ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی علم غیب غیرپیامبران در گفتمان کلامی عبدالجبار معتزلی و غزالی اشعری
علم غیب مسئلهای کلامی و فرامذهبی است و نقش زیرساختی نسبت به دیگر مباحث کلامی دارد. متفکران اسلامی از جمله متکلمان معتزله واشاعره با توجه به پیشینه قرآنی ـ روایی آن و اهمیت و جایگاه حساسی که در نظام اعتقادات اسلامی دارد، از دیرباز تا کنون با عنایت ویژه و با مبانی و رویکردهای متفاوت بر آن نظر انداختهاند. این جستار بر آن است، از رهگذر نمایاندن آرا و اندیشههای معرفتشناسانه دو چهره شاخص به نمایندگی از دو مکتب کلامی گفتهشده، قاضی عبدالجبار معتزلی (359ـ415ق) و ابوحامد غزالی اشعری (450ـ505ق) بحث علم غیب غیر انبیا را بررسی کند. بررسی تطبیقی این مسئله از نگاه پیروان این دو مکتب کلامی، علاوه بر بازتاب اندیشه آنان درباره امکان آگاهی غیر انبیا ازغیب و قلمرو آن، اشتراکات مبنایی شیعه با اشاعره وافتراق مبنایی شیعه با معتزله را درباره آموزه علم غیب غیر انبیا از جمله امامان نشان خواهد داد.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89418_3888bf67bc0623a5cb1255509f1c3257.pdf
2019-02-20
7
23
علم غیب
امام
متکلمان
معتزله
اشاعره
عبدالجبار
غزالی
محمدحسن
نادم
nadem185@yahoo.com
1
استادیار گروه شیعه شناسی، دانشگاه ادیان ومذاهب،
LEAD_AUTHOR
منابع
1
آقانوری، علی (1384)، «زمینههای سیاسی ـ اجتماعی اوج و فرود تفکر اعتزال»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، ش15.
2
ابوسعده، مهری حسن (1413)، الاتجاه العقلی فی مشکله المعرفه عند المعتزله، قاهره، دارالفکر العربی، چ۱.
3
اسدآبادی همدانی، عبدالجبار (1408)، شرح الاصول الخمسه، تعلیق: احمد بنالحسین ابیالهاشم، [بیجا]، مکتبه وهبه، چ۲.
4
اسدآبادی همدانی، عبدالجبار (بیتا)، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، تحقیق: محمود محمد قاسم ، [بیجا].
5
البغدادی، عبدالقادر (1419ق)، الفرق بین الفرق، تحقیق: محمد محییالدین عبدالحمید، بیروت، المکتبة العصریة.
6
سبحانی، محمدتقی (1374ش)، «عقلگرایی و نصگرایی در کلام اسلامی»، نقد ونظر، ش3 و 4.
7
سلطانی، حسین (1396)، «منابع معرفت از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی»، تحقیقات کلامی، ش16.
8
شیرازی، صدرالدین محمد بنابراهیم (1981م)، الاسفار الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
9
شیدانشید، حسینعلی (1383ش)، عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
10
حسینی خضرآباد، سیدعلی (1395ش)، جستارهایی در مدرسه بغداد، پژوهشکده کلام اهل بیت.
11
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1368)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی.
12
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1986م)، الرسالة الدّنیه، ضمیمه مجموعه رسائل الامام الغزالی، ج۳.
13
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1986م)، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
14
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1987م)، معارج القدس فی مدارج معرفه النفس، بیروت، دار الکتب العلمیه.
15
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1988م)، کیمیای سعادت، دارالکتب العلمیه، بیروت، ضمیمه رسائل.
16
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (1993م)، المنقذ من الضلال والموصل الی ذی العزه والجلال، دکتر علی بوملحم، بیروت، مکتبه الهلال.
17
غزالی، محمد بنمحمد بنمحمد (489ق)، احیاء علوم الدین، دار احیاء التراث، بیروت ـ سوریه.
18
شهرستانی، محمد بنعبدالکریم (1387ق)، الملل و النحل، تحقیق: محمود سید کیلانی، قاهره، مطبعه مصطفی البابی الجلسی واولاده بمصر.
19
محمود صبحی، احمد (بیتا)، فی علم الکلام دراسة فلسفیة لآراء الفرق الاسلامیة فی اصول الدّین، دار النهضة العربیة.
20
مفید، محمد بنمحمد بننعمان (1372)، اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، به اهتمام: دکتر مهدی محقق، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی.
21
مفید، محمد بنمحمد بننعمان (1413)، الفصول المختاره، کنگره جهانی شیخ مفید.
22
نادم، محمدحسن (1394ش)، «بازنمایی علم غیب در نظام فلسفی حکمت مشاء»، فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت، دانشگاه باقر العلوم (ع)، ش24.
23
نادم، محمدحسن (1393ش) «بازنمایی علم غیب از نگاه مکتب فلسفی اشراق»، پژوهش های اعتقادی کلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ش16.
24
نادم، محمدحسن (1395ش) «علم غیب از نگاه عقل و وحی»، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
25
هوشنگی، حسین، سیدعباس ذهبی و فرزانه مصطفیپور (1395ش) «کارکرد عقل از منظر قاضی عبدالجبار معتزلی و ابوبکر باقلانی»، تاریخ فلسفه، ش24.
26
ORIGINAL_ARTICLE
وحی در فلسفه کلاسیک و کلام معاصر: تحلیل تطبیقی نگاه ملاصدرا و نصر حامد ابوزید
وحی و کیفیت نزول آن از آغاز بعثت پیامبر(ص)، کانون توجه اندیشمندان بوده است. فرابشریبودن مبدأ وحی و بشربودن دریافتکننده آنْ فرایند فهم حقیقت وحی، چگونگی نزول، قرائت و تبیین آن و مسائلی از این دست را دشوار کرده است. اختلاف در تفسیر و قرائت این پدیده نزد وحیپژوهان از جمله فیلسوفان و نواندیشان عقلگرا شاهدی بر این مدعا است. این پژوهش روش فهم اندیشمندان وحیپژوه در ارائه قرائتی از وحی را بستر شکلگیری اختلاف میداند و در بحثی مقارن، وحیشناسی در نوگرایانِ دینی همچون نصر حامد ابوزید را که مبدأ وحی را فرابشری اما حقیقت خارجی آن را برگرفته از فرهنگ زمانه، تاریخی و تجربه بشری میداند با ملاصدرا به نمایندگی از جریان سنتی دینی که مبدأ و حقیقت خارجی وحی را الهی و مقدس میداند، مقایسه میکند.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89419_81cd25011db8a85695fcb70460c2a713.pdf
2019-02-20
25
44
وحی
ابوزید
مکتب ادبی
تجربه نبوی
ملاصدرا
نصر حامد ابوزید
مصطفی
سلطانی
proman.ms@gmail.com
1
استادیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
LEAD_AUTHOR
شکرالله
شهبازی
shahbazi.shokroalah@gmail.com
2
دانشجوی دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
AUTHOR
منابع
1
قرآن کریم.
2
آبانپور، (1390)، علم و دین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ۱.
3
ابوزید، نصرحامد (1376)، «تاریخمندی مفهوم پوشیده و پنهان»، ترجمه محمدتقی کرمی، نقد و نظر، ش12، پاییز.
4
ابوزید، نصرحامد (1387)، قرآن به مثابه متن، قرآن به مثابه دیسکورسهای مختلف، گفتگو با اکبر گنجی.
5
ابوزید، نصرحامد (1379)، «تأویل حقیقت و نص»، ترجمه مرتضی کریمینیا، کیان، ش54، مهر و آبان.
6
ابوزید، نصرحامد (1380)، معنای متنپژوهشی در آیات قرآن، تهران: طرح نو، چ۵.
7
ابوزید، نصرحامد (1381)، نقد گفتمان دینی، تهران: انتشارات یادآوران، چ۱.
8
ابوزید، نصرحامد، (1387)، مدرنکردن اسلام یا اسلامیکردن مدرنیته، ترجمه روحالله فرجزاده، [بیجا]: [بینا].
9
امینی، سیدمحمدرضا (1391)، معرفتشناسی وحی از منظر فارابی و ملاصدرا، قم: مؤسسه علمی پژوهشی امام خمینی، چ۱.
10
پرادفوت، وین (1377)، تجربه دینی، ترجمه عباس یزدانی، قم: مؤسسه فرهنگی، ج۱، چ۱.
11
پوپر، کارل (1350)، فقر تاریخینگری، ترجمه احمد آرام، تهران: خوارزمی.
12
جعفری، محمد (1391)، وحی از منظر فارابی و ملاصدرا، قم: انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی(ره)، چ۱.
13
خلف الله، محمد احمد (1984م)، المفاهیم القرآینه، کویت: علم المعرفه، چ۱.
14
راغب اصفهانی، حسین (1412)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم، چ۱، (نرمافزار جامع تفاسیر نور2).
15
رشید رضا، محمد (1414)، تفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفه، ج۱، چ۱.
16
سبزواری، ملاهادی (1370)، رسائل حکیم سبزواری، تصحیح: سیدجلال آستیانی، تهران: أسوه.
17
شیرازی، صدارالدین (1360)، تفسیر اسرار الایات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
18
شیرازی، صدرالدین (1362)، تفسیر مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ۱.
19
شیرازی، صدرالدین (1366)، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار، چ۲.
20
شیرازی، صدرالدین (1346)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تعلیق: سیدجلالالدین آشتیانی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
21
شیرازی، صدرالدین (1361)، تفسیر العرشیه، تهران: انتشارات مولا.
22
شیرازی، صدرالدین (1981)، الاسفارالاربعه فی الحکمته المتعالیه، بیروت: داراحیاء التراث، چ۱.
23
فراستخواه، مقصود (1387)، «حسن حنفی و رویکرد انسانگرایانه به قرآن»، فصلنامه پژوهش قرآنی فراراه، س1، ش1، زمستان (نرمافزار نمایه).
24
قائمینیا، علیرضا (1381)، وحی و افعال گفتاری، قم: زلال کوثر، چ۱.
25
کمالی اردکانی، علیاکبر، (1388)، بررسی و نقد مبانی سکو لاریسم، تهران: پژهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، ج۱.
26
گلی، جواد (1392)، نقد و بررسی چیستی وحی قرآنی در نگاه نومعتزله، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
27
مصباح یزدی، محمدتقی (1380)، قرآنشناسی، تحقیق و نگارش: محمود رجبی، ج2، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
28
منتظری، حسینعلی (1387)، سفیر حق و سفیر وحی، قم: خرد آوا.
29
وصفی، محمدرضا (1387)، نومعتزلیان، گفتگو با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، محمد ارکون، حسن حنفی، تهران، نگاه معاصر، ج۱.
30
www. nsr. hamed. abuzayd. bloyjfa. com
31
www. nsr. hamed. abuzayd. bloyjfa. com
32
ORIGINAL_ARTICLE
چیستی انسان و چگونگی تبیین خلافت الهی در اندیشه ابنتیمیه
ابنتیمیه را میتوان پدر فکری سلفیه دانست؛ به همین دلیل دیدگاههای وی، از جمله درباره چیستی انسان و مسئله خلافت الهی او، اهمیت دارد. او با استناد به قرآن و روایات، انسان را متشکل از روح و جسم میداند که بخش اصلی وجودش روح او است که موجودی قائم بنفسه، حادث و مخلوق است. ابنتیمیه که در معرفتشناسی، ظاهرگرا و در هستیشناختی، حسگرا است، به شدت بر فلاسفه، منطقیان و عرفا و مبانی آنان میتازد و نگاهی کاملاً مادی و زمینی به انسان دارد. در آثار وی انسان موجودی کاملاً زمینی است که قدرت هیچ تأثیر و دخل و تصرفی در این عالم را ندارد. علاوه بر این، از آنجا که وی برای محافظت بر توحید ربوبی، هرگونه مماثلت و تشابه در صفات خداوند و انسان را نفی میکند، نمیتواند خلافت الهی آدمی را بپذیرد. این نگاه ابنتیمیه به انسان، زمینهساز سایر نظریات و فتاوای وی میشود. در اندیشه او، زیارت و استعانت و توسل به انسان صالح نهتنها جایز نیست، بلکه شرک و متناقض با توحید عبادی است. در این پژوهش با روش کتابخانهای و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، از مکتوبات به جامانده از ابنتیمیه مدد جستهایم تا به دو پرسش پاسخ دهیم: در نگاه ابنتیمیه، انسان چه حقیقت و ماهیتی دارد؟ با توجه به این ماهیت، ابنتیمیه مسئله خلافت الهی انسان را چگونه تبیین میکند؟
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89420_e2df06886daaa84ca9436a2a1e503bb6.pdf
2019-02-20
45
59
ابنتیمیه
انسان
انسان کامل
خلافت الهی
ولایت
فاطمه
علمی
elmi.fa1360@yahoo.com
1
مربی و عضو هیئت علمی گروه معارف، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان
LEAD_AUTHOR
مهدی
فرمانیان
m.farmanian@chmail.ir
2
دانشیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
AUTHOR
منابع
1
ابنتیمیه (1416ق)، مجموع الفتاوی، عبدالرحمن بنمحمد بنقاسم، المدینه النبویه: مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف.
2
ابنتیمیه (1406ق)، منهاج السنه النبویه، محمد رشاد سالم، مملکه العربیه السعودیه: جامعه الامام محمد بنسعود الاسلامیه.
3
جوادی آملی، عبدالله (1380ش)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
4
جوادی آملی، عبدالله (1386ش)، حیات حقیقی انسان در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
5
ORIGINAL_ARTICLE
مبانی انسانشناختی «حق تعیین سرنوشت» با تکیه بر انسانشناسی امامیه
حق تعیین سرنوشت یکی از حقوق شهروندی است که برخی گمان میکنند این حق را کنوانسیونهای حقوق بشر برای انسان به ارمغان آوردهاند. با توجه به اینکه حقوق مبتنی بر آموزههای اسلامی بدون شناخت انسان بر پایه همان آموزهها قابلدرک و تحلیل نیست، میتوان ادعا کرد که مکتب امامیه با توجه به ویژگیهایی که برای انسان برمیشمرد، حق تعیین سرنوشت را به رسمیت میشناسد و یکی از حقوق مسلّم انسانها میداند. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، آیات و روایات انسانشناسی امامیه را بررسی و تحلیل کرده و به این نتیجه رسیده است که مبانی انسانشناختی امامیه، شامل مبانی ارزشی و نگرشی، لزوم حق تعیین سرنوشت را برای انسانها اثبات میکند. انتخابگری انسان، چنانکه امامیه طرح میکند، مبنای نگرشی انسانشناسیِ حق تعیین سرنوشت است. انسانها سرنوشت خود را انتخاب میکنند و در قبال این انتخاب مسئولیت دارند. کرامت ذاتی انسان، که مبنای ارزشی انسانشناسی است، نیز حق تعیین سرنوشت را برای تکتک شهروندان، از حیث انسان بودن و فارغ از مشخصههای ظاهری و باطنی، ثابت میکند. جایگاه خلیفه اللهی انسان نیز دیگر مبنای ارزشی ثابتکننده حق تعیین سرنوشت است.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89421_d47622295a5457e236611818c68a6f5c.pdf
2019-02-20
61
83
مبانی انسانشناسی
حق تعیین سرنوشت
حقوق شهروندی
امامیه
عنایت الله
شریفی
enayat.sharifi@yahoo.com
1
دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی
LEAD_AUTHOR
سید روح الله
حسینی کاشانی
kashani1424@gmail.com
2
دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
سید محمود
علوی
roh1424@yahoo.com
3
دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صدا و سیما
AUTHOR
منابع
1
اخوان خرازیان، مهناز (1386)، «تحول حق تعیین سرنوشت در چارچوب ملل متحد»، نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری، شماره 36.
2
انصاری، مرتضی (1410ق)، کتاب المکاسب، تحقیق سیدمحمد کلانتر، بیروت: منشورات النور.
3
ایوانز و نونام (1381)، فرهنگ روابط بینالملل، ترجمه مشیریزاده و حسین شریفی، میزان.
4
آقایی، بهمن (1376)، فرهنگ حقوق بشر، انتشارات گنج دانش.
5
بیلیس جان و استیو اسمیت (1383)، جهانی شدن سیاست: روابط بینالملل در عصر نوین، ترجمه ابوالقاسم راهچمنی و دیگران، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
6
جعفری، محمدتقی (1369)، حکمت اصل سیاسی اسلام، ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی(ع) به مالک اشتر، تهران: بنیاد نهجالبلاغه.
7
جعفری، محمدتقی (1370)، «حق کرامت انسانی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 27.
8
جوادی آملی، عبدالله (1384)، حق و تکلیف در اسلام، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، قم: اسراء.
9
جوادی آملی، عبدالله (1385)، زن در آیینه جلال و جمال، نشر اسراء.
10
جهانگیر، منصور (1385)، قانون اساسی، چاپ 25.
11
رحیمی، رمضانعلی (1386)، «اصول و مبانی کرامت انسان»، مجموعه آثار همایش امام خمینی و قلمرو دین، «کرامت انسان»: مجموعه مقالات، جلد 5.
12
روحانی، حسن (1395)، منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
13
صدر افشار، غلامحسین (1373)، فرهنگ فارسی امروز، تهران: نشر کلمه.
14
صدر، محمدباقر (1399ق)، خلافت انسان و گواهی پیامبران، ترجمه موسوی، تهران: نشر روزبه.
15
صدر، محمدباقر (بیتا)، انسان مسئول و تاریخساز، ترجمه محمدمهدی فولادوند، بنیاد قرآن.
16
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1390)، آزادیهای عمومی و حقوق بشر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17
طباطبایی، سید محمدحسین (1339ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه مطبوعات اسماعیلیان.
18
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386)، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
19
طباطبایی، محمدکاظم (1386)، کرامت انسان در قرآن و سنت، تهران: نشر عروج.
20
طریحی، فخرالدین بنمحمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
21
عروسی حویزی، عبد علی بنجمعه (1415ق)، تفسیر نور الثّقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.
22
عمید زنجانی، عباسعلی، توکلی، محمدمهدی (1386)، «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انسان در اسلام»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 4.
23
عیاشی، محمد بنمسعود (1380ق)، کتاب التّفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانة
24
علمیه.
25
فالکس، کیث (1381)، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
26
قوام، عبدالعلی (1380)، جهانی شدن و جهان سوم، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و
27
بینالمللی.
28
کاتوزیان، ناصر (1395)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: سهامی انتشار.
29
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
30
مصباح یزدی، محمدتقی (1386)، معارف قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
31
مصباح یزدی، محمدتقی (1389)، نظریه حقوقی اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
32
مصباح یزدی، محمدتقی (1396)، انسانشناسی در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
33
مطهری، مرتضی (1373)، قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفه و تاریخ، صدرا.
34
معلوف، لویس (بیتا)، المنجد فی اللغة و الاعلام، بیروت: دار المشرق، الطبعة 23.
35
مکارم شیرازی، ناصر (1386)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ 29.
