مبانی انسان‌شناختی «حق تعیین سرنوشت» با تکیه بر انسان‌شناسی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صدا و سیما

چکیده

حق تعیین سرنوشت یکی از حقوق شهروندی است که برخی گمان می‌کنند این حق را کنوانسیون‌های حقوق بشر برای انسان به ارمغان آورده‌اند. با توجه به اینکه حقوق مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بدون شناخت انسان بر پایه همان آموزه‌ها قابل‌درک و تحلیل نیست، می‌توان ادعا کرد که مکتب امامیه با توجه به ویژگی‌هایی که برای انسان برمی‌شمرد، حق تعیین سرنوشت را به رسمیت می‌شناسد و یکی از حقوق مسلّم انسان‌ها می‌داند. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، آیات و روایات انسان‌شناسی امامیه را بررسی و تحلیل کرده و به این نتیجه رسیده است که مبانی انسان‌شناختی امامیه، شامل مبانی ارزشی و نگرشی، لزوم حق تعیین سرنوشت را برای انسان‌ها اثبات می‌کند. انتخابگری انسان، چنانکه امامیه طرح می‌کند، مبنای نگرشی انسان‌شناسیِ حق تعیین سرنوشت است. انسان‌ها سرنوشت خود را انتخاب می‌کنند و در قبال این انتخاب مسئولیت دارند. کرامت ذاتی انسان، که مبنای ارزشی انسان‌شناسی است، نیز حق تعیین سرنوشت را برای تک‌تک شهروندان، از حیث انسان بودن و فارغ از مشخصه‌های ظاهری و باطنی، ثابت می‌کند. جایگاه خلیفه اللهی انسان نیز دیگر مبنای ارزشی ثابت‌کننده حق تعیین سرنوشت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Humanological Principles of the Right for Self-Determination According to Imāmī Humanology

نویسندگان [English]

  • Enayatolah Sharifi 1
  • roohollah hosseinikashani 2
  • Mahmod Alavi 3
1 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی
2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی
3 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صدا و سیما
چکیده [English]

Self-determination is a civil right held by some people to have been brought for people by human right conventions. Since rights based on Islamic doctrines cannot be understood and analyzed without an account of the human nature implied by these doctrines, it can be claimed that the Imāmī school of thought recognizes the right for self-determination as an undeniable right of people given its characterizations of the human. In this paper, we consider and analyze Quranic verses and Imāmī hadiths concerning the human nature, and then conclude that Imāmī humanological principles, including axiological and theoretical principles, demonstrate the self-determination right for all humans. As suggested by the Imāmīyya, the human choice is a theoretical humanological ground for the right for self-determination. Humans choose their fate, and are responsible for their choice. The human intrinsic dignity, as an axiological humanological principle, establishes the self-determination right for individual citizens in virtue of their humanness and regardless of their interior and exterior properties. Another axiological principle establishing the right for self-determination is the human place as God’s successor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principles
  • humanology
  • right for self-determination
  • civil rights
  • Imāmīyya

عنوان مقاله [العربیة]

اصول معرفة الإنسان «حق تقریر تقریر المصیر»؛ معرفة الإنسان عند الإمامیة أُنموذجاً

چکیده [العربیة]

حق تقریر المصیر أحد حقوق المواطنة، ویظنّ البعض أن هذا الحقّ قد أوجدته اتفاقیات حقوق الإنسان. ونظراً الى أنه لا یمکن فهم الحقوق القائمة على التعالیم الإسلامیة دون معرفة الإنسان فی ضوء ما جاءت به تلک التعالیم، لذلک یمکن القول إن مدرسة الإمامیة بما تراه للإنسان من خصائص، تقرّ بکلّ وضوح بحق تقریر المصیر، وترى أنه من الحقوق المسلّم بها لکلّ الناس. یتثصّى هذا البحث باسلوب وصفی ـ وتحلیلی، آیات وروایات معرفة الإنسان فی نظر الإمامیة، وقد توصل من خلال ذلک الى نتیجة وهی أن اصول معرفة الإنسان عند الإمامیة تشمل الاصول القیمیة ومبادئ النظرة الى الإنسان وتثبت له حقّه فی تقریر مصیره. حریة الاختیار للانسان ـ على النحو الذی یطرحها الامامیة ـ تمثّل الأساس لحقّ الإنسان فی تقریر مصیره. فالناس یختارون مصیرهم وهم من یتحملون مسؤولیة هذا الاختیار. کما أن الکرامة الذاتیة للإنسان، التی تشکل الأساس القیمی لمعرفة الإنسان، تثبت أیضاً حق تقریر المصیر لکل فرد من المواطنین، من حیث کونه إنساناً وبعیداً عن صفاته الظاهریة والباطنیة. کما أن مکانة الإنسان فی استخلافه تمثل أساساً قیمیاً یثبت حق الإنسان فی تقریر مصیره.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اصول
  • معرفة الإنسان
  • حق تقریر المصیر
  • حقوق المواطنة
  • الإمامیة

