عرفان اسلامی و آداب معنوی آموزش هنر (با تأکید بر فتوت‌نامه‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان

چکیده

فتوت‌نامه رساله­ای با رویکرد عرفانی است که در آن، شرایط عضویت در حلقه‌ اهل فتوت (جوانمردان) ذکر شده است. این متون قوانین و آداب خاص هر صنعت (هنر یا پیشه) و دستورالعمل‌های آموزش آن به فراگیران را بر اساس سلسله مراتب استاد ـ شاگردی ارائه می‌کنند. این مقاله به سبک مسئله‌محور و با روش تحقیق کتابخانه‌ای و مراجعه به منابع معتبر و مرتبط با مسئله، ضمن تحلیل مفهوم فتوت و مراتب و قواعد آن در متون عرفانی، به بررسی ارتباط فتوت‌نامه‌ها با اصناف، حرفه‌ها، هنر و صنعت پرداخته است. مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، ناظر به راهکارهای آموزش هنر اسلامی و تربیت حرفه‌ای هنرآموزان در فتوت‌نامه‌ها است که برخی از آنها عبارت‌اند از: تربیت توأم با نظم و سختگیری از جانب استاد، توجه و تأکید بر ظاهر و باطن در شیوه‌های آموزشی، تلفیق آداب و رسوم ایرانی با ارزش‌های اسلامی، اجرای نظام استاد و شاگردی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Islamic Mysticism and Spiritual Manners of Teaching Arts (with a Focus on Books of Futuwwa)

نویسندگان [English]

  • seydeh maryam izadi dehkordi 1
  • SAEED BINAYEMOTLAH 2
1 استادیار گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان
2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان
چکیده [English]

Books of futuwwa are mystical essays in which conditions of membership in the circle of people of futuwwa (generous people) are mentioned. These texts offer particular laws and manners of every occupation (art or profession) and crafts for teaching the laws to learners based on teacher-learner hierarchies. In this problem-centered paper, by deploying library research method and referencing reliable and relevant sources, we analyze the notion of futuwwa, as well as its stages and laws in mystical texts, and then consider the bearing of books of futuwwa on professions, arts, and crafts. The most important findings of this research are concerned with solutions to teaching the Islamic art and professional training of art learners as appearing in books of futuwwa. They include: disciplined and strict training imposed by the teacher, emphasis on the exterior and the interior in educational methods, merging Iranian manners and traditions with Islamic values, and the realization of the teacher-learner system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic mysticism
  • art
  • education system
  • crafts and professions
  • teacher and student

عنوان مقاله [العربیة]

العرفان الإسلامی والآداب المعنویة لتعلیم الفنّ؛ کتب الفتوّات أُنموذجاً

چکیده [العربیة]

کتاب الفتوّة رسالة ذات طابع عرفانی تُذکر فیها شروط الانضمام الى حلقات أهل الفتوة (الفتیان). تطرح هذه النصوص القوانین والآداب الخاصّة بکل حرفة (فناً أو مهنة) وارشادات تعلّمها لمتعلمیها على أساس سلسلة مراتب الاستاذ ـ والتلمیذ. یسیر هذا البحث وفقاً لاسلوب المسألة المحوریة ویتقدم بطریقة التحقیق المکتبی، وبالرجوع الى المصادر المعتبرة وذات العلاقة بالمسألة، وفی سیاق تحلیل مفهوم الفتوة ومراتبها وقواعدها فی النصوص العرفانیة، لیبحث علاقة کتب الفتوّة مع الأصناف، والحِرف، والفنون، والصناعات. أهمّ مُعطیات هذا البحث تشیر الى أسالیب تعلیم الفن الإسلامی والتربیة المهنیة للمتعلمین فی کتب الفتوّات، التی نذکر منها على سبیل المثال: أن التربیة تقترن بالنظم والصرامة من قبل الاستاذ، والاهتمام والتأکید على الظاهر والباطن فی طرائق التعلیم، والمزج بین آداب والتقالید الایرانیة والقیم الإسلامیة، وتطبیق نظام الاستاذ والتلمیذ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العرفان الإسلامی
  • الفنّ
  • النظام التعلیمی
  • کتب الفتوّة
  • الصناعات والحرف
  • الاستاذ والتلمیذ

