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (1432). الرسالة الاثنی عشریة فی الرد علی الصوفیة، عباس الجلالی، قم: مؤسسه انصاریان للطباعة والنشر.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (بی‌تا الف). بدایة الهدایة، نسخه خطی کتاب‌خانه مجلس، شماره بازیابی ط 333.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (بی‌تا ب). رسالة خلق الکافر، نسخه خطی کتاب‌خانه مجلس، شماره بازیابی 1/3147.
حر عاملی، محمد بن‌ حسن (بی‌تا ج). هدایة الامة الی الاحکام الائمة (ع)، نسخه خطی به شماره بازیابی 7282.
خالقیان، ام‌البنین (1394). روش‌شناسی کلامی شیخ حر عاملی، رساله دکتری شیعه‌شناسی، استاد راهنما: محمد غفوری‌نژاد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
زبیدی، محمد بن محمد (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، علی شیری، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1422). موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
سبحانی، محمدتقی؛ رضایی، محمدجعفر (1391). «مدرسه کلامی اصفهان»، در: تاریخ فلسفه، س3، ش11، ص111-138.
غفوری‌نژاد، محمد؛ خالقیان، ام‌البنین (1394). «روش‌شناسی کلامی شیخ حر عاملی در مقام دفاع در حوزه‌های رد شبهات و رد مکاتب معارض»، در: تحقیقات کلامی، ش10، ص45-64.
قمی، شیخ عباس (1416). سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار، تهران: دار الاسوة، الطبعة الثانیة.