نظام مستقل و به هم پیوسته فکری امامیه نخستین در نظریه معرفت؛ تبیین پارادایمیک معرفت اضطراری امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

این مقاله، جایگاه معرفت اضطراری متناظر به نظام جامع، به هم پیوسته و مستقل کلام امامیه نخستین را بررسی می‌کند. بدین‌منظور با هدف دست‌یابی به مؤلفه‌های لازم برای پیداکردن پارادایم و الگوی مستقل فکری در میان امامیه دوران حضور، که آنان را از عالمان عصر خود، شامل معتزله و اصحاب حدیث، و همچنین از اندیشمندان دوره‌های متأخر متمایز می‌کند، از روش تحلیل تاریخی بر مبنای منابع حدیثی، کلامی و تاریخی استفاده شد. به نظر می‌رسد معرفت اضطراری در کنار فعل الاهی، عقل و وحی و مسئله حقیقت انسان و در ارتباطی نظام‌مند و منطقی با این اندیشه‌ها، بخش مهمی از جورچین کلام امامیه نخستین را به خود اختصاص داده است. معرفت نیز مانند همه امور دیگر جایگاهی امر بین الامرینی دارد. ارتباط درونی‌ای همچون ارتباط عقل و وحی دارد، و در نهایت اینکه می‌تواند در تلازم با دیدگاه‌های مختلف درباره حقیقت انسان باشد. بنابراین، معرفت اضطراری، هم به مثابه عامل مؤثر در تثبیت و هم بخشی از دانشی تثبیت‌شده و پارادایمیک محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Independent and Coherent Intellectual System of Early Imamyyah in the Theory of Knowledge, a Paradigmatic Explanation of Emergency Knowledge in the Opinion of Early Imamyyah

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Mohammadi Mozaffar 1
  • Hossein Naeim abadi 2
1 Assistant Professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations
2 PhD Candidate of Shi’a Studies, University of Religions and Denominations.
چکیده [English]

This paper examines the status of emergency Knowledge (Ma’rifati Idhtirari) which corresponds to the comprehensive, contiguous, and independent Shiite theology system. In this essay, the historical analysis based on narrative, theological, and historical sources is used to identify the necessary components for a paradigm and independent model of thought among early Imamyyah, which distinguish them from their contemporary scholars (-Mu’tazila- Ašhāb al-Ḥadith) and the thinkers in the later eras. It seems that the Emergency knowledge along with the action of God (Fi’l al-Ilahi), Intellect and Revelation, and the nature of Human, and tthrough the systematic and logical relation with these thoughts constitute the significant part of Early Imamyyah theology puzzle. Actually, the knowledge, just like all other things, has an al-Amr Bain al-Amrain situation, it also has an internal relation like the relation between intellect and revelation, and eventually it can be in a concomitance with ideas regarding the nature of human. Therefore, Emergency knowledge is considered both as an important factor in the stabilization of the paradigm and as a part of an established and paradigmatic knowledge

کلیدواژه‌ها [English]

  • Emergency Knowledge
  • Early Imamyyah
  • Mu’tazila
  • Aṣḥāb al-Ḥadith
  • Paradigm

عنوان مقاله [العربیة]

نظام التفکیر المستقل والمترابط للامامیة الاولی فی نظریة المعرفة؛ شرح «بارادایمیک» معرفة الطوارئ الامامیة

چکیده [العربیة]

تبحث هذه المقالة عن موقف المعرفة فی حالات الطوارئ المتناظرة الی نظام جامع، مترابطة و مستقلة لعقائد الامامیة الاولی. فی هذا العمل، وقد استخدمت طریقة التحلیل التاریخی استنادا إلى مصادر الحدیث والمصادر اللفظیة والتاریخیة، من أجل تحقیق العناصر اللازمة لإیجاد نموذج مستقل للفکر بین الإمامة وقت حضورهم، الذی یمیزهم عن علماء العصر، بما فی ذلک المعتزلة وأتباع الحدیث، وکذلک المفکرین فی الفترات اللاحقة.




انّ الذی وصل الی الذهن هو انّ معرفت الطوارئ تختص بنفسه قسماً مهماً من عقاید الامامیة بجوار فعله تعالی، العقل، الوحی و مسألة حقیقة الانسان المرتبط المنضبط مع افکارهم. و کانت للمعرفة منزلة الامر بین الامرین کسائر الامور و له ارتباط باطنیة کارتباط العقل والوحی و فی النهایة یمکن لها التلازم مع الآراء المختلفة فی حقیقة الانسان.




