واکاوی واژه «اهل البیت» در اندیشه فریقین با تأکید بر منابع اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

آشنایی با عمق معنای واژه­ها و فرایند تحول آنها در بستر زمان و مکان، نقش بسزایی در فهم متون دینی دارد و اختلاف در فهم واژه­ها تأثیر شگرفی در بروز تفاوت‌های فکری و حتی انشعاب مذاهب ایفا می‌کند. شواهد تاریخی نشان می­دهد با ظهور اسلام، واژه­های جدیدی وارد محاورات عمومی گشت، چنان­که بسیاری از واژه­ها نیز از وضع اولیه در محاورات مردمی فاصله و معنای جدیدی به خود گرفتند. یکی از این واژه‌ها، واژه­ «اهل البیت» بود که هرچند از لغات متداول ترکیب شد، کاملاً رنگ خاص مذهبی به خود گرفت و مورد توجه و عنایت مسلمانان واقع شد. پرسش این است که رویکرد مسلمانان در تبیین معنای واژه مزبور چه تفاوت‌هایی دارد و کدام رویکرد با واقعیت منطبق است. هدف این مقاله ارائه رویکردها و بیان دیدگاه منتخب با تأکید بر منابع اهل سنت با روش توصیفی ـ تحلیلی است و یافته­های آن نیز حاکی از جدایی بین وضع لغوی و معنای مصطلح دینی می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Consideration of the Word "Ahl al-Bayt" in Sunni and Shia Thoughts with Focus on Sunni Sources

نویسنده [English]

  • Abdul-Rahman Bagherzadeh
Assistant professor, Department of Islamic Studies, University of Mazandaran
چکیده [English]

Understanding the meaning of words and the process of their evolution in the context of time and place has a great role in comprehending religious texts, and differences in understanding words greatly affect the emergence of intellectual differences and even sectarian divisions. Historical pieces of evidence suggest that with the advent of Islam, new words found their way into the public discourse, just as many words diverging from their original senses took on new meanings in public conversations. One of these words was "Ahl al-Bayt", which despite being a combination of two common words, took on a distinctly religious color and was widely adopted by Muslims. The question is: what are the differences in the approach of Muslims to explain the meaning of the word and which approach is accurate? The purpose of this article is to present the approaches and offer the espoused viewpoint with focus on Sunni sources through a descriptive and analytical method, and its findings indicate a distinction between the lexical meaning and the religious meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl al-Bayt
  • Hadith al-Gadīr
  • Al-Taṭhīr verse
  • Hadith al-Thaqalayn
  • Companions of the Cloak [Ashab al-Kisa’]

منابع

قرآن کریم.
آلوسی، سیدمحمود (1415ق)، تفسیر روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ۱.
آجری، ابی­بکر محمد بن‌الحسین (1420)، الشریعة، تحقیق: دکتر عبدالله بن‌عمر بن‌سلیمان الدمیجی، ریاض: دار الوطن.
ابن‌ابی­حاتم، عبدالرحمن (1419)، تفسیر القرآن العظیم، عربستان: مکتبه نزار مصطفی الباز، چ۳.
ابن‌اثیر، شیبانی جزری (1392)، جامع الاصول، تحقیق: عبدالقادر الأرنؤوط و دیگران، بیروت: مکتبة الحلوانی.
ابن‌جوزی قرشی، ابوالفرج جمال‌الدین عبدالرحمن بن‌علی (1386)، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه منوره: مکتبه سلفیه، چ۱.
ابن­حجر عسقلانی، احمد بن‌علی (1407)، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: محمد بن‌عبدالرحمن عبدالله، بیروت: دارالفکر، چ۱.
ابن­حجر عسقلانی، احمد بن‌علی (1419)، المطالب العالیه، تحقیق: سعد بن‌ناصر بن‌عبدالعزیز الشتری، عربستان: العاصمة و دار الغیث.
ابن­حجر عسقلانی، احمد بن‌علی (بی­تا)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق: محب‌الدین الخطیب، بیروت: دار المعرفة.
ابن­حجر هیثمی، ابی­العباس احمد بن‌محمد (1417)، الصواعق المحرقه، تحقیق: عبدالرحمن بن‌عبدالله الترکی و کامل محمد الخراط، بیروت: مؤسسه الرساله.

ابن‌حنبل، امام احمد (بی­تا)، مسند، مصر: مؤسسة قرطبه.

ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن‌عمرو (1419)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمس­الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چ۱.
ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین (1405)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه، چ۱.
ابی­داوود ، سلیمان بن‌اشعث سجستانی ازدی (بی­تا)، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر.
اندلسی، ابوحیان محمد بن‌یوسف (1420)، تفسیر البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر.
ایوب، سعید (1412)، الانحرافات الکبری القری الظالمة فی القرآن الکریم، بیروت: دارالهادی، چ۱.
باقرزاده، عبدالرحمن (1392)، پژوهشی جدید درباره آیه تطهیر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ۲.
بیهقی، احمد بن‌حسین (بی­تا)، سنن الکبری، بیروت: دارالفکر.
ترمذی السلمی، محمد بن‌عیسى ابوعیسى (بی­تا)، الجامع الصحیح (سنن الترمذی)، تحقیق: احمد محمد شاکر و دیگران، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تفتازانی، سعدالدین (1409)، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق: عبدالرحمن عمیره‏، قم: انتشارات شریف رضی.
ثعالبی، عبدالرحمن بن‌محمد (1418)، تفسیر جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق: شیخ محمدعلی المعوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ۱.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن‌ابراهیم (1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ۱.
جوهری، اسماعیل بن‌حماد، (1407)، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تحقیق: احمد بن‌عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین، چ۴.
حاکم نیشابورى، محمد بن‌ابوعبدالله (1411/1990م)، المستدرک على الصحیحین و بذیله التلخیص للحافظ الذهبی، تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ۱.
حسکانی، عبیدالله بن‌احمد حسکانی (1411)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ۱.
ذهبی، ابوعبدالله شمس‌الدین (بی­تا)، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ذهبی، ابوعبدالله شمس‌الدین (1995)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: شیخ علی محمد معوض و شیخ عادل أحمد عبدالموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ۱.
زبیدی، محمد مرتضی (بی­تا)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: مکتبه الحیات.
سمعانی، ابوالمظفر منصور بن‌محمد بن‌عبد الجبار (1418)، تفسیر القرآن سمعانی، تحقیق: یاسر بن‌ابراهیم و غنیم بن‌عباس بن‌غنیم، ریاض: دار الوطن، چ۱.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (1404)، تفسیر الـدّر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتـابخانه آیت‌الله مـرعشی نجفی.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (1416)، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق: سعید المندوب، بیروت: دار الفکر، چ۱.
طباطبایی، سیدمحمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چ۵.
طبرانی، سلیمان بن‌احمد بن‌ایوب ابوالقاسم (1404)، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن‌عبدالمجید السلفی، موصل: مکتبة الزهراء.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، چ۳.
طبری، ابوجعفر محمد بن‌جریر (1412)، تفسیر جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت: دارالمعرفه، چ۱.
طحاوی، ابوجعفر احمد بن‌محمد بن‌سلامة (1408)، شرح مشکل الآثار، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، چ۱.
طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین، تحقیق: سیداحمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چ۳.
طوسی، محمد بن‌حسن (1414)، امالی، تحقیق: مؤسسه بعثت، قم:  دارالثقافه، چ۱.
عقیلی مکی، محمد بن‌عمرو بن‌موسی بن‌حماد (1418)، الضعفاء الکبیر، تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ۲.
قرطبی، محمد بن‌احمد (1364)، تفسیر الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، چ۱.
کلینى، محمد بن‌یعقوب‏ (1407)، الکافی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
متقی هندی، علاءالدین (1419)، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ۱.
مرعشی نجفی، شهاب‌الدین (بی­تا)، شرح احقاق الحق مرحوم قاضی نور الله تستری، قم: منشورات کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
مصطفوى، حسن (1430)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ۳.
مقریزی، تقی‌الدین احمد بن‌علی (بی­تا)، فضل آل البیت، تحقیق: سیدعلی عاشور، [بی­جا]: [بی‌نا].
مناوی، محمد عبدالرئوف (1356)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، مصر: المکتبة التجاریة الکبرى، چ۱.
نیشابورى، ابوالحسین مسلم بن‌حجاج (بی­تا)، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
واحدی، علی بن‌احمد (1411)، اسباب نزول القرآن، تحقیق: کمال بسیونى زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
هیثمى، حافظ نورالدین على بن‌ابى­بکر (1407)، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، قاهره و بیروت: دار الریان للتراث- دارالکتاب العربی.