36
موسوی خمینی، روحالله (1389)، صحیفه امام خمینی(ره)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
37
Tully, James (2005), Two Meaning of Global Citizenship: Modern and Divers, Victora: University of Victoria Press.
38
Collins, Susan D. (2006), Aristotle and the Rediscovery of Citizenship, New York: Cambridge University Press.
39
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی دیدگاه کلامی مفسّران فریقین درباره مصداق آیه 54 سوره مائده «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ...»
مفسران شیعه و سنی درباره مقصود از آیه «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ ...» در آیه54 سوره مائده، دیدگاههای مختلفی مطرح کردهاند. بیشتر مفسران شیعه و شماری از مفسران اهل سنت، «امام علی(ع) » را مصداق بارز این آیه شریفه دانستهاند. در مقابل این دیدگاه، برخی نیز احتمالات دیگری را مطرح کردهاند، از جمله «امام مهدی و یاران ایشان»، «ابوبکر»، «سلمان فارسى و قوم او»، «قوم و طایفه ابوموسى اشعرى». برخی نیز گفتهاند این آیه عام است و اختصاصى به شخص یا قومى خاص ندارد؛ اما از آنجا که آیه متضمن صفاتى است که اطلاق آن، بر غیر امام علی(ع) سزاوار نیست، در این مقاله، که با شیوه تحلیلی و توصیفی نگاشته شده است، ضمن بررسی دیدگاههای کلامی مفسران فریقین و تحلیل آنها، با توجه به سیاق آیه و روایات معصومان(ع) و اسناد تاریخی، تطبیق آیه بر مصداقی غیر از آن حضرت نقد و بررسی خواهد شد.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89422_f15df7ad6c1a3e15e4a157d7f351563f.pdf
2019-02-20
85
115
تفاسیر کلامی
آیه 54 سوره مائده
امام علی(ع)
مفسران شیعه
مفسران اهل سنت
سبب نزول
علی احمد
ناصح
aliahmadnaseh@yahoo.com
1
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
LEAD_AUTHOR
سعید
مرادی کیاسرائی
saeid_kiya@yahoo.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن دانشگاه قم.
AUTHOR
منابع
1
قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
2
آلوسى، سیدمحمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
3
ابنابیالحدید (بیتا)، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: انتشارات اسماعیلیان.
4
ابنابیحاتم، عبدالرحمن بنمحمد (بیتا)، الجرح و التعدیل، [بیجا]، [بینا].
5
ابنابىحاتم، عبدالرحمن بنمحمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز مکان، چ۳.
6
ابناثیر جزری، عزالدین بنالأثیر ابیالحسن علی بنمحمد (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادرـ دار بیروت.
7
ابناثیر جزری، عزالدین بنالأثیر ابیالحسن علی بنمحمد (۱۴۱۷ق)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، تحقیق: عادل احمد الرفاعی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
8
ابناثیر، مجدالدین أبوالسعادات المبارک بنمحمد الجزری (1392ق)، جامع الأصول فی أحادیث الرسول، تحقیق: عبد القادر الأرنؤوط، الطبعة: الأولى، بیجا: مکتبة الحلوانی/ مطبعة الملاح/ مکتبة دار البیان.
9
ابنبابویه، محمد بنعلى (1362ش)، الخصال، محقق: علىاکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چ۱.
10
ابنتیمیه حرّانی، احمد بنعبدالحلیم (1406ق)، منهاج السنة النبویة، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، [بیجا]: مؤسسة قرطبة.
11
ابنجوزى، عبدالرحمن بنعلى (1422ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، چ۱.
12
ابنحبان، محمد (1393ق)، الثقات، هند: دائره المعارف العثمانیه.
13
ابنحبان، محمد (1396ق)، المجروحین من المحدثین والضعفاء والمتروکین، حلب: دارالوع.
14
ابنحبان، محمد (1414ق)، صحیح ابنحبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، چ۲.
15
ابنحنبل، احمد بنمحمد (بیتا)، مسند الإمام أحمد بنحنبل، مصر: مؤسسة قرطبة.
16
ابنسعد، محمد بنسعد بنمنیع (1968م)، الطبقات الکبرى، المحقق: احسان عباس، بیروت: دار صادر.
17
ابنعبدالبر، یوسف بنعبدالله بنمحمد (بیتا)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، [بیجا]، [بینا].
18
ابنعطیه اندلسى، عبدالحق بنغالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ۱.
19
ابنکثیر، اسماعیل بنعمر (1395ق)، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفى عبدالواحد، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
20
ابنکثیر، اسماعیل بنعمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمسالدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
21
ابنماجه، محمد بنیزید (بیتا)، سنن ابنماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار الفکر.
22
ابنهشام، عبدالملک بنهشام (1411ق)، السیرة النبویة لابنهشام، تحقیق: طه عبدالرئوف سعد، بیروت: دار الجیل.
23
ابوالفتوح رازى، حسین بنعلى (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، تحقیق: محمدجعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چ۱.
24
ابوحیان اندلسی، محمد بنیوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
25
اصبهانی، ابونعیم أحمد بنعبدالله (1405ق)، الضعفاء، [بیجا]، دار الثقافه.
26
اصبهانی، ابونعیم أحمد بنعبدالله (1405ق)، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، الطبعة الرابعة، بیروت: دار الکتاب العربی.
27
ایجی، عضدالدین (1417ق)، کتاب المواقف، تحقیق: عبدالرحمن عمیرة، بیروت: دار الجیل، چ۱.
28
بحرانى، هاشم بنسلیمان (1416ق)، البرهان فى تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة قم، تهران: بنیاد بعثت.
29
بخاری، محمد بناسماعیل (1422ق)، الجامع الصحیح، تحقیق: محمد زهیر بنناصر الناصر، [بیجا]: دارطوق النجاة.
30
بغوى، حسین بنمسعود (1420ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
31
بیضاوى، عبدالله بنعمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
32
پاینده، ابوالقاسم (1382ش)، نهج الفصاحه، تهران: دنیای دانش، چ۴.
33
ترمذی، محمد بنعیسى (1395ق)، سنن الترمذی، المحقق: إبراهیم عطوة عوض، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی، چ۲.
34
ثعالبى، عبدالرحمن بنمحمد (1418ق)، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، تحقیق: محمدعلى معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: داراحیاء التراث العربى، چ۱.
35
ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بنابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: ابو محمد بنعاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ۱.
36
جوادی آملی، عبدالله (1390ش)، تسنیم، تحقیق و تنظیم: حیدرعلی ایوبی، حسین اشرفی و محمد فراهانی، قم: مرکز نشر اسراء، چ۲.
37
حاکم نیشابوری، محمد بنعبدالله (1411ق)، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا، الطبعة الأولى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
38
حسنی میلانی، علی (1429ق)، حدیث الرایۀ، چاپ: اول، قم: الحقایق.
39
حسینى استرآبادى، سیدشرفالدین على (1409ق)، تأویل الآیات الظاهرة، تحقیق: حسین استادولى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، چ۱.
40
ذهبی، محمد بناحمد (1382ق)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر.
41
ذهبی، محمد بناحمد (1407ق)، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: د. عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، چ۱.
42
رازی، ابیمحمد عبدالرحمن (1372ق)، الجرح و التعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ۱.
43
ربیع نتاج، سیدعلیاکبر و علی تفریحی (زمستان 1388)، «سدی کبیر در آینه پژوهش»، مجله پژوهشهای اسلامی، ش5.
44
زمخشرى، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
45
سیوطى، جلالالدین (1371ق)، تاریخ الخلفاء، تحقیق: محمد محیالدین عبدالحمید، مصر: مطبعة السعادة، چ۱.
46
سیوطى، جلالالدین (1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیتالله مرعشى نجفى، چ۱.
47
سیوطى، جلالالدین (1405ق)، الخصائص الکبرى، بیروت: دار النشر، دار الکتب العلمیة.
48
سیوطى، جلالالدین (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربى، چ۲.
49
شوشتری، نورالله بنشریفالدین (1409ق)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم: کتابخانه آیتالله العظمی مرعشی نجفی(ره).
50
شیبانى، محمد بنحسن (1413ق)، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، تحقیق: حسین درگاهى، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامى، چ۱.
51
طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، چ۵.
52
طباطبایى، سیدمحمدحسین (1427ق)، تفسیر البیان فى الموافقة بین الحدیث و القرآن، تحقیق: اصغر ارادتى، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چ۱.
53
طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بناحمد بنایوب (۱۴۰۴ق)، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بنعبدالمجید السلفی، الموصل: مکتبه الزهراء، چ۲.
54
طبرسى، فضل بنحسن (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: محمدجواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چ۳.
55
طبرسى، فضل بنحسن (1417ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى، محقق: مؤسسة آل البیت، قم: آل البیت، چ۱.
56
طبرى، ابوجعفر محمد بنجریر (1387ق)، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
57
طبرى، ابوجعفر محمد بنجریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه، چ۱.
58
طبری، محبالدین احمد بنعبدالله (1356ق)، ذخائر العقبى فی مناقب ذوى القربى، القاهرة: دار الکتب المصریة.
59
طنطاوى، سیدمحمد (بیتا)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: دار نهضه مصر للطباعه و النشر، چ۱.
60
طوسى، محمد بنحسن (بیتا)، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چ۱.
61
عروسىحویزى، عبد على بنجمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سیدهاشم رسولى محلاتى، قم: انتشارات اسماعیلیان، چ۴.
62
عسقلانی، ابنحجر احمد بنعلی (1404ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: انتشارات دارالفکر.
63
عسقلانی، ابنحجر احمد بنعلی (1406ق)، لسان المیزان، تحقیق: دائرة المعرف النظامیه الهند، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
64
عسقلانی، ابنحجر احمد بنعلی (1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ۱.
