امامت در آیه مباهله از دیدگاه امامیه و اشاعره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته سطح 4 گرایش تفسیر تطبیقی، مرکز تخصصی آموزش عالی فاطمه الزهرا(س) اصفهان

2 استادیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

آیه مباهله یکی از مهم‌ترین آیات قرآنی است. این آیه که درباره مباهله مسلمانان با مسیحیان نجران است، هم حقانیت پیامبر(ص) را ثابت و هم رفعت، مقام و علو درجه اهل بیت را بیان مى‌کند. به همین دلیل علما و مفسران بسیاری از مذاهب مختلف اسلامی درباره این آیه بحث کرده‌اند. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله آیه مباهله به روش توصیفی ـ تحلیلی از دیدگاه امامیه و اشاعره بررسی شده است. از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق این است که اشاعره و امامیه بر حضور حسنین، حضرت فاطمه و علی(ع) در مباهله و دلالت «ابنائنا» بر حسنین و «نسائنا» بر فاطمه زهرا(س) اذعان دارند. همچنین امامیه و بیشتر علمای اشعری مصداق «انفسنا» را علی(ع) می‌دانند؛ ولی بعضی از اشاعره آن را سبب افضلیت ایشان نمی‌دانند و در مورد افضلیت امام دو دسته شده‌اند: 1. تقدیم در خلافت، تقدم در فضیلت است؛ زیرا تقدیم مفضول بر افضل محال است و 2. تقدم در خلافت دلیل بر افضلیت نیست. گروه دوم مجبور شده‌اند که قائل به جواز تقدیم مفضول بر فاضل شوند و دلایلی برای آن ذکر کنند که هیچ‌یک از دلایلشان تمام نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imamate in the Verse of Mubāhala in the View of Imāmīyya and Ash’arīs

نویسندگان [English]

  • lailasadat davodi 1
  • mohamad moeini 2
1 دانش‌آموخته سطح 4 گرایش تفسیر تطبیقی، مرکز تخصصی آموزش عالی فاطمه الزهرا(س) اصفهان
2 استادیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
چکیده [English]

The Verse of Mubāhala (prayer curse) is one of the most important Quranic verses, concerning a Mubāhala meeting between Muslims and Najran Christians, which demonstrates Prophet Muhammad’s truthfulness and the sublimed place of his household (Ahl al-Bayt). Thus, many scholars and exegetes from different Islamic denominations have discussed the verse. Given the importance of the issue, in this paper we consider the views of Imāmīyya and Ash’aris with a descriptive-analytic approach. One of the most important findings of the research is that both Ash’aris and Imāmīs acknowledge the presence of al-Ḥasan, al-Ḥusayn, Fāṭima, and 'Alī in the event of Mubāhal, suggesting that “our sons” in the verse refers to al-Ḥasan and al-Ḥusayn, and “our women” refers to Fāṭima al-Zahrā. Moreover, Imāmīs and the majority of Ash’aris believe that “our souls” in the verse refers to ‘Alī, although some Ash’aris deny that this would assign any superiority to ‘Alī. Ash’aris are divided as regarding Imam 'Ali’s superiority: (1) priority for caliphate amounts to superiority in virtues, because it is impossible to make a less virtuous person prior to a more virtuous person, and (2) priority for caliphate is not evidence for superiority in virtues. The latter group acquiesced to the view that it is permissible to make a less virtuous person to a more virtuous person. They tried to support their view with objectionable arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse of Mubāhala
  • Imamate
  • Imāmī Shi’a
  • Ash’aris

عنوان مقاله [العربیة]

الإمامة فی آیة المباهلة من وجهة نظر الإمامیة والأشاعرة

چکیده [العربیة]

آیة المباهلة واحدة من أهمّ الآیات القرآنیة. تتحدث هذه الآیة عن مباهلة المسلمین لمسیحیی نجران، وهی تثبت حقانیة النبی (ص) من جهة وتبیّن رفعة، ومقام، وعلو درجة أهل البیت من جهة اخرى. وهذا هو ما دفع الکثیر من العلماء والمفسرین من مختلف المذاهب الإسلامیة الى الإدلاء بدلوهم فی بیان تفسیر هذه الآیة. ونظراً الى أهمیّة هذا الموضوع، فقد تناول هذا البحث آیة المباهلة باسلوب وصفی ـ وتحلیلی من وجهة کلّ من الإمامیة والأشاعرة. من أهمّ المُعطیات التی توصل الیها بحثنا هذا هو أن الأشاعرة والإمامیة یقرّون بحضور الحسنین، وفاطمة وعلی (ع) فی المباهلة ودلالة «أبناءنا» على الحسنین، و«نساءنا» على فاطمة الزهراء (س). کما ذهب الإمامیة ومعظم علماء الأشعریة الى القول إن مصداق «أنفسنا» هو علی (ع)؛ غیر أن بعض الأشاعرة لا یرون فی هذا مدعاة لأفضلیته، وانقسموا فی ما یخصّ أفضلیة الإمام الى طائفتین: تقول احداهما إن التقدّم فی الخلافة یعنی التقدم فی الفضیلة؛ لأنه من المحال تقدیم المفضول على الأفضل، بینما تقول الاخرى إن التقدم فی الخلافة لیس دلیلاً على الأفضلیة. وهذا ما اضطر الطائفة الثانیة الى القول بجواز تقدیم المفضول على الفاضل، وساقوا مجموعة من الأدلة على ذلک، إلا أن أدلتهم کلها غیر تامة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • آیة المباهلة
  • الإمامة
  • الشیعة الإمامیة
  • الأشاعرة

منابع

آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی، محقق عبدالباری عطیه علی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
آمدی، سیف‌الدین (1423ق)، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره: دارالکتب.
آمدی، سیف‌الدین (1413ق)، غایه المرام فی علم الکلام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، محقق اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز، چ سوم.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1376)، الامالی، تهران: کتابچی.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1378ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق مهدی لاجوردی، تهران: نشرجهان.
ابن‌جزی، محمد (1416ق)، التسهیل لعلوم التنزیل، محقق عبدالله خالدی، بیروت: دارالارقم.
ابن‌عطیه، عبدالحق (1422ق)، المحرر الوجیز، محقق محمد عبدالسلام، لبنان: دارالکتب العلمیه.
ابن‌فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصار، چ سوم.
ابوحیان، محمد (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، محقق محمد جمیل صدقی، بیروت: دارالفکر.
ابو‌السعود، محمد (1983م)، ارشاد العقل السلیم الی المزایا القرآن الکریم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بغدادی، عبدالقاهر (2003م)، اصول الایمان، محقق ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دارالمکتبه الهلال.
بلاغی، محمدجواد (1352)، آلاء الرحمن، قم: وجدانی.
بیضاوی، عبدالله (1418ق)، انوار التنزیل واسرار التأویل، لبنان: داراحیاءالتراث العربی.
تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد، قم: الشریف مرتضی، افست قم.
تفتازانی، سعدالدین (1407ق)، شرح عقائد النسفیه، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
ثعالبی، عبدالرحمن (1418ق)، تفسیر ثعالبی، محقق عبدالفتاح ابوسنه و علی محمد معوض، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، تفسیر تسنیم، تحقیق و تنظیم عبدالکریم عابدینی، قم: اسرا.
جوهری، اسماعیل بن‌حماد (1376ق)، الصحاح، محقق عطار و عبدالغفور، بیروت: دارالعلم الملایین.
جوینی، عبدالملک (1416ق)، الارشاد الی قواطع الادله فی اول الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
حلی (1413ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چ چهارم.
رازی، ابوالفتوح (1408ق)، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
زبیدی، محمد (۱۴۱۴ق)، تاج العروس، مصحح علی شیری، بیروت: دارالفکر.
سبحانی تبریزی، جعفر (1383)، الفکر الخالد فی بیان العقائد، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سبحانی تبریزی، جعفر (1412 ق)، الالهیات علی هدی الکتاب والسنه والعقل، قم: مرکز الدراسات العلمیه، چ سوم.
سبزواری، ملاهادی (1383ش)، اسرار الحکم، قم: مطبوعات دینی.
سمرقندی، نصر بن‌محمد (1416ق)، تفسیر السمرقندی، محقق عمر عمروی، لبنان: دارالفکر.
شربینی، محمد (1425ق)، تفسیر السراج المنیر، محقق شمس‌الدین ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شریف مرتضی (1410ق)، الشافی فی الامامه، تهران: مؤسسه الصادق(ع)، چ دوم.
شوشتری، نورالله (1409ق)، احقاق الحق وازهاق الباطل، قم: مکتبه آیة الله مرعشی.
شیرازی، ابواسحاق (1425ق)، الاشاره الی مذهب اهل الحق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طبرسی، فضل بن‌حسن (۱۳۷۲ش)، مجمع البیان، مصحح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، ناصر خسرو، چ سوم.
طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵ش)، مجمع البحرین، مصحح احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی،
چ سوم.
عبدالملک بن‌هشام (1971م)، السیره النبویه، محقق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شبلی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
عسکری، حسن بن‌عبدالله (1400ق)، الفروق فی اللغه، بیروت: دارالآفاق الجدیده.
علاء‌الدین، علی بن‌حسام (1401ق)، کنز العمال، محقق بکری حیانی، بی‌جا: مؤسسه الرساله،چ پنجم.
فراهیدی، خلیل بن‌احمد (1409ق)، العین، قم: نشر هجرت، چ دوم.
فخررازی، محمد بن‌عمر (1420ق)، التفسیرالکبیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ سوم.
فخررازی، محمد بن‌عمر (1986م)، الاربعین فی الاصول، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
فیروزآبادی، محمد (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
فیومی، احمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: دارالهجره، چ دوم.
قرشی بنانی، علی‌اکبر (1371ش)، قاموس القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ ششم.
قرطبی، محمد (1364ش)، الجامع الاحکام، تهران: ناصرخسرو.
قندوزی، سلیمان بن‌ابراهیم (1385ق)، ینابیع الموده، قم: مکتبه الاحمدی، چ هشتم.
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفا.
مسلم، ابن‌حجاج (بی‌تا)، صحیح، محقق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: داراحیاء التراث.
مفتی، حمید (1374ش)، قاموس البحرین، مصحح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
مفید، محمد بن‌محمد (1413ق)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: مؤسسه آل البیت.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (۱۳۷۱ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ دهم.
مکارم شیرازی، ناصر (1383)، آیات الولایه فی القرآن، قم: مدرسه الامام علی بن‌ابی‌طالب.
نسفی، عبدالله (1416ق)، مدارک التنزیل وحقائق التأویل، بیروت: دارالنفائس.
نظام الاعرج، حسن (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن، محقق زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
واحدی، علی بن‌احمد (1415ق)، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، محقق صفوان داودی، لبنان: دارالقلم.