چیستی انسان و چگونگی تبیین خلافت الهی در اندیشه ابن‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی و عضو هیئت علمی گروه معارف، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان

2 دانشیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

ابن‌تیمیه را می‌توان پدر فکری سلفیه دانست؛ به همین دلیل دیدگاه‌های وی، از جمله درباره چیستی انسان و مسئله خلافت الهی او، اهمیت دارد. او با استناد به قرآن و روایات، انسان را متشکل از روح و جسم می‌داند که بخش اصلی وجودش روح او است که موجودی قائم بنفسه، حادث و مخلوق است. ابن‌تیمیه که در معرفت‌شناسی، ظاهر‌گرا و در هستی‌شناختی، حس‌گرا است، به شدت بر فلاسفه، منطقیان و عرفا و مبانی آنان می‌تازد و نگاهی کاملاً مادی و زمینی به انسان دارد. در آثار وی انسان موجودی کاملاً زمینی است که قدرت هیچ تأثیر و دخل و تصرفی در این عالم را ندارد. علاوه‌ بر ‌‌‌این، از آنجا که وی برای محافظت بر توحید ربوبی، هرگونه مماثلت و تشابه در صفات خداوند و انسان را نفی می‌کند، نمی‌تواند خلافت الهی آدمی را بپذیرد. این نگاه ابن‌تیمیه به انسان، زمینه‌ساز سایر نظریات و فتاوای وی می‌شود. در اندیشه او، زیارت و استعانت و توسل به انسان صالح نه‌تنها جایز نیست، بلکه شرک و متناقض با توحید عبادی است. در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، از مکتوبات به جا‌مانده از ابن‌تیمیه مدد جسته‌ایم تا به دو پرسش پاسخ دهیم: در نگاه ابن‌تیمیه، انسان چه حقیقت و ماهیتی دارد؟ با توجه به این ماهیت، ابن‌تیمیه مسئله خلافت الهی انسان را چگونه تبیین می‌کند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature of the Human and the Account of Divine Succession in Ibn Taymīyyah’s View

نویسندگان [English]

  • fatemeh elmi 1
  • mehdi farmanian 2
1 مربی و عضو هیئت علمی گروه معارف، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان
2 دانشیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
چکیده [English]

Ibn Taymīyyah can be characterized as the intellectual father of Salafis. Thus, his views, particularly those about the nature of the human and the problem of the human divine succession (khilāfa) is of great importance. He appeals to the Quran and hadiths to show that the human consists of a spirit and a body, the main part being the spirit as a self-standing, incipient (ḥādith), and created entity. Ibn Tamīyyah, as an exteriorist in epistemology and sensationalist in ontology, attacks philosophers, logicians and mystics, as well as their principles. He has a fully materialist and earthly view of the human. In his work, the human is considered as a full-blown earthly entity who has no power to affect or manipulate this world. Moreover, since he rejects any similarity between divine and human attributes in order to protect Lordship monotheism (al-tawḥīd al-rubūbī), he cannot accept the human succession of God. His view of the human gives rise to other views and fatwas of his. In his view, it is not only impermissible, but polytheistic and at odds with worship monotheism (al-tawḥīd al-‘ibādī), to visit mausoleums and make recourse to righteous people. Deploying the library method with an analytic-descriptive approach, we have in this research drawn upon Ibn Taymīyyah’s writings to answer two questions: what is the human nature and reality in Ibn Taymīyyah’s view? And given his view of the human nature, how does he account for the human succession of God?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Taymīyyah
  • human
  • perfect human
  • divine succession
  • wilāya (guardianship)

عنوان مقاله [العربیة]

ماهیّة الإنسان وکیفیة تبیین الخلافة الإلهیة فی فکر ابن تیمیة

چکیده [العربیة]

یمکن اعتبار ابن تیمیة الأب الفکری للسلفیة. ولهذا السبب هنالک أهمیة لآرائه، ومنها رأیه فی ماهیّة الإنسان ومسألة خلافته الإلهیة. فهو یرى من خلال الاستناد الى القرآن والروایات أن الإنسان یتکون من روح وجسم، وأن القسم الأساسی من کیانه روحه، وهی قائمه بذاتها، وحادثة ومخلوقة. کان ابن تیمیة یمیل الى النزعة الظاهریة فی النظریة المعرفیة، والى النزعة الحسیة فی معرفة الوجود، وقد هاجم الفلاسفة، والمناطقة، والعرفاء ومبادئهم، ونظر الى الإنسان نظرة مادیة وأرضیة. یقول فی تراثه إن الإنسان موجود أرضی تماماً، ولیست لدیه قدرة على التأثیر فی هذا العالم أو التصرف فیه. بالاضافة الى ذلک، بما أنه کان یرمی الى المحافظة على التوحید الربوبی، لذلک کان ینفی أی نوع من المماثلة والتشابه فی صفات الله والإنسان، وهذا یعنی أنه لا یقبل خلافة الإنسان لله. نظرة ابن تیمیة هذه الى الإنسان، کانت بمثابة الممهد لسائر آرائه وفتاواه؛ فهو یرى عدم جواز زیارة قبور الصالحین والتوسل بهم الى الله، بل ویعتبر ذلک شرکاً ویتناقض مع التوحید العبادی. استعنّا فی هذا البحث بالطریقة المکتبیة وباسلوب تحلیلی ـ ووصفی، بما ترکه ابن تیمیة من مدوّنات من أجل الإجابة عن سؤالین: ما هی حقیقة الإنسان وماهیته فی نظر ابن تیمیة؟ وفی ضوء هذه الماهیة، کیف یبیّن ابن تیمیة مسألة الخلافة الإلهیة للإنسان؟

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ابن تیمیة
  • الإنسان
  • الإنسان الکامل
  • الخلافة الإلهیة
  • الولایة

منابع

ابن‌تیمیه (1416ق)، مجموع الفتاوی، عبدالرحمن بن‌محمد بن‌قاسم، المدینه النبویه: مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف.
ابن‌تیمیه (1406ق)، منهاج السنه النبویه، محمد رشاد سالم، مملکه العربیه السعودیه: جامعه الامام محمد بن‌سعود الاسلامیه.
جوادی آملی، عبدالله (1380ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1386ش)، حیات حقیقی انسان در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.