منابع

اخوان خرازیان، مهناز (1386)، «تحول حق تعیین سرنوشت در چارچوب ملل متحد»، نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری، شماره 36.
انصاری، مرتضی (1410ق)، کتاب المکاسب، تحقیق سیدمحمد کلانتر، بیروت: منشورات النور.
ایوانز و نونام (1381)، فرهنگ روابط بین‌الملل، ترجمه مشیری‌زاده و حسین شریفی، میزان.
آقایی، بهمن (1376)، فرهنگ حقوق بشر، انتشارات گنج دانش.
بیلیس جان و استیو اسمیت (1383)، جهانی شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین، ترجمه ابوالقاسم راه‌چمنی و دیگران، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
جعفری، محمدتقی (1369)، حکمت اصل سیاسی اسلام، ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی(ع) به مالک اشتر، تهران: بنیاد نهج‎البلاغه.
جعفری، محمدتقی (1370)، «حق کرامت انسانی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 27.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، حق و تکلیف در اسلام، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1385)، زن در آیینه جلال و جمال، نشر اسراء.
جهانگیر، منصور (1385)، قانون اساسی، چاپ 25.
رحیمی، رمضانعلی (1386)، «اصول و مبانی کرامت انسان»، مجموعه آثار همایش امام خمینی و قلمرو دین، «کرامت انسان»: مجموعه مقالات، جلد 5.
روحانی، حسن (1395)، منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
صدر افشار، غلامحسین (1373)، فرهنگ فارسی امروز، تهران: نشر کلمه.
صدر، محمدباقر (1399ق)، خلافت انسان و گواهی پیامبران، ترجمه موسوی، تهران: نشر روزبه.
صدر، محمدباقر (بی‌تا)، انسان مسئول و تاریخ‌ساز، ترجمه محمدمهدی فولادوند، بنیاد قرآن.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1390)، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبایی، سید محمدحسین (1339ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه مطبوعات اسماعیلیان.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386)، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، محمدکاظم (1386)، کرامت انسان در قرآن و سنت، تهران: نشر عروج.
طریحی، فخرالدین بن‌محمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
عروسی حویزی، عبد علی بن‌جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثّقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.
عمید زنجانی، عباس‌علی، توکلی، محمدمهدی (1386)، «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انسان در اسلام»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 4.
عیاشی، محمد بن‌مسعود (1380ق)، کتاب التّفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانة
علمیه.
فالکس، کیث (1381)، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
قوام، عبدالعلی (1380)، جهانی شدن و جهان سوم، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و
بین‌المللی.
کاتوزیان، ناصر (1395)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: سهامی انتشار.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386)، معارف قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1389)، نظریه حقوقی اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1396)، انسان‌شناسی در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (1373)، قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفه و تاریخ، صدرا.
معلوف، لویس (بی‌تا)، المنجد فی اللغة و الاعلام، بیروت: دار المشرق، الطبعة 23.
مکارم شیرازی، ناصر (1386)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ 29.
موسوی خمینی، روح‌الله (1389)، صحیفه امام خمینی(ره)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏‏(ره).
 
Tully, James (2005), Two Meaning of Global Citizenship: Modern and Divers, Victora: University of Victoria Press.
Collins, Susan D. (2006), Aristotle and the Rediscovery of Citizenship, New York: Cambridge University Press.