تحلیل تطبیقی «استواء علی العرش» در اندیشه ماتریدیان و سلفیان با تأکید بر دیدگاه ابن‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف، دانشگاه اصفهان

چکیده

پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) امت او به فرقه‌های متعدد کلامی و فقهی تقسیم شدند. در این میان، سلفیانِ تکفیری راهی متفاوت‌تر با امت اسلامی و سایر فرق در پیش ‌گرفتند؛ جریانی که مدعی پیروی از سیره سلف صالح و داشتن صحیح‌ترین قرائت‌ها و فهم‌ها از دین است. یکی از راه‌های ارزیابی صحت ‌و سقم عقاید و باورهای جریان سلفی‌تکفیری این است که اندیشه‌های آنان را با دیگر فرق اسلامی مقایسه کنیم. بدین‌منظور صفت «استواء بر عرش»، که از صفات خبری خداوند است، انتخاب شد تا دیدگاه سلفیان و دیدگاه ماتریدیان حنفی‌مسلک بررسی، ارزیابی و مقایسه شود. از این‌روی مقاله حاضر با روشی اسنادی‌تحلیلی به مقایسه تطبیقی صفت «استواء بر عرش» میان سلفیان، با تأکید بر ابن‌تیمیه و ماتریدیان، می‌پردازد؛ و در پایان به این نتیجه می‌رسد که ادعای سلفیان در خصوص پیروی از سیره سلف صالح ادعایی نادرست است. ماتریدیان در مسئله استواء بر عرش و صفات خبری نگاهی تنزیهی همراه با تأویل دارند؛ ولی سلفیان بدون داشتن دیدگاهی واحد نگاهی تفویضی همراه با تشبیه و تجسیم به مسئله استواء دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Quranic verse, "Istava ala al-Arsh ,"between the Maturidiyans and the Salafis with an Emphasis on Ibn Taymiyyah’s View

نویسنده [English]

  • ali bahrami
Assistant Professor, Department of Maaref., Isfahan University
چکیده [English]

After the demise of the Prophet Mohammad (peace be upon him), his followers are divided into numerous theological and jurisprudential sects. Among them, Takfiri Salafists are more different than other Islamic Ummah; a movement that claims it is following the past righteous tradition and the most correct readings of religion. One way to evaluate the correctness and incorrectness of the Salafist beliefs is comparing their thoughts with other Islamic sects. So “Standing on Arsh”, Istava Ala al-Arsh, that is one of the attributes of God, was studied to examine and compare Salafists and Maturidiyans of Hanafi sects. Then the present article, using analytical- documentary method, tries to have a comparative study of Salafists with an emphasis on Ibn Taymiyyah’s and Maturidi views regarding ‘Istava ala al-Arsh. The paper comes to this conclusion that Salafist claims in following the Saleh predecessor tradition is not true. Maturidiyans have a Tanzihi(purifying) and interpretative view in “Istava ala al -Arsh “; however, the Salafists, without having a unified view on the subject, believe in indeterminism and anthropomorphism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • predicative attributes
  • " Istava ala al -Arsh "
  • " Maturidiyans
  • Salafists
  • Ibn Taymiyyah

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل مقارن لـ«استواء علی العرش» فی الفکر الماتریدی والسلفی مع التأکید على وجهة نظر إبن تمیمة

چکیده [العربیة]

انقسم امت رسول الله (ص) بعد موته الی الفرق المتعددة الکلامیة و الفقهیة؛ فی هذا البین، اتبع السلفیون التکفیریون طریقاً غیر طریق سائر المسلمین مع انّهم یدّعون اتباع السلف الصالح و القراءة الصحیحة و فهم الدین.



من بین طرق التقییم و التحلیل لصحة معتقدات السلفیون و افکارهم، مقارنة أفکارهم مع الطوائف الإسلامیة الأخرى. و لتحلیل، تقییم و مقارنة آراء و افکار السلفیة و ماتریدیة، تم اختیار مصطلح " الاستواء على العرش" الذی هو واحد من صفات الرب.



لذلک، تتناول هذه المقالة، المقارنة صفت "الاستواء على العرش" بین السلفیین، مع الترکیز على ابن تیمیه وماتریدیة. و فی النهایة تنتاج الی أنّ السلفیة لم یصدقوا فی ادعاءهم لاتباع السلف الصالح و أن ماتریدیّون ینظرون الی اوصاف الخبریة و منها «الاستواء علی العرش» نظرة تنزیهیة مع التاویل و لکن السلفیة ما کان لهم نظر واحد فی المسألة و بعضهم ینظرون الیها نظرة تفویضیة و بعضهم ینظرون الیها نظرة تجسیمیة و امثال هذه النظرات و الآراء.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الصفات الخبریة
  • الاستواء علی العرش
  • ماتریدیة
  • السلفیة
  • ابن التیمیه
قرآن کریم.
ابن‌ تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1995). مجموع الفتاوی، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، مدینة المنورة: نشر ملک فهد.
ابن‌ تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (2005). مجموع الفتاوی، تحقیق: انوار الباز، عربستان: بی‌نا.
ابن‌ جوزی، عبد الرحمن بن علی (1992/1413). دفع شبه التشبیه بأکف التنزیه، تحقیق: حسن السقاف، اردن: دار الامام النووی.
ابن‌ قیم الجوزی، محمد بن ابی بکر (2001). مختصر الصواعق المرسلة، تحقیق: سید ابراهیم، تلخیص: ابن موصلی، قاهره: دار الحدیث، الطبعة الاولی.
ابن‌ منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن‌ همام، کمال ابن ابی شریف (2006). المسائرة فی العقائد المنجیة فی الآخرة، شرح: قاسم بن قطلوبغا، قاهره: المکتبة الازهریة التراث.
بزدوی، محمد بن عبد الکریم (1383). اصول ‌الدین، تحقیق: هانز بیزلنس، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة.
بهرامی، حمزه‌علی (1392). بررسی تطبیقی صفات خبری از دیدگاه سلفیان و ماتریدیان، پایان‌نامه سطح چهار نویسنده، حوزه علمیه قم.
بیاضی، کمال ‌الدین احمد (1949). اشاراة المرام، تحقیق: یوسف عبد الرزاق، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی الثانی.
بیهقی، احمد بن الحسین (1999). الأسماء والصفات، تحقیق: الکوثری، بی‌جا: المکتبة الازهریة.
حصینی الهاشمی، حسن بن علی (1995). صحیح شرح العقیدة الطحاویة، اردن: دار الامام النووی، الطبعة الاولی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن، محقق/ مصحح: صفوان عدنان داودی، لبنان/ سوریه: دار العلم/ الدار الشامیة، الطبعة الاولی.
سبکی، علی (2004). السیف الصیقل فی الرد علی ابن زفیل، تحقیق: کوثری، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
طبری، محمد بن جریر (1420). جامع البیان فی تأویل القرآن، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت: مؤسسة الرسالة.
قرشی، سید علی‌اکبر (1412). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ ششم.
کوثری، محمد زاهد (2004). العقیدة و علم الکلام من اعمال محمد زاهد، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ماتریدی، ابومنصور (2004). تفسیر القرآن المسمی بتأویلات اهل السنة، تحقیق: فاطمه یوسف الخیمی، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الاولی.
ماتریدی، ابومنصور (بی‌تا). التوحید، تحقیق: عبداللّه خلیف، دار الجامعات المصریة ... و تحقیق: بکر طوبال اوغلی و محمد، بی‌جا: بی‌نا.
نسفی، میمون بن محمد (1990). تبصرة الادلة فی اصول الدین، تحقیق: حسین آتای، ترکیه: نشریات رئاسة الشؤن الدینیة.