65
عقیلی، محمد بنعمر بنموسی (1404ق)، الضعفاء الکبیر، بیروت: دارالمکتبه العلمیه.
66
فخر رازى، محمد بنعمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ۳.
67
فرات کوفى، فرات بنابراهیم (1410ق)، تفسیر فرات الکوفى، تحقیق: محمدکاظم محمودى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چ۱.
68
فیض کاشانى، ملامحسن (1415ق)، تفسیر الصافى، تحقیق: حسین اعلمى، تهران: انتشارات الصدر، چ۲.
69
قاضی جرجانى، علی بنمحمد (1325ق)، شرح المواقف، مصر: مطبعة السعادة، چ۱.
70
قرطبى، محمد بناحمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چ۱.
71
قمى مشهدى، محمد بنمحمدرضا (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهى، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
72
قمى، على بنابراهیم (1363ش)، تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوى جزایرى، قم: دار الکتاب، چ۳.
73
کاشانى، ملافتحالله (1423ق)، زبدة التفاسیر، تحقیق: بنیاد معارف اسلامى، قم: بنیاد معارف اسلامى، چ۱.
74
گنابادى، سلطان محمد (1408ق)، تفسیر بیان السعادة، بیروت: ناشر: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چ۲.
75
مترجمان (1356ش)، ترجمه تفسیر طبرى، تحقیق: حبیب یغمایى، تهران: انتشارات توس، چ۲.
76
متقی هندی، علاءالدین علی بنحسامالدین (1401ق)، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، محقق: بکری حیانیـ صفوة السقا، مدینه: مؤسسة الرسالة، چ۵.
77
مجلسى، محمدباقر بنمحمدتقى (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ۲.
78
مدنی شیرازی حسینی، سیدعلیخان (بیتا)، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، نجف: انتشارات حیدریه.
79
مزی، یوسف بنالزکی عبدالرحمن ابوالحجاج (1400ق)، تهذیب الکمال، محقق: د. بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، چ۱.
80
مسلم، حجاج قشیری نیشابوری (بیتا)، الجامع الصحیح، محقق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
81
مفید، محمد بنمحمد (1413ق)، الإفصاح فی الإمامة، تحقیق: کنگره شیخ مفید، قم: کنگره ی شیخ مفید، چ۱.
82
مفید، محمد بنمحمد (1413ق)، الأمالی، محقق: حسین استادولى و علىاکبر غفارى، قم: کنگره شیخ مفید، چ۱.
83
مکارم شیرازى، ناصر (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ۱.
84
مکارم شیرازى، ناصر (1386ش)، آیات ولایت در قرآن، قم: نسل جوان، چ۳.
85
نسائی، احمد بنشعیب ابوعبدالرحمن (1369ق)، الضعفاء و المتروکین، حلب: دار الوعی.
86
نسائی، احمد بنشعیب بنعلی (۱۴۰۶ق)، خصائص امیرمؤمنان علی بنأبی طالب، تحقیق: احمد میرین البلوشی، الکویت: مکتبه المعلا، چ۱.
87
نیشابورى، نظامالدین حسن بنمحمد (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیه، چ۱.
88
هیثمی، علی بنابیبکر (1414ق)، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق: حسامالدین القدسی، القاهرة: مکتبة القدسی.
89
یعقوبی، احمد بنابی یعقوب بنجعفر (بیتا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
90
ORIGINAL_ARTICLE
عرفان اسلامی و آداب معنوی آموزش هنر (با تأکید بر فتوتنامهها)
فتوتنامه رسالهای با رویکرد عرفانی است که در آن، شرایط عضویت در حلقه اهل فتوت (جوانمردان) ذکر شده است. این متون قوانین و آداب خاص هر صنعت (هنر یا پیشه) و دستورالعملهای آموزش آن به فراگیران را بر اساس سلسله مراتب استاد ـ شاگردی ارائه میکنند. این مقاله به سبک مسئلهمحور و با روش تحقیق کتابخانهای و مراجعه به منابع معتبر و مرتبط با مسئله، ضمن تحلیل مفهوم فتوت و مراتب و قواعد آن در متون عرفانی، به بررسی ارتباط فتوتنامهها با اصناف، حرفهها، هنر و صنعت پرداخته است. مهمترین یافتههای این پژوهش، ناظر به راهکارهای آموزش هنر اسلامی و تربیت حرفهای هنرآموزان در فتوتنامهها است که برخی از آنها عبارتاند از: تربیت توأم با نظم و سختگیری از جانب استاد، توجه و تأکید بر ظاهر و باطن در شیوههای آموزشی، تلفیق آداب و رسوم ایرانی با ارزشهای اسلامی، اجرای نظام استاد و شاگردی.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89423_4cc324016f27119e6990f3f0658d662b.pdf
2019-02-20
117
139
عرفان اسلامی
هنر
نظام آموزشی
فتوتنامه
صنایع و حرف
استاد و شاگردی
سیده مریم
ایزدی دهکردی
mizadi99@yahoo.com
1
استادیار گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
سعید
بینای مطق
binaymotlagh@ltr.ui.ac.ir
2
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان
AUTHOR
منابع
1
اخوان الصفاء (1412)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، [بیجا]: الدار الاسلامیة.
2
افشاری، مهران (1390)، سی فتوتنامه دیگر، تهران: نشر چشمه.
3
امام جمعه، سیدمهدی (1390)، «رویکرد حکمت متعالیه به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درسگفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
4
بلخاری، حسن (1390)، «رویکرد اخوان الصفا به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درسگفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
5
پازوکی، شهرام (1384)، حکمت هنر و زیبایی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر.
6
پازوکی، شهرام (1386)، «معنای صنعت در حکمت اسلامی، شرح و تحلیل رساله صناعیه میرفندرسکی»، مجله علمی پژوهشی خردنامه صدرا، ش48.
7
پازوکی، شهرام (1390)، «رویکرد عرفانی به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درسگفتارها) به اهتمام هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر، 53 تا 61.
8
پیروزرام، شهریار و سعید بینای مطلق(1392)، «بررسی مسئله خلاقیت در هنر سنتی»، جاویدان خرد، ش24، پاییز و زمستان.
9
تیشنر، فرانتس (1335)، «گروه فتوت کشورهای اسلامی و نوع ظهور گوناگون آنها مخصوصاَ در ایران و کشورهای همجوار»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س4، ش2.
10
حاکمی، اسماعیل (1382)، آیین فتوت و جوانمردی، تهران: اساطیر.
11
راوندی، مرتضی (1347)، تاریخ اجتماعی ایران؛ تهران: انتشارات امیرکبیر.
12
رضوی، مسعود (1389). «در مذهب ارباب فتوت: نوشتاری درباره ملاحسین واعظ کاشانی و فتوتنامه سلطانی»، ش54.
13
سبحانی، توفیق (1389)، «ملامتیان و فتوتیان»، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، ش54.
14
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ، تهران: انتشارات سخن.
15
علاقه، فاطمه (1377)، «مروری بر فتیان و فتوتنامهها»، مجله فرهنگ، ش25 و 26.
16
غنی، قاسم (1389)، تاریخ تصوف و تطورات و تحولات مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ، تهران: زوار.
17
فرهادی، مرتضی (1390)، «کار در فتوتنامهها (مرامنامههای صنفی ـ طریقتی، خودانگیخته و خودپذیرفته ایرانیان)»، مجله برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ش8.
18
فیزابی، بهمن (1387)، «بررسی سنتهای آموزش هنروری در فتوتنامهها»، مجله آینه خیال، ش11، آذر و دیماه.
19
کاتب، فاطمه و فرنوش شمیلی (1391)، «آیین فتوت و نظام آموزشی هنرها و صنایع در ایران»، مجله علمی ـ ترویجی پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، س2، ش4، پاییز و زمستان.
20
کاشفی، حسین واعظ (1350)، فتوتنامه سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
21
کاشی، کمالالدین عبدالرزاق (1369)، تحفه الاخوان فی خصائص الفتیان، مقدمه و تصحیح: محمد دامادی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
22
کربن، هانری (1364)، آیین جوانمردی، ترجمه احسان نراقی، تهران: نشر نو.
23
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، ج4، تهران: امیر کبیر.
24
موسوی، سیدرضی (1391)، «هنر اسلامی در آیینه فتوتنامهها با تأکید بر فتوتنامه چیتسازان»، مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، ش15، پاییز و زمستان.
25
ولایتی، علیاکبر (1392)، دانشنامه جوانمردی (فتوت): ریشهها و خاستگاهها، تهران: امیرکبیر.