مراجع

منابع

اخوان الصفاء (1412)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، [بی‌جا]: الدار الاسلامیة.
افشاری، مهران (1390)، سی فتوت­نامه دیگر، تهران: نشر چشمه.
امام جمعه، سیدمهدی (1390)، «رویکرد حکمت متعالیه به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس‌گفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
بلخاری، حسن (1390)، «رویکرد اخوان الصفا به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس‌گفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
پازوکی، شهرام (1384)، حکمت هنر و زیبایی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر.
پازوکی، شهرام (1386)، «معنای صنعت در حکمت اسلامی، شرح و تحلیل رساله صناعیه میرفندرسکی»، مجله علمی پژوهشی خردنامه صدرا، ش48.
پازوکی، شهرام (1390)، «رویکرد عرفانی به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس‌گفتارها) به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر، 53 تا 61.
پیروزرام، شهریار و سعید بینای مطلق(1392)، «بررسی مسئله خلاقیت در هنر سنتی»، جاویدان خرد، ش24، پاییز و زمستان.
تیشنر، فرانتس (1335)، «گروه فتوت کشورهای اسلامی و نوع ظهور گوناگون آنها مخصوصاَ در ایران و کشورهای همجوار»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س4، ش2.
حاکمی، اسماعیل (1382)، آیین فتوت و جوانمردی، تهران: اساطیر.
راوندی، مرتضی (1347)، تاریخ اجتماعی ایران؛ تهران: انتشارات امیرکبیر.
رضوی، مسعود (1389). «در مذهب ارباب فتوت: نوشتاری درباره ملاحسین واعظ کاشانی و فتوت‌نامه سلطانی»، ش54.
سبحانی، توفیق (1389)، «ملامتیان و فتوتیان»، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، ش54.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ، تهران: انتشارات سخن.
علاقه، فاطمه (1377)، «مروری بر فتیان و فتوت‌نامه‌ها»، مجله فرهنگ، ش25 و 26.
غنی، قاسم (1389)، تاریخ تصوف و تطورات و تحولات مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ، تهران: زوار.
فرهادی، مرتضی (1390)، «کار در فتوت‌نامه‌ها (مرام‌نامه‌های صنفی ـ طریقتی، خودانگیخته و خودپذیرفته ایرانیان)»، مجله برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ش8.
فیزابی، بهمن (1387)، «بررسی سنت‌های آموزش هنروری در فتوت‌نامه‌ها»، مجله آینه خیال، ش11، آذر و دی‌ماه.
کاتب، فاطمه و فرنوش شمیلی (1391)، «آیین فتوت و نظام آموزشی هنرها و صنایع در ایران»، مجله علمی ـ ترویجی پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، س2، ش4، پاییز و زمستان.
کاشفی، حسین واعظ (1350)، فتوت‌نامه سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کاشی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1369)، تحفه الاخوان فی خصائص الفتیان، مقدمه و تصحیح: محمد دامادی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
کربن، هانری (1364)، آیین جوانمردی، ترجمه احسان نراقی، تهران: نشر نو.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، ج4، تهران: امیر کبیر.
موسوی، سیدرضی (1391)، «هنر اسلامی در آیینه فتوت‌نامه‌ها با تأکید بر فتوت‌نامه چیت‌سازان»، مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، ش15، پاییز و زمستان.
ولایتی، علی‌اکبر (1392)، دانشنامه جوانمردی (فتوت): ریشه‌ها و خاستگاه‌ها، تهران: امیرکبیر.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار