دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
واکاوی جریان غلو و جعل حدیث در فرقۀ خطابیه و رفتار ائمه (ع) با آنان
9
29
FA
مهدی
اکبرنژاد
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام
m_akbarnezhaad@yahoo.com
سهراب
مروتی
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام
sohrab_morovati@yahoo.com
سوسن
ولی پور
کارشناس ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث
s.valipour92@gmail.com
بازشناسی اندیشهها و رفتارهای فرق و مذاهب اسلامی یکی از نیازهای علمی جامعه به شمار میآید. زیرا میتواند به شناخت دیدگاههای مختلف اعتقادی و مذهبی که در ادوار مختلف تاریخ اسلامی وجود داشته و آثاری که از خود بر جای گذاشته کمک کند. از جمله این فرق که تأثیرات درخور توجهی داشته، فرقه خطابیه است. رئیس این فرقه محمد بن مقلاص اسدی، معروف به ابوالخطاب بوده که در نیمۀ نخست سدۀ دوم، افکار غالیانه را ترویج میکرده و پیروانی داشته است. نوشتۀ پیش رو به این سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملی سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آیا این فرقه زمینههای جعل حدیث را فراهم کرده است؟ 3. امامان (ع) چه واکنشی به این جریان داشتهاند؟ بررسی منابع فرقهشناختی، حدیثی و رجالی نشان میدهد رسیدن به منافع مادی و برخی اهداف سیاسی و ریاستطلبی از مهمترین انگیزههای غلو خطابیه بوده است و عمدهترین بسترهای جعل حدیث را آنان، بهویژه در زمینه فضایل و علم غیب ائمه (ع) و نیز حوزههای کلامی همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم کردند. روش بهکاررفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.
خطابیه,غلو,جعل حدیث,ائمه (ع),امام صادق (ع)
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111326.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111326_b87360a2b8dd0d761a6ff2b9bec6a4a8.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
بررسی تحلیلی واکنشهای شیعیان امامیه در برابر اسماعیلیان نزاری در دورۀ سلجوقیان
30
54
FA
محمدعلی
چلونگر
استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان
chelongar@yahoo.com
آرمان
فروهی
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان
arman.forouhi@yahoo.com
هادی
بیاتی
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی
hbayati@yahoo.com
در دورۀ سلجوقی تا پایان فرمانروایی سلطان ملکشاه (485 ه.ق)، سیاست مذهبی این حکومت بر پشتیبانی همهجانبه از مذهب تسنن استوار بود. لذا فرقههای مختلف شیعه وضعیت اجتماعی و سیاسی مناسبی نداشتند. این اوضاع نامطلوب چندان پایدار نماند؛ زیرا سلجوقیان در سال 483 ه.ق. با معضل شکلگیری حکومت اسماعیلیان نزاری به رهبری حسن صباح مواجه شدند که هدف غایی آن، برچیدن بساط حکومت سلجوقی بود. این خطر توجه آنان را به مقابله با اسماعیلیان معطوف کرد. در چنین وضعی، حکومت سلجوقی جز مماشات و برقراری روابط مسالمتآمیز با شیعیان امامیه چارهای نداشت. این پژوهش ابتدا مناسبات شیعیان امامیه و اسماعیلیان نزاری با حکومت سلجوقیان را بررسی میکند و به دنبال آن، واکنش شیعیان امامیه در برابر اسماعیلیان نزاری را تبیین خواهد کرد. روش انجام پژوهش تاریخی حاضر، توصیفی- تحلیلی و شیوۀ جمعآوری اطلاعات، کتابخانهای است.
سلجوقیان,فِرق شیعه,شیعیان امامیه,اسماعیلیان نزاری
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111330.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111330_fd005f5f91e9e8dba5ed2f42eaffc0b6.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
03
16
تعریف زهد، جایگاه و ارکان آن در نگاه معصومان (ع) و متصوفه
55
74
FA
رحمان
بوالحسنی
0009-0002-8496-6920
دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب
bolhasani1261@gmail.com
حبیب
حاتمی کنکبود
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه لرستان
hhatami1014@lu.ac.ir
وحید
مرادی
دانش آموخته کارشناسی ارشد تصو ف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب.
moradi1361@gmail.com
زهد از مباحث مهم در تفکر اسلامی و از محوریترین اصول در نگاه متصوفه است. بسیاری تصوف را همان زهد تکاملیافته میدانند و علت اهتمام صوفیان به زهد را توجه آنها به این حقیقت دانستهاