صراط مستقیم تکوینی در قرآن با تأکید بر آرای علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی(ره) دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

صراط مستقیم از آموزه­های اساسی قرآن کریم است که از منظر حق سبحانه، یک راه بیش نیست. بر همین اساس است که در فرهنگ قرآنی، صراط مستقیم به دو قسمِ «تکوینی و تشریعی» تقسیم می­شود. با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، تحویل­ناپذیر و تقابل­ناپذیر» است، و حق تعالی به همه موجودات قُرب تکوینی، و بر همه آنان اِحاطه وجودی دارد. علامه طباطبایی صراط مستقیم تکوینی را بر اساس دو حد وسط مالکیت مطلقه و صیرورت ممکنات به سوی حق سبحانه اثبات می‌کند و آیت‌الله جوادی آملی آن را با دو حد وسط ربوبیت مطلقه و حرکت ممکنات که متحرک اصلی آن ذات اقدس الهی است، تبیین می‌کند. این مقاله ضمن اینکه ناظر به صراط مستقیم تکوینی است، سعی بر آن دارد این قسم از صراط را که بر مدار رابطه «حق و خلق» استوار است، از دیدگاه دو مفسر سترگ، یعنی علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی اثبات کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Existential Right Path in the Qur’an with Focus on the Views of Allāma Ṭabāṭabā’ī and Ayatollah Jawādī Āmulī

نویسندگان [English]

  • Reza Elahimanesh 1
  • Mustafa Farhudi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Mysticism and the Thoughts of Imam Khomeini, University of Religions and Denominations
2 PhD student of Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

The right path is one of the fundamental teachings of the Qur’an, which from God’s point of view is only one path. It is on this basis that in the Qur'anic culture, the right path is divided into two categories: "existential" and "legislative". Considering that God the Almighty has created the system of existence based on monotheism and justice by His all-inclusive mercy, and has established and moved the beings on the existential right path, in this culture, the existential right path is "immutable", "unalterable" and "incontestable", and God, the Almighty, has existential proximity to all beings and existential dominance over them. Allāma Ṭabāṭabā’ī proves the existential right path based on two middle terms—absolute ownership and the becoming or transformation of contingent beings toward the Exalted Existent—and Ayatollah Jawādī Āmulī explains it in terms of two middle termsabsolute divinity and movement of contingent beings whose mover is the Divine Essence. Assuming the existential right path, this paper seeks to prove this type of path, which is based on the relationship between "the Divine Truth and the beings", from the viewpoints of the two great exegetes of the Qur’an, Allāma Ṭabāṭabā’ī and Ayatollah Jawādī Āmulī.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existential and legislative right path
  • Absolute divinity
  • Becoming
  • Absolute ownership
  • Existential proximity
  • Allāma Ṭabāṭabā’ī
  • Ayatollah Jawādī Āmulī

منابع

ابن‌شهرآشوب، محمد بن‌علی مازندرانی (۱۳۷۹ق)، مناقب آل ابی طالب، تصحیح: سیدهاشم محلاتی و محمدحسین آشتیانی، قم: نشر علاّمه.
آملى، سیدحیدر (1368)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تحقیق و تصحیح: هانرى کربن، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏.
جوادی آملی، عبدالله (1381)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: نشر اسراء، چ۲.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۳)، توحید در قرآن، قم: نشر اسراء، چ۱.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۵)، هدایت در قرآن، قم: نشر اسراء، چ۲.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۸)، تسنیم، قم: نشر اسراء، چ۸.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹)، ادب فنای مقُربان، ج۷، قم: نشر اسراء، چ۷.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه قمی (۱۳۹۸ق)، توحید صدوق، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چ۲.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه قمی (۱۴۰۳ق)، معانی الاخبار، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، چ۱.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۶3)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عیاشی، محمد بن‌مسعود (۱۳۸۰)، التفسیر، تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (۱۲۶۵)، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ۴.
ملاصدرا شیرازی، صدرالدین محمد بن‌ابراهیم (۱۳۷۳)، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
یسوعی، لویس معلوف (۱۳۶۲)، المنجد، [بی‌جا]: انتشارات اسماعیلیان.