26
ORIGINAL_ARTICLE
امامت در آیه مباهله از دیدگاه امامیه و اشاعره
آیه مباهله یکی از مهمترین آیات قرآنی است. این آیه که درباره مباهله مسلمانان با مسیحیان نجران است، هم حقانیت پیامبر(ص) را ثابت و هم رفعت، مقام و علو درجه اهل بیت را بیان مىکند. به همین دلیل علما و مفسران بسیاری از مذاهب مختلف اسلامی درباره این آیه بحث کردهاند. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله آیه مباهله به روش توصیفی ـ تحلیلی از دیدگاه امامیه و اشاعره بررسی شده است. از مهمترین یافتههای این تحقیق این است که اشاعره و امامیه بر حضور حسنین، حضرت فاطمه و علی(ع) در مباهله و دلالت «ابنائنا» بر حسنین و «نسائنا» بر فاطمه زهرا(س) اذعان دارند. همچنین امامیه و بیشتر علمای اشعری مصداق «انفسنا» را علی(ع) میدانند؛ ولی بعضی از اشاعره آن را سبب افضلیت ایشان نمیدانند و در مورد افضلیت امام دو دسته شدهاند: 1. تقدیم در خلافت، تقدم در فضیلت است؛ زیرا تقدیم مفضول بر افضل محال است و 2. تقدم در خلافت دلیل بر افضلیت نیست. گروه دوم مجبور شدهاند که قائل به جواز تقدیم مفضول بر فاضل شوند و دلایلی برای آن ذکر کنند که هیچیک از دلایلشان تمام نیست.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89424_0289728e903ba0e579eec3f8e51b6c88.pdf
2019-02-20
141
157
آیه مباهله
امامت
شیعه امامیه
اشاعره
لیلاسادات
داودی
sadatdavodi@gmail.com
1
دانشآموخته سطح 4 گرایش تفسیر تطبیقی، مرکز تخصصی آموزش عالی فاطمه الزهرا(س) اصفهان
AUTHOR
محمد
معینی فر
moeinifar92@yahoo.com
2
استادیار گروه مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب
LEAD_AUTHOR
منابع
1
آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی، محقق عبدالباری عطیه علی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
2
آمدی، سیفالدین (1423ق)، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره: دارالکتب.
3
آمدی، سیفالدین (1413ق)، غایه المرام فی علم الکلام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
4
ابنابیحاتم، عبدالرحمن (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، محقق اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز، چ سوم.
5
ابنبابویه، محمد بنعلی (1376)، الامالی، تهران: کتابچی.
6
ابنبابویه، محمد بنعلی (1378ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق مهدی لاجوردی، تهران: نشرجهان.
7
ابنجزی، محمد (1416ق)، التسهیل لعلوم التنزیل، محقق عبدالله خالدی، بیروت: دارالارقم.
8
ابنعطیه، عبدالحق (1422ق)، المحرر الوجیز، محقق محمد عبدالسلام، لبنان: دارالکتب العلمیه.
9
ابنفارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
10
ابنمنظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصار، چ سوم.
11
ابوحیان، محمد (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، محقق محمد جمیل صدقی، بیروت: دارالفکر.
12
ابوالسعود، محمد (1983م)، ارشاد العقل السلیم الی المزایا القرآن الکریم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
13
بغدادی، عبدالقاهر (2003م)، اصول الایمان، محقق ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دارالمکتبه الهلال.
14
بلاغی، محمدجواد (1352)، آلاء الرحمن، قم: وجدانی.
15
بیضاوی، عبدالله (1418ق)، انوار التنزیل واسرار التأویل، لبنان: داراحیاءالتراث العربی.
16
تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد، قم: الشریف مرتضی، افست قم.
17
تفتازانی، سعدالدین (1407ق)، شرح عقائد النسفیه، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
18
ثعالبی، عبدالرحمن (1418ق)، تفسیر ثعالبی، محقق عبدالفتاح ابوسنه و علی محمد معوض، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
19
جوادی آملی، عبدالله (1387)، تفسیر تسنیم، تحقیق و تنظیم عبدالکریم عابدینی، قم: اسرا.
20
جوهری، اسماعیل بنحماد (1376ق)، الصحاح، محقق عطار و عبدالغفور، بیروت: دارالعلم الملایین.
21
جوینی، عبدالملک (1416ق)، الارشاد الی قواطع الادله فی اول الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
22
حلی (1413ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چ چهارم.
23
رازی، ابوالفتوح (1408ق)، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
24
زبیدی، محمد (۱۴۱۴ق)، تاج العروس، مصحح علی شیری، بیروت: دارالفکر.
25
سبحانی تبریزی، جعفر (1383)، الفکر الخالد فی بیان العقائد، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
26
سبحانی تبریزی، جعفر (1412 ق)، الالهیات علی هدی الکتاب والسنه والعقل، قم: مرکز الدراسات العلمیه، چ سوم.
27
سبزواری، ملاهادی (1383ش)، اسرار الحکم، قم: مطبوعات دینی.
28
سمرقندی، نصر بنمحمد (1416ق)، تفسیر السمرقندی، محقق عمر عمروی، لبنان: دارالفکر.
29
شربینی، محمد (1425ق)، تفسیر السراج المنیر، محقق شمسالدین ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
30
شریف مرتضی (1410ق)، الشافی فی الامامه، تهران: مؤسسه الصادق(ع)، چ دوم.
31
شوشتری، نورالله (1409ق)، احقاق الحق وازهاق الباطل، قم: مکتبه آیة الله مرعشی.
32
شیرازی، ابواسحاق (1425ق)، الاشاره الی مذهب اهل الحق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
33
طبرسی، فضل بنحسن (۱۳۷۲ش)، مجمع البیان، مصحح فضلالله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، ناصر خسرو، چ سوم.
34
طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵ش)، مجمع البحرین، مصحح احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی،
35
چ سوم.
36
عبدالملک بنهشام (1971م)، السیره النبویه، محقق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شبلی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
37
عسکری، حسن بنعبدالله (1400ق)، الفروق فی اللغه، بیروت: دارالآفاق الجدیده.
38
علاءالدین، علی بنحسام (1401ق)، کنز العمال، محقق بکری حیانی، بیجا: مؤسسه الرساله،چ پنجم.
39
فراهیدی، خلیل بناحمد (1409ق)، العین، قم: نشر هجرت، چ دوم.
40
فخررازی، محمد بنعمر (1420ق)، التفسیرالکبیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ سوم.
41
فخررازی، محمد بنعمر (1986م)، الاربعین فی الاصول، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
42
فیروزآبادی، محمد (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
43
فیومی، احمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: دارالهجره، چ دوم.
44
قرشی بنانی، علیاکبر (1371ش)، قاموس القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ ششم.
45
قرطبی، محمد (1364ش)، الجامع الاحکام، تهران: ناصرخسرو.
46
قندوزی، سلیمان بنابراهیم (1385ق)، ینابیع الموده، قم: مکتبه الاحمدی، چ هشتم.
47
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفا.
48
مسلم، ابنحجاج (بیتا)، صحیح، محقق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: داراحیاء التراث.
49
مفتی، حمید (1374ش)، قاموس البحرین، مصحح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
50
مفید، محمد بنمحمد (1413ق)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: مؤسسه آل البیت.
51
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (۱۳۷۱ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ دهم.
52
مکارم شیرازی، ناصر (1383)، آیات الولایه فی القرآن، قم: مدرسه الامام علی بنابیطالب.
53
نسفی، عبدالله (1416ق)، مدارک التنزیل وحقائق التأویل، بیروت: دارالنفائس.
54
نظام الاعرج، حسن (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن، محقق زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
55
واحدی، علی بناحمد (1415ق)، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، محقق صفوان داودی، لبنان: دارالقلم.
56
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد دیدگاه سلفیه اعتقادی درباره حقیقت و مجاز با تکیه بر سخنان علمای اهل سنت
مسئله مجاز در تاریخ مباحث کلامی و تفسیری از مسائل پرچالشی بوده که هر فرقه بر اساس ادله خود، سعی در اثبات یا نفی آن کرده است و منکران مجاز با انکار آن، در مواضعی دچار تشبیه و تجسیم شدهاند. در این میان سلفیه اعتقادی در شناخت صفات الهی غالباً راه انکار مجاز را پیش گرفتهاند، چراکه توجیه عقلانی در مجاز را بیاعتبار میدانند. چنین دیدگاهی موجب شد تا نگارنده به روش کتابخانهای و با استفاده از سخنان علمای اهل سنت و به وسیله مؤلفه مجاز و نقش آن در معناسازیِ صفات الهی، مبانی و اصول سلفیه در صفات مورد را بررسی و نقد و با خلاقیت در استخراج ادله ناپیدای سلفیه در انکار مجاز، اشکال اساسی سلفیها را در سوء فهم آیات و روایات تحلیل کند. بعد از تحلیل و بررسی، ثابت شد که جلوههای معناشناسانه مجاز از چنان قوت و قدرتی برخوردارند که نشان میدهند این فرایند، بیش از آنکه یک فن ادبی در حوزه ادبیات باشد، یک فرایند معنایی در حوزه زبان است که در ایجاد دائمی مفاهیم بدیع و تغییرات معناساز بسیار دخیل است. همچنین مشخص شد که اشتباه مفهومی اهل ظاهر و سلفیها در نداشتن درک صحیح از مجاز، ناشی از نفهمیدن قدرت نهفته در معنای پنهان واژهها است که وضع اول لفظ نمیتواند گویای آن باشد و وضعی جدید با عنوان مجاز میتواند آن لفظ را گویا و معنای مقصود را پویا کند.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89425_1665b38523b2e211865d8efb30ca645f.pdf
2019-02-20
159
176
حقیقت
مجاز
سلفیه
وهابیت
اهل سنت
مرتضی
کیان پور
kiyanpor@gmail.com
1
استادیار گروه معارف اسلامی، واحد صفادشت، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
مریم
شریفی
sharifimaryam233@gmail.com
2
دانشجوی دکتری مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان ومذاهب، قم، ایران
AUTHOR
منابع
1
ابنتیمیه، احمد بنعبدالحلیم (1416ق الف)، الایمان، تحقیق: محمدناصرالدین آلبانی، اردن: المکتب الاسلامی.
2
ابنتیمیه، احمد بنعبدالحلیم (1416ق ب)، مجموع فتاوی، تحقیق: عبدالرحمن بنمحمد بنقاسم، مدینه: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
3
ابنتیمیه، احمد بنعبدالحلیم (بیتا)، الرسالة المدنیة فی تحقیق المجاز والحقیقة فی صفات الله مطبوع ضمن الفتوى الحمویة الکبرى، تحقیق: محمد عبدالرزاق حمزة، قاهره: مطبعة المدنی، چاپ ششم.
4
ابنقتیبه، عبدالله بنمسلم (1384ش)، مشکل القرآن، ترجمه محمدحسن بحری، بینا تاج، قم: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
5
آمدی، علی بنمحمد (1402ق)، الإحکام فی اصول الأحکام، تحقیق: عبدالرزاق عفیفی، قم: المکتب الإسلامی، چاپ دوم.
6
توفیق ابراهیم (1990م)، اثر المجاز فی اتساع العربیة عند ابنجنی، موصل: کلیه الاداب ـ جامعه الموصل.
7
جیزانی، محمد بنحسین (1427ق)، معالم أصول الفقه عند أهل السنة والجماعة، بیجا: دار ابنالجوزی، چاپ پنجم.
8
حائری طهرانی، محمدحسین (1404 ق)، الفصول الغرویّه، قم: دار احیاء العلوم الإسلامیه.
9
دوللی، ابنعثمان (1361ق)، شرح مختصر المعانی تفتازانی، تهران: وفا، چاپ دوم.
10
رازی، فخرالدین (1412ق)، المحصول، تحقیق طه جابر علوانی، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ دوم.
11
زرکشی، محمد بنعبدالله (1376ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة عیسى البابى الحلبی وشرکائه، چاپ اول.
12
زرکشی، محمد بنعبدالله (1414ق)، البحر المحیط فی أصول الفقه، بیجا: دار الکتبی، چاپ اول.
13
شنقیطی، محمد امین بنمحمد (بیتا)، منع جواز المجاز فی المنزل للتعبد والإعجاز، تحقیق: مطبوعات مجمع الفقه الإسلامی ـ بکر بنعبدالله أبوزید، جده: دار عالم الفوائد للنشر والتوزیع.
14
شوکانی، محمد بنعلی (1356ق)، ارشاد الفحول، مصر: مطبعه مصطفی البابی حلبی، چاپ اول.
15
طوفی صرصری، سلیمان بنعبدالقوی بنعبدالکریم (1407ق)، شرح مختصر الروضة، تحقیق: عبدالله بنعبدالمحسن الترکی، دمشق و بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
16
عبدالله بنعبدالرحمن (بیتا). شرح أخصر المختصرات، مصدر الکتاب: دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الاسلامیة بنجبرین، بیجا: بینا.
17
عثیمین، محمد بنصالح (1426ق)، الأصول من علم الأصول، ریاض: دار ابنالجوزی.
18
عسقلانی، ابنحجر (بیتا)، فتح الباری، بیروت: دار المعرفه، چاپ دوم.
19
غزالی، ابوحامد (1417ق)، المستصفی، تحقیق: محمد عبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
20
فراهیدی، خلیل بناحمد (1409ق)، کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: دار الهجره، چاپ دوم.
21
فلمبان، محمدجوهر (1401ق)، المجاز اللغوی و أثره فی إثراء اللغه العربیه، مکه مکرمه: کلیه الشریعه و الدراسات الاسلامیه ـ قسم اللغه العربیه.
22
قلعهچی، محمد رواس (1408ق)، معجم لغه الفقهاء، بیروت: دار النفائس، چاپ دوم.
23
کامل، عمر عبدالله (2010م)، الانصاف فیما أثیر حوله الخلاف، قاهره: الوابل الصیب، چاپ اول.
24
مطعنی، عبدالعظیم إبراهیم محمد (1416ق)، المجاز عند الامام ابنتیمیة وتلامیذه بین الانکار والاقرار، قاهره: مکتب وهبه، چاپ اول.
25
مطعنی، عبدالعظیم إبراهیم محمد (بیتا)، المجاز فی اللغه و القرآن الکریم بین الاجازه والمنع (عرض و تحلیل و نقد)، قاهره: مکتب وهبه، جلد دوم.
26
مظفر، محمدرضا (1373ش)، المنطق، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ ششم.
27
نیشابوری، مسلم بنحجاج (بیتا)، صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر.
28
ORIGINAL_ARTICLE
تقیه مداراتی از دیدگاه امام خمینی(ره)
تقیه مداراتی یکی از اعتقادات کلامی ـ فقهی شیعه است که امروزه از اهمیت ویژهای برخوردار است. وجود اختلافات مذهبی در جهان اسلام و هجمه و تخریب بیسابقهای که در عصر حاضر در مورد شیعیان صورت میگیرد، تبیین تقیه مداراتی بهعنوان نشانه اهتمام مذهب شیعه به همزیستی مسالمتآمیز و اتحاد صفوف مسلمانان را ضرورتی انکارناپذیر کرده است. این نوع تقیه را که از آموزههای دینی نشئت میگیرد، بیشتر فقهای امامیه قبول دارند و امام خمینی(ره) آن را راهی در جهت جلب محبت مخالفان بدون ترس از ضرر با هدف وحدت کلمه مسلمانان میداند. تحقیق حاضر تقیه مداراتی و احکام آن از دیدگاه امام خمینی(ره) را بررسی میکند. ایشان مشروعیت تقیه مداراتی را از روایات و قواعد مستنبط فقهی برگرفته و معتقد است تقیه با اهل سنت از بهترین عبادات به شمار میرود. در اندیشه فقهی امام(ره) عمل به مأموربه تقیهای، مُجزی است و نیاز به اعاده و قضای آن نیست، ضمن آنکه بنا به مقتضای عموم ادلّه، همه آثار صحت بر اعمال تقیهای مترتب است.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89426_943ebc3610df1e90e0ed35d9cad1a2c8.pdf
2019-02-20
177
199
تقیه مداراتی
امام خمینی(ره)
اهل سنت
اجزا
مندوحه
سید ولی الله
مهدوی
mahdavi.1421@gmail.com
1
دانشآموخته دکتری مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب
LEAD_AUTHOR
حسین
رجبی
drhosseinrajabii@gmail.com
2
استادیار گروه مذاهب فقهی دانشگاه ادیان و مذاهب.
AUTHOR
منابع
1
قرآن کریم.
2
نهجالبلاغه.
3
اوحدی، ذبیحالله (1389)، بررسی تطبیقی تقیه در آرای شیخ انصاری و امام خمینی(ره)، قم: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
4
بجنوردی، حسن بنآقابزرگ (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی.
5
حر عاملی، محمد بنحسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.
6
حکیم، سیدمحسن (1404ق) مستمسک العروه الوثقی، قم: مکتبه آیتاللهالعظمی مرعشی.
7
حکیم، سیدمحمدسعید (1417ق)، مصباح المنهاج، [بیجا]: مکتبه سماحه آیتالله حکیم.
8
خرازی، محسن (بیتا)، بدایه المعارف الهیه، قم: مؤسسه هدف.
9
خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البیت.
10
خوانساری، جمالالدین محمد (1306)، شرح غررالحکم و درر الکلم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11
روحانی، محمدصادق (1412ق)، فقه الصادق، قم: مؤسسه دارالکتب.
12
سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413ق)، مهذّب الاحکام، قم: دفتر آیتالله سبزواری.
13
سروش محلاتی، محمد (1378)، «حد و حکمت مدارا»، میقات حج، ش3.
14
شریعتی، روحالله (1387)، قواعد فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
15
طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران: [بینا].
16
فاضل لنکرانی، محمد (1422ق)، احکام الواضحه، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
17
فراهیدی، خلیل بناحمد (1410ق)، العین، قم: انتشارات هجرت.
18
کلینی، محمد بنیعقوب (1404ق)، اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
19
محمدی ریشهری، محمد (1421ق)، موسوعه الامام علی بنابیطالب، قم: دارالحدیث.
20
مرادخانی، احمد و محمدصادق محسنزاده (1390)، «تقیه از دیدگاه فقهی امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه، ش37.
21
معین، محمد (1360)، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
22
موسوی خمینی، سید روحالله (1367)، صحیفه نور، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
23
موسوی خمینی، سید روحالله (1378)، المکاسب المحرمه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
24
موسوی خمینی، سید روحالله (1392)، الرسائل العشره، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
25
موسوی خمینی، سید روحالله (1425ق)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
26
موسوی خمینی، سید روحالله (بیتا)، کشف الاسرار، [بیجا]، [بینا].
27
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بیتا)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، [بیجا]، [بینا].
28
نائینی، میرزا محمدحسین (1361)، تنبیه اللامه و تنزیه المله، تهران: شرکت سهامی انتشار.
29
نجفی، محمدحسن (بیتا)، جواهر الکلام، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
30
ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابی مقایسهای ادله و مبانی مذاهب پنجگانه فقهی در باب قاعده اهم و مهم
قاعده «اهم و مهم» امروزه سیطره خویش را در همه عرصهها نمایان ساخته است. مذاهب پنجگانه فقهی بر اساس مبانی و ادلهای که برای حجیت آن ذکر کردهاند، به شیوههای مختلف آن را مورد استناد قرار میدهند. تمام مذاهب خمسه، در اصل وجود این قاعده و لزوم برگزیدن اهم بر مهم هنگام تزاحم احکام در مقام عمل مشترکاند، اما ادله و مبانی شرعی قاعده در آنها متفاوت است؛ یعنی در برخی ادله، همچون کتاب و سنت، مشترکاند و در ادله دیگر چون اجماع، عقل، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و سد ذرایع اختلاف دارند. در نهایت، با توجه به معنای اصطلاحی «اهم و مهم» که در ادله و مبانی مذکور نمود یافته است، به این نتیجه رسیدهایم که این قاعده را عمدتاً باید در تزاحم احکام بررسی کرد. در باب تزاحم نیز توجه به مصالح و مفاسد، ترتب احکام، زمان و مکان از مواردی است که احرازکننده قاعده «اهمیت» شمرده میشود.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89427_fdfe18465a9528c1314850963c98a0e0.pdf
2019-02-20
201
225
اهم و مهم
مصالح و مفاسد
مصلحت
تزاحم
مذاهب فقهی
رضا
اسفندیاری(اسلامی)
r.eslami1395@chmail.ir
1
دانشیار گروه دانشهای وابسته به فقه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
حسین
حجت خواه
hojjtkhah@ut.ac.ir
2
استادیار گروه مبانی نظری اسلام دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
مریم
خادمی
khademi90@ut.ac.ir
3
دانشآموخته دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی
AUTHOR
منابع
1
صبحی صالح (1414)، نهجالبلاغه، قم: منشورات دارالهجره، چ اول.
2
آمدی، سیفالدین ابوالحسن علیبن محمد (1404)، الإحکام فی اصول الأحکام،بیروت: دارالکتاب العربی،چ اول.
3
ابنأبیجمهور، محمد بنزینالدین (1405)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم: دار سیدالشهداء للنشر، چ اول.
4
ابناثیر جزری، مبارک بنمحمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ چهارم.
5
ابننجیم حنفی، زینالدین بنابراهیم بنمحمد (1419)، الاشباه و النظائر، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ اول.
6
ابوزهره، محمد (1369ق)، ابوحنیفه حیاته و عصره آراؤه و فقهه، قاهره: دارالفکر العربی، چ دوم.
7
اردبیلی، احمد بنمحمد (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
8
انصاری، مرتضی بنمحمدامین (1415)، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چ اول.
9
انصاری، مرتضی بنمحمدامین (1416)، فرائد الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
10
باشا، احمد جودت و دیگران (1305ق)، المجله (مجله الأحکام العدلیه)، استانبول: مطبعه الجوائب، چ سوم.
11
بخاری، محمد بناسماعیل (1423)، صحیح البخاری، تحقیق عبدالسلام بن محمدعمر علوش، دمشق و بیروت: دار ابنکثیر، چ اول.
12
بزدوی حنفی، علی بنمحمد (بیتا)، اصول البزدوی، نشر الکترونیکی، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
13
ثعالبی، محمد بنحسن (1340ق)، الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، رباط: مطبعه اداره المعارف.
14
جمعی از محققان (1389)، فرهنگنامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
15
جناتی، محمدابراهیم (1370)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران: انتشارات کیهان، چ اول.
16
جوهری، اسماعیل بنحماد (1404)، صحاح اللغه، بیروت: دارالعلم للملایین، چ اول.
17
حر عاملی، محمد بنحسن بنعلی (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آلالبیت(ع)، چ اول.
18
حسینی شیرازی، سید محمد (1413)، الفقه موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی: القواعد الفقهیه، بیروت: مؤسسه الامام الرضا(ع)، چ اول.
19
حکیم، سید محمدتقی (1418)، الاصول العامه للفقه المقارن، قم: المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، چ دوم.
20
حلی ابنادریس، محمد بنمنصور بناحمد (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
21
حلى، نجمالدین جعفر بنحسن، معروف به محقق حلی (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
22
حلی، مقداد بنعبدالله سیوری، معروف به فاضل مقداد (1403)، نضد القواعد الفقهیه على مذهب الإمامیه، قم: انتشارات کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی.
23
خراسانی، محمدکاظم (1363)، کفایه الاصول، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، چ اول.
24
رفیق العجم (1998)، موسوعة اصول الفقه عند المسلمین، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، چ اول.
25
زلمی، مصطفی ابراهیم (1387)، خاستگاههای اختلاف در فقه مذاهب، ترجمه حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چ دوم.
26
سبحانی تبریزی، جعفر (1419)، تاریخ الفقه الاسلامی و ادواره، بیروت: دارالأضواء، چ اول.
27
سرخسی حنفی، احمد بنابیسهل (1414)، اصول السرخسی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ اول.
28
شافعی، امام ابوعبدالله محمد بنادریس (1422)، الاُمّ، قاهره: دارالوفاء.
29
شافعی، امام ابوعبدالله محمد بنادریس (بیتا)، الرساله، بیروت: دارالکتب العلمیه.
30
صدوق، ابنبابویه محمد بنعلی (1378ق)، عیون اخبار الرضا علیهالسلام، تهران: نشر جهان.
31
صفار، فاضل (1429)، فقه المصالح و المفاسد، لبنان: دارالعلوم.
32
صفار، فاضل (1423)، قاعده لاضرر ادلتها و مواردها، قم: پرهیزکار، چ اول.
33
طباطبایی، سیدعلی (1391)، منابع اجتهاد، قم: مطبوعات دینی، چ اول.
34
طبرسی، امینالاسلام فضل بنحسن (1410)، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چ اول.
35
طبری، محمد بنجریر بنرستم (1413)، دلائل الامامه، قم: مؤسسه البعثه، چ اول.
36
طوسی، ابوجعفر محمد بنحسن معروف به شیخ طوسی (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، چ سوم.
37
عزالدین، عبدالعزیز بنعبدالسلام (1421)، قواعد الاحکام فی اصلاح الأنام (القواعد الکبری)، دمشق: دارالقلم، چ اول.
38
علامه حلی، حسن بنیوسف بنمطهر اسدی (1410)، ارشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ اول.
39
علامه حلی، حسن بنیوسف بنمطهر اسدی (1414)، تذکره الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چ اول.
40
علیدوست، ابوالقاسم (1390)، فقه و مصلحت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ دوم.
41
غزالی، امام ابوحامد محمد بنمحمد (1417)، المستصفی من علم الاصول، بیروت: مؤسسه الرساله، چ اول.
42
فادیغا موسی (1428)، اصول فقه الامام مالک ادلتُه العقلیه، ریاض: دارالتدمریه، چ اول.
43
قرائتی، محسن (1389)، تفسیر نور، ده جلدی، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چ چهارم.
44
قربانی، زینالعابدین (1378)، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، قم: انصاریان، چ سوم.
45
کشی، محمد بنعمر (1409)، رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، مشهد: نشر دانشگاه مشهد، چ اول.
46
کلینی، محمد بنیعقوب (1407)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ چهارم.
47
مجلسی، محمدباقر بنمحمدتقى (1403)، بحار الأنوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ دوم.
48
مجلسی، محمدباقر بنمحمدتقى (1406)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: انتشارات کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، چ اول.
49
مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (1414)، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، قم: اسماعیلیان، چ دوم.
50
مطهری، مرتضی (1377)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا، چ ششم.
51
مکارم شیرازی، ناصر (1428)، انوار الأصول، قم: مدرسه الامام علیبن ابیطالب(ع)، چ دوم.
52
نجفی اصفهانی، محمدتقی بنعبدالرحیم (1429)، هدایه المسترشدین فی شرح اصول معالم الدین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چ دوم.
53
نجفی، محمدحسن (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
54
نمله حنبلی، عبدالکریم بنعلی بنمحمد (1420)، المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، ریاض: مکتبة الرشد چ اول.
55
وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه (1413)، الموسوعه الفقهیه، کویت: دارالصفوه، چ اول.
56
ORIGINAL_ARTICLE
رهیافت استقرایی بر ادبیات اجتهادی «الخلاف»
منطق پژوهشیِ استقرایی اساس بسیاری از شیوههای تحلیل محتوا ویکی از روشهای متداول در پژوهشهای علمی است. در این روش محقق مفاهیمی را به صورت هدفمند انتخاب و در قالب عناوین معینی ساماندهی میکند، سپس با مراجعه به دادهها و یافتهها به جمعبندیای میرسد و نوعی توصیف را ارائه میدهد. مقاله حاضر کوشیده است با توجه به منطق استقرا، ادبیات اجتهادی یا شیوه گفتمان علمی شیخ طوسی را از طریق بسامدگیری واژههای اجماع، روایات، قرآن واصطلاحات فقهی و اصولی و همچنین شیوههای استدلالی شیخ با رأی مخالف، شیوه استفاده شیخ از اقوال فقهی اهل تسنن و منابع استنباطی فقه شیعه به شیوه فقه مقارن، کتاب الخلاف را به روش سندی و آماری تحلیل کند. از اولویتهای پژوهشی حاصل از استقرای مبانی اجتهادی شیخ طوسی این است که شیخ به دلیل شرایط سیاسی و مذهبیِ زمان حیات خود و ضرورت ایجاد وحدت میان فقهای شیعه، اجماع را در تعریف جدیدی به معنای کاشفیت از رأی معصوم ابداع کرده و بیش از هر اصل دیگری به آن استناد کرده است. ایشان علیرغم اینکه قیاس بهعنوان منبع استنباط در مذهب تشیع نپذیرفته، در راستای تبیین احکام فقهی شیعه و پذیرش آن از سوی فقهای اهل تسنن، در مواردی به قیاس استناد کرده است؛ همچنین با درایت و زمانسنجی شرایط جامعه آن روز، با اشراف به منابع فقهی مذهب شافعی و تا حدودی دیگر مذاهب اسلامی، با تکیه بر عقلگرایی، سعی بر توسعه فقه مقارن داشته است.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89428_ee26cde6ac6fcb97e5583f6c725e8f4f.pdf
2019-02-20
227
248
شیخ طوسی
اجماع
آیات
روایات
شیعه
اهل تسنن
نسیم
عربی
dr.nasimarabi@gmail.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مذاهب اسلامی
LEAD_AUTHOR
منابع
1
ابنعلی، الأسعد (1379ش)، «الشیخ طوسی مجددا»، المنهاج، ش20.
2
تبریزی، منصوره (۱۳۹۳ش)، «تحلیل محتوایی کیفی از منظر رویکردهای قیاسی واستقرایی»، نشریه علوم اجتماعی.
3
تهرانی، آقابزرگ (۱۳۷۶ش)، زندگینامه و آثار شیخ طوسی، ترجمه علیرضا میرزامحمد و حمید طبیبیان، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ۲.
4
جصاص رازی، ابوبکر احمد بنعلی (۱۴۱۷ق)، مختصر اختلاف العلماء، مقدمه: دکتر عبدالله نذیر احمد، بیروت، دار البشائر الاسلامیه.
5
حافظنیا، محمدرضا (۱۳۸۵ش)، مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سازمان سمت.
6
حر عاملی، محمد بنحسن (۱۳۸۶ق)، وسائل الشیعه، تحقیق: میرزاعبدالکریم ربانی، تهران: مکتبه الإمامیه، ج8..
7
حکیم، سیدمحمدتقی (۱۴۲۸ق)، الاصول العامۀ للفقه المقارن، قم: نشر ذوی القربی، چ۱.
8
خزاعلی، محمد (۱۳۶۲ش)، شیخ طوسی و حقوق تطبیقی، مجموعه مقالات هزاره شیخ طوسی، تهران: امیرکبیر.
9
سبکی (۱۳۸۳ق)، طبقات الشافعیه الکبری، محمود محمدالطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره: [بینا].
10
سید مرتضی (۱۳۷۶ش)، الذریعه إلی أصول الشریعه، با مقدمه ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11
سید مرتضی، علی بنحسین (۱۴۱۵ق)، الإنتصار، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
12
صدر، سیدرضا (۱۳۴۹)، نگاهی به آثار فقهی شیخ طوسی، مقدمه: علی دوانی، قم: نشر علمیه، چ۱.
13
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (۱۳۸۴ش)، متدلوژی حقوق بینالملل، مجله پژوهش حقوق و سیاست، ش15 و 16.
14
طباطبایی، سیدمهدی (1379ش)، «پژوهشی در فقه شیخ طوسی»، فقه اهل بیت، ش24.
15
طباطبایی، محمدحسین (1374ش)، المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
16
طوسی، ابوجعفر محمد بنحسن (۱۳۸۷ق)، المبسوط، تصحیح و تعلیق: سیدمحمدتقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه، چ۲.
17
طوسی، ابوجعفر محمد بنحسن (۱۴۱۱ق)، الخلاف، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
18
طوسی، ابوجعفر محمد بنحسن (بیتا الف)، التبیان، تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
19
طوسی، ابوجعفر محمد بنحسن (بیتا ب)، الرسائل العشر، مقدمه: واعظزاده خراسانی، [بیجا]: النشر الاسلامی.
20
قائدان، اصغر و راضیه ادهم (۱۳۹۲ش)، «جایگاه راویان در رجال شیخ طوسی»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش11.
21
کریپندورف، کلوس (۱۳۸۶ش)، تحلیل محتوا، مبانی روششناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: [بینا].
22
گرجی، ابوالقاسم (۱۳۷۵ش)، تاریخ فقه و فقها، تهران: نشر سمت.
23
لازی، جان (۱۳۸۶ش)، درآمدی تاریخی به فلسفه علم، ترجمه علی پایا، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
24
مدرسی طبابایی، حسین (۱۳۶۲ش)، زمین در فقه اسلامی، تهران: [بینا].
25
مطهری، مرتضی (۱۳۶۸ش)، مسئله شناخت، تهران: انشارات صدرا.
26
مطهری، مرتضی (۱۳۷۵ش)، الهامی از شیخ الطائفه، هزاره شیخ طوسی، قم: انتشارات صدرا، چ۱۰.
27
معارف، مجید (1386ش)، «مقایسه دیدگاه رجالی نجاشی و شیخ طوسی»، پژوهش دینی، ش24.
28
معینیفر، محمد (1393ش)، سیر تاریخی تدوین کتب فقه مقارن، تهران: نشر ادیان.
29
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی آموزه بداء در اندیشه خواجه طوسی
سلیمان بنجریر طبری شیعه را قائل به دو آموزه بداء و تقیه میداند و مینویسد شیعه با ترویج این آموزهها همواره خود را پیروز نگه داشته است. معنایی که وی از بداء به شیعه نسبت میدهد مستلزم انتساب لوازمی چون جهل به خداوند است. خواجه نصیرالدین طوسی (597ـ672ق) در جواب این شبهه به انکار بداء روی میآورد. خبر مورد نظر ابنجریر را خبر واحد و غیر مفید علم (در اعتقادات) و عمل (در فقه) میداند و آن را ناظر به خلافت اسماعیل پس از امام صادق(ع) میداند که مطابق آن ــ چون امام رفتاری از اسماعیل را مشاهده کرد که از وی نمیپسندید ــ جانشینی خود در امامت را به امام موسی کاظم(ع) سپرد. این پاسخهای خواجه در میان امامیه مخالفان و موافقانی جدی دارد. نوشتار حاضر با اتخاذ رویکرد توصیفی -انتقادی بعد از ذکر دیدگاههای موافقان و مخالفان هر یک از پاسخهای خواجه طوسی، تلاش میکند آنها را داوری و سازگار کند و سرانجام نشان خواهد داد که خواجه طوسی در پاسخهای خود، معنایی از بداء را منکر شده که امامیه هرگز به آن معتقد نبوده است.
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_89429_c96a05518004ba7d1fd82f0c6f8c34a7.pdf
2019-02-20
249
267
بداء
نسخ
خواجه نصیرالدین طوسی
سلیمان بنجریر طبری
اسماعیل بنجعفر(ع)
ابراهیم
نوئی
e_noei@sbu.ac.ir
1
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
منابع
1
ابنغضائری، احمد بنحسین (1422ق)، الرجال لابن الغضائری، قم: دار الحدیث.
2
اشعری قمی، سعد بنعبدالله (1360ش)، المقالات و الفرق، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
3
بحرانی، سلیمان بنعبدالله (بیتا)، انوار الهدی، نسخه خطی1/3145، مرکز احیای میراث اسلامی.
4
بلاغی، محمدجواد (1428ق)، رسالة البداء، در موسوعة العلامة البلاغی، قم: مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة.
5
جزایری، نعمتالله (1417ق)، نور البراهین، قم: جامعه مدرسین.
6
خرازی، محسن (1420ق)، بدایة المعارف الالهیة، قم: جامعه مدرسین.
7
داعی ادریس (1411ق)، زهر المعانی، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: الموسسة الجامعیة للدراسات.
8
دفتری، فرهاد (1386ش)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
9
شرفالدین، محمدحسین (1996م)، اجوبه مسائل جار الله، نجف.
10
شعرانی، ابوالحسن (1342ش)، (حاشیه بر) شرح الکافی (الاصول و الروضة) ملاصالح مازندرانی، تهران: المکتبه الاسلامیه.
11
شهرستانی، محمد بنعبدالکریم (1995م)، الملل و النحل، بیروت: دار المعرفة.
12
صدرالدین شیرازی، محمد بنابراهیم (1383ش)، شرح اصول کافی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
13
صدوق، محمد بنعلی (1371ش)، الاعتقادات، قم: کنگره شیخ مفید.
14
صدوق، محمد بنعلی (1416ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
15
صدوق، محمد بنعلی (1359ش)، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
16
طوسی، محمد بنحسن (1417ق)، العدة فی اصول الفقه، قم: نشر علاقبندیان.
17
طوسی، محمد بنحسن (1356ق)، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویة.
18
طوسی، محمد بنحسن (1387ش)، الغیبة، ترجمه مجتبی عزیزی، قم: جمکران.
19
علمالهدی، علی بنحسین (1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم.
20
غالب، مصطفی (1965م)، تاریخ الدعوة الاسماعیلیة، بیروت: دار الاندلس.
21
فاضل مقداد، مقداد بنعبدالله (1380ش)، اللوامع الالهیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه.
22
فخر رازی، محمد بنعمر (1991م)، المحصل، قاهره: مکتبة دار التراث.
23
فیض کاشانی، محمد بنشاه مرتضی (1406ق)، الوافی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
24
فیض کاشانی، محمد بنشاه مرتضی (1425ق)، انوار الحکمة، قم: بیدار.
25
کاشانی، غلامرضا بنعبدالعظیم (بیتا)، البداء، نسخه خطی1/1439، کتابخانه ملی.
26
کاشفالغطاء، محمدحسین (1330ق)، الدین و الاسلام أو الدعوة الاسلامیة، صیدا: مطبعة العرفان.
27
کرمانی، احمد بنعبدالله (1996م)، المصابیح فی اثبات الامامة، بیروت: دارالامامة.
28
کلینی، محمد بنیعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
29
کمرهای، محمد (1375ش)، ترجمه و شرح اصول کافی، قم: اسوه.
30
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
31
معرفت، محمدهادی (1388ش)، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
32
مفید، محمد بننعمان (1413ق الف)، اوائل المقالات، قم: المؤتمر العالمی.
33
مفید، محمد بننعمان (1413ق ب)، الفصول المختارة، قم: المؤتمر الاسلامی.
34
میرداماد (1374ش)، نبراس الضیاء، قم: هجرت.
35
نجاشی، احمد بنعلی (1365ش)، رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین.
36
نصیرالدین طوسی (1405ق)، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت: دارالاضواء.
37
نوبختی، حسن بنموسی (2007م)، فرق الشیعة، بیروت: دارالأضواء.
38
یمنی، جعفر بنمنصور (1984م)، سرائر و اسرار النطقاء، بیروت: دار الاندلس.
39