شرک مشرکان مکه از نگاه امامیه و اهل حدیث تا ظهور ابن‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

اهل حدیث و امامیه در تعیین حدود معنای ربوبیت و نتیجتاً در تعیین حدود معنای شرک ربوبی با هم اختلاف نظر دارند؛ اما هر دو در این باور مشترک‌اند که مشرکان مکه در ربوبیت و تدبیر جهان، برای خداوند شریک در نظر می‌گرفتند و به همین جهت، بت‌ها را می‌پرستیدند. در واقع، باور به ربوبیت بت‌ها بود که منجر به عبادت آنها از سوی مشرکان مکه شد. در این راستا، بعثت پیامبر اسلام(ص) نیز بدین منظور بود که مشرکان مکه را از شرک ربوبی و بالتبع، شرک عبادی بپیراید و آنان را به توحید در ربوبیت و بالتبع، توحید در عبادت رهنمون سازد؛ بنابراین برخلاف وهابیت، اهل حدیث و امامیه معتقدند مشرکان مکه فقط به شرک عبادی مبتلا نبودند، بلکه آنان به شرک ربوبی مبتلا بودند و اساساً همین اعتقاد نادرست، سرمنشأ شرک عبادی بود؛ بر همین اساس باید گفت اهل حدیث که وهابیت به آثار آنان استناد می‌کنند، شرک مشرکان مکه را شرک ربوبی، و شرک عبادی را لازمه شرک ربوبی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Polytheism of Meccan Polytheists from the Viewpoint of Imamiyya and Ahl al-Hadith up to Ibn Taymiyya

نویسندگان [English]

  • mahdi Farmanian 1
  • Abdul Rahim Rezapur 2
1 Associate Professor, Department of Theological Denominations, University of Religions and Denominations
2 Ph.D. Degree in Theological Denominations, University of Religions and Denominations,
چکیده [English]

Ahl al-Hadith and Imamiyya disagree on how to determine the limits of the meaning of divinity [Rububiyyat], and consequently on the meaning of polytheism in divinity, but both share the belief that the polytheists of Mecca attributed partners to God in divinity and providence of the world, and thus worshiped idols. In fact, it was the belief in divinity of idols that led the Meccan polytheists to worship them. In this regard, the mission of the Prophet (s) was to dissuade the Meccan polytheists from polytheism in divinity and consequently from polytheism in worship, and guide them to monotheism in divinity and then to monotheism in worship. So unlike Wahhabism, Ahl al-Hadith and Imamiyya hold that the Meccan polytheists not only followed polytheism in worship, but also polytheism in divinity, and basically this false belief was the source of polytheism in worship. Accordingly, it should be said that Ahl al-Hadith, to whose works Wahhabis refer, consider the polytheism of the Meccan polytheists as polytheism in divinity and polytheism in worship as its concomitant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Polytheism
  • Meccan polytheists
  • Monotheism in divinity
  • Monotheism in worship
  • Imamiyya
  • Ahl al-Hadith

منابع

ابن‌ابی‌الحدید (1378)، شرح نهج البلاغه، قم: ناشر کتابخانه عمومى آیت‌الله مرعشى نجفى.
ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن‌على (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
اشعری، ابوالحسن علی بن‌اسماعیل (1413ق)، رسالة إلى أهل الثغر بباب الأبواب، تحقیق: عبدالله شاکر محمد الجنیدی، مدینه: عمادة البحث العلمی بالجامعة الإسلامیة.
ازدی بلخی، مقاتل بن‌سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل بن‌سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
بغوى حسین بن‌مسعود (1420ق)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
ترکی، عبدالله بن‌عبدالمحسن بن‌عبدالرحمن (۱۴۱۷)، مجمل اعتقاد أئمة السلف أهل الحدیث، عربستان: وزارة الشؤون الإسلامیة والأوقاف والدعوة والإرشاد، چ۲.
ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن‌ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حلبی، علی اصغر (۱۳۷۶)، تاریخ علم کلام در ایران و جهان، تهران: انتشارات اساطیر، چ۲.
حلى، حسن بن‌یوسف (1386ش)، معارج الفهم فی شرح النظم‏، قم: دلیل ما، چ۱.‏
خواجگى شیرازى، محمد بن‌احمد (۱۳۷۵ش)، النظامیة فی مذهب الإمامیة، ملاحظات، تصحیح و تعلیق: على اوجبى، تهران: میراث مکتوب‏، چ۱‏.
رازى، ابوالفتوح حسین بن‌على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: محمدجعفر یاحقى، محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
رازى، فخرالدین (1411ق)، المحصل، ملاحظات، مقدمه و تحقیق: اتاى‏، عمان:دار الرازی‏، چ۱.
ربانی گلپایگانی، علی (1382ش)، درآمدی بر علم کلام، قم: دار الفکر، چ۳.
زمخشرى، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
سبحانی، جعفر (بی‌تا)، بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة النشر الإسلامی ـ مؤسسة الإمام الصادق(ع).
سمیح دغیم‏ (۱۹۹۸م)، موسوعة مصطلحات علم الکلام الإسلامی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏، چ۱.
شاطبى، ‏ابواسحاق (1420ق)، الاعتصام، بیروت: دار المعرفة، چ۲.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (1364ش)، الملل و النحل، تحقیق: محمد بدران، ‏قم:الشریف الرضی، چ۳.
شیبانی، احمد بن‌محمد بن‌حنبل (1411ق)، أصول السنة، عربستان: دار المنار، چ۱.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه: محمدجواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1377ش)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
البدر، عبدالرزاق بن‌عبدالمحسن (۱422ق/2001م)، القول السدید فی الرد على من أنکر تقسیم التوحید، قاهره : دار ابن‌القیم، الدمام، المملکة العربیة السعودیة: دار ابن‌عفان.
فیاض لاهیجى، عبدالرزاق (۱۳۸۳ش)، گوهر مراد، مقدمه: زین‌العابدین قربانى، تهران:نشر سایه، چ۱.
فیض کاشانى، محمدمحسن (1415ق)، تفسیر الصافی، محقق و مصحح: حسین اعلمى، تهران: مکتبه الصدر.
قرطبى، محمد بن‌احمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قیسی قیروانی، ابومحمد مکی بن‌ابی‌طالب حَمّوش بن‌محمد بن‌مختار (1429ق)، الهدایة إلى بلوغ النهایة فی علم معانی القرآن وتفسیره وأحکامه وجمل من فنون علومه، تحقیق: مجموعة رسائل جامعیة بکلیة الدراسات العلیا والبحث العلمی، [بی‌جا]: [بی‌نا].
کلبی، ابوالمنذر هشام بن‌محمد (1404ق)، کتاب الأصنام، قاهره: دار الکتب المصریة، چ۴.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء‏.
مطهری، مرتضی (بی‌تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، تهران: انتشارات صدرا.
مغراوی، ابوسهل محمد بن‌عبدالرحمن (۱۴۲۰ق)، موسوعة مواقف السلف فی العقیدة والمنهج والتربیة، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مفید، محمد (1413ق)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چ۱.
مقریزی، احمد بن‌علی بن‌عبدالقادر، (1409ق/1989م)، تجرید التوحید المفید، تحقیق: طه محمد الزینی، مدینه منوره: الجامعة الإسلامیة.
ملطى‏، ابن‌عبدالرحمن (۱۴۱۳ق)، التنبیه و الرد علی أهل الأهواء و البدع، قاهره: مکتبة مدبولی، چ۱.
واحدی، نیشابوری، ابوالحسن علی بن‌احمد (1415ق/ 1994م)، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق وتعلیق: الشیخ عادل احمد عبدالموجود، الشیخ علی محمد معوض، الدکتور احمد محمد صیرة، الدکتور احمد عبدالغنی الجمل، الدکتور عبد الرحمن عویس، بیروت: دار الکتب العلمیة.