فالمعرفة الطورائ کانت عاملاً مؤثراً فی التثبیت و کانت قسماً من العلم المثبتة والمنضبطة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المعرفة الطوارئ
  • الامامیة الاولی
  • المعتزلة
  • اصحاب الحدیث
  • بارادایم
ابن ابی شیبه (1409). المصنف، تحقیق: سعید اللحام، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1398). التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ابن خلکان، احمد بن محمد (۱۹۶۸-۱۹۷۷). وفیات الاعیان، بیروت: چاپ احسان عباس، ج1.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404). تحف العقول، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اسعدی، علی‌رضا (1388). هشام بن حکم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اشعری، علی بن اسماعیل (1400). مقالات الاسلامیین،‌ تصحیح: هلموت ریتر،‌ بی‌جا: دار النشر فرانزشتایز.
امیرخانی، علی (1394). معرفت اضطراری در اندیشه‌های نخستین اسلامی تا قرن پنجم، استاد راهنما: محمدتقی سبحانی، رساله دکتری مذاهب، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
ایمان، محمدتقی (1391). فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بغدادی، عبدالقاهر (2003). اصول الایمان، تحقیق: ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار و مکتبة هلال.
پالک، جان (1382). مفاهیم بنیادین در معرفت‌شناسی: آثاری از پلنتینگا، پالک، کاسُلو، ترجمه: محمد حسین‌زاده، قم: زلال کوثر.
پویمن، لوئیس پی. (1387). معرفت‌شناسی: مقدمه‌ای بر نظریه شناخت، ترجمه: رضا محمد‌زاده، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
جاحظ، عمرو بن بحر (2002). المسائل والجوابات فی المعرفة، در: رسائل الجاحظ، تقدیم و شرح: علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة هلال.
جعفرطیاری، مصطفی (1394). تأثیر گناه در معرفت از منظر قرآن و حدیث، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه (بی‌تا). المستدرک، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بی‌جا: بی‌نا.
حسینی‌زاده خضرآباد، سید علی (1391). «آرای متکلمان نوبختی در میانۀ مدرسه کوفه و بغداد»، در: نقد و نظر،‌ س17، ش66، ص2-27.
حمیری، عبداللّه بن جعفر (1413). قرب الاسناد، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، الطبعة الاولی.
رضایی، محمدجعفر (1395). تطور معنا و منزلت عقل در کلام امامیه تا نیمه قرن پنجم، استاد راهنما: محمدتقی سبحانی، رساله دکتری شیعه‌شناسی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
سبحانی، محمدتقی (1391). «کلام امامیه: ریشه‌ها و رویش‌ها»، در: نقد و نظر، س17، ش65، ص5-37.
سبحانی، محمدتقی (بی‌تا). مدرسه کلامی کوفه در دوران نظریه‌پردازی، نگارش و اضافات: حسین نعیم‌آبادی، در دست چاپ.
سید مرتضی (1411).‌ الذخیرة فی علم الکلام،‌ تحقیق: سید احمد حسینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شمس، منصور (1387). آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران: طرح نو.
طوسی، محمد بن حسن (1406).‌ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء.
عده‌ای از علما (1363). الاصول الستة عشر، قم: دار الشبستری، الطبعة الاولی.
فان اس، جوزف (1367).«معرفت‌اللّه: مسئله‌ای دینی در تفکر معتزله»، در: سیر عرفان و فلسفه در جهان اسلام، ترجمه: ایرج خلیفه‌سلطانی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
فان اس، جوزف (بی‌تا). کلام و جامعه در دو قرن نخستین اسلامی، ترجمه گروه مترجمان، ترجمه‌ چاپ‌نشده از:
Van Ess, Josef (1991). Theologie Und Gesellschaft Im 2, Und 3, Jahrhundert Hidschra, Berline, New York: Walter De Gruyter, v. 1 & 3.
قاضی عبدالجبار (1962-1965). المغنی، تحقیق: جورج قنواتی، قاهره: الدار المصریة.
قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر قمی، تصحیح: طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
کراجکی، محمد بن علی (بی‌تا). کنز الفوائد، بی‌جا: بی‌نا.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). کافی، تهران: اسلامیه.
کوهن، توماس (1392). ساختار انقلاب‌های علمی، پیش‌گفتار و ترجمه: عباس طاهری، تهران: نشر قصه.
المدرسی، سید مهدی (1393). «بزرگ‌ترین سفر زیارتی در راه است، چرا تا حال از آن نشنیده‌اید؟»، در: http://www.isna.ir/news/93092212971
مفید، محمد بن محمد (1413 الف). مصنفات الشیخ المفید، المجلد الرابع (اوائل المقالات)، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
مفید، محمد بن محمد (1413 ب).‌ النکت فی مقدمات الاصول،‌ قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
مقدسی معتزلی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء والتاریخ، تحقیق: بور سعید، بی‌جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
مکدرموت، مارتین (1384). اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
منتظری، حسین (1390). بررسی تطبیقی مسئله علم و معرفت در مدرسه کوفه و بغداد، استاد راهنما: محمدتقی سبحانی، استاد مشاور: سید محمدکاظم طباطبایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
موسوی مطلق، سید عباس (1393). کیمیا نظر در عنایات و توجهات امام العارفین حضرت اباعبداللّه الحسین (ع) به بزرگان و توبه کنندگانی چون طیب تهرانی، رسول ترک، علی گندابی، داش منصور و...، قم: نشر عطش، چاپ پنجم.
نعیم‌آبادی، حسین (1394). «مبانی فراموش‌شده امامیه نخستین درباره اراده الاهی»، در: کلام اهل بیت (ع)، ش2، ص4-24.
نعیم‌آبادی، حسین؛ سبحانی، محمدتقی (1395 الف). «منابع معرفت کلامی امامیه نخستین: رویکردی متمایز به عقل و وحی، فطرت، ادراک حسی و شهود»، در: آیینه معرفت، س16، ش46، ص81-104.
نعیم‌آبادی، حسین؛ سبحانی، محمدتقی (1395 ب). «حقیقت ترکیبی انسان از روح و جسم: نظریه‌پردازی هشام بن حکم درباره حقیقت انسان»، در: تحقیقات کلامی، ش15، ص7-26.
Audi, Robert (2011). Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge, New York and London: Routledge, Third edition.
Kuhn, Tomas S. (1996). The Structure of Scientific Revolutions, USA: The University of Chicago Press, Third edition.
Smith Godfrey, Peter (2003). Theory and Reality: An Introduction to Philosophy of Science, USA: The University of Chicago Press.