نقدی بر تأویل‌ستیزی ابن‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

در فهم و تفسیر متون، در طول تاریخ، همواره دو جریان به موازات هم وجود داشته است: ظاهرگرایی و تأویل‌گرایی. سلفیه یکی از جریان‌های ظاهرگراست، که مدعی تأویل‌گریزی است، و وامدار ابن‌تیمیه است. وی تأویل را به سه معنا می‌داند: تفسیر؛ حقایق خارجی؛ برگرداندن لفظ از معنای ظاهری به معنای غیرظاهر. ابن‌تیمیه دو قسم نخست را می‌پذیرد، ولی با قسم سوم مخالف است. سلفیان از این قسم به «تأویل کلامی» یاد می‌کنند و آن را اصطلاحی حادث از سوی متکلمان پس از دوران سلف امت می‌دانند و بر آنند که سلف امت چنین اصطلاحی نداشته و از تأویل، چنین معنایی را قصد نمی‌کرده ‌است. تأویل‌ستیزی ابن‌تیمیه بیشتر در بحث صفات خبری خداوند نمود یافته است. در این مقاله، به تبیین و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه در این خصوص می‌پردازیم. در نقد دیدگاه وی، از جمله به ناسازگاری مدعیات او با واقعیات تاریخی اشاره خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Criticism of Ibn Taymiyya,s Anti-interpretationism

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Mohammadi Mozaffar
Assistant Peofessor, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

To comprehend and interpret texts, through the history, there have been two currents in parallel to each other:literal exegesis and esoteric exegesis. Salafiyya is one of currents that is proponent of literal exegesis and claims being opponent of esoteric exegesis, owing to Ibn Taymiyya. He defines interpretation in three ways: exegesis, external facts, to paraphrase the statement from the literal meaning to a non-literal one. Ibn Taymiyya accepts the first two types, but opposes the third. Salafis name the third type "Theological Interpretation", considering it an accidental term invented by theologians belonging to the period after Salaf–i- Ummah era and believes that Salaf Ummah neither had such a term nor meant such a meaning. Ibn Taymiyya, s Opposition towards esoteric Interpretation has mostly been embodied in the issue of God, s predicative attributes. In this article we clarify and criticize this viewpoint of Ibn Taymiyya. Criticizing his viewpoint we will point to issue like the incompatibility of his claims to historical facts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literal exegesis
  • interpretation
  • Metaphor
  • Salafis
  • Ibn Taymiyya
ابن تیمیه الحرانی، احمد (1408). التفسیر الکبیر، تحقیق: عبد الرحمن عمیره، دار الکتب العلمیة.
ابن تیمیه الحرانی، احمد (1425). شرح العقیدة الاصفهانیة، بیروت: المکتبة العصریة.
ابن تیمیه الحرانی، احمد (1404). علم الحدیث، تحقیق: موسی محمّد علی، دار التوفیق النموذجیة،
الازهر.
ابن تیمیه الحرانی، احمد (1426). الفتوی الحمویة الکبری، تحقیق: محمّد الاثری، بیروت: عالم الکتب.
ابن تیمیه الحرانی، احمد (بی‌تا). مجموع فتاوی، جمع و ترتیب: عبد الرحمن بن محمّد بن قاسم، رباط، مکتبة المعارف.
ابن جوزی الحنبلی، ابو الفرج (1419). دفع شبه التشبیه بأکف التنزیه، تحقیق: حسن السقاف، اردن، دار الامام النووی.
ابن عادل الدمشقی الحنبلی (1419). اللباب فی علوم الکتاب، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن ‌قیم جوزیه (1415). اجتماع الجیوش الاسلامیه علی غزو المعطله و الجهمیه، شرح و تحقیق: رضوان جامع رضوان، بیروت: دار الفکر.
ابن ‌قیم جوزیه (1412). مختصر الصواعق المرسلة علی الجهمیة و المعطّلة، تحقیق: سید ابراهیم، قاهره: دار الحدیث.
ابن‌ کثیر دمشقی، اسماعیل (1408). البدایة و النهایة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابوزهره، محمد (1429). ابن‌تیمیه حیاته و عصره - آراؤه وفقهه، قاهره: دار الفکر العربی.
بابایی، علی‌اکبرو همکاران (1388). روش‌شناسی تفسیر قرآن، تهران و قم: سمت و پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم.
حجت، هادی (1385). «تشبیه، تفویض و تأویل در مکتب اصحاب حدیث»، در: اندیشه دینی، ش20.
حکیمی، محمدرضا (1382). پیام جاودانه، قم: انتشارات دلیل ما.
حلمی، مصطفی (1416). قواعد المنهج السلفی فی الفکر الاسلامی، اسکندریه: دار الدعوه.
ذهبی، شمس الدین (1419). العلو للعلیّ الغفّار، تحقیق: حسن السقاف، اردن: دار الامام النووی.
رازی، فخر الدین (1993). اساس التقدیس، مقدمه: محمّد العریبی، بیروت: دار الفکر اللبنانی.
رازی، فخر الدین (1405). تفسیر الفخر الرازی، بیروت: دار الفکر.
زرقانی، محمد عبد العظیم (بی‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن، دار احیاء التراث العربی.
سبحانی، جعفر (1411). بحوث فی الملل و النحل، بیروت: الدار الاسلامیة.
سیوطی، جلال الدین (1426). الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق: فوّاز احمد زمرلی، بیروت: دار الکتاب العربی.
شاکر، محمدکاظم(1381). روش‌های تأویل قرآن، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
شهرستانی، عبدالکریم (بی‌تا). الملل و النحل، تحقیق: بدران، قم: منشورات الشریف الرضی.
الطبری، ابوجعفر (1423). جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تصحیح: مکتب التحقیق و الاعداد العلمی فی دار الاعلام، اردن: دار الاعلام و بیروت: دار ابن‌ حزم.
عبد‌الحمید، صائب (1417). ابن‌تیمیة حیاته عقائده، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
عتیق، یوسف بن محمّد (1420). العقیدة الاسلامیة من الکتاب و السنة النبویة، ریاض: دار الصمیعی.
علوی‌مهر، حسین (1381). روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، تهران: انتشارات اسوه.
فریجه، محمّد (1415). الاصول المنهجیة للعقیدة السلفیة، بیروت: المکتب الاسلامی.
قاضی عیاض الیحصبی (1427). اکمال المعلم بفوائد مسلم، تحقیق: محمّد حسن اسماعیل و احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
لوح، محمد احمد (1418). جنایه التأویل الفاسد علی العقیده الاسلامیه، السعودیه: دار ابن عفان.
محمد عویس، منصور محمد (1970). ابن ‌تیمیه لیس سلفیا، قاهره: دار النهضه العربیه.
محمدی مظفر، محمدحسن (1389). نقد و بررسی مبانی و روش‌های جریان‌های ظاهرگرا در فهم قرآن، رساله دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم، استاد راهنما: محمدکاظم شاکر، استادان مشاور: سید محمدرضا مؤدب، محمدجواد نجفی.
معرفه، محمدهادی (1427). التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
مسلم بن الحجاج القشیری (1416). صحیح مسلم، بیروت: دار ابن ‌حزم.
مقاتل بن سلیمان (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
النووی (1401). صحیح مسلم بشرح الامام النووی، بیروت: دار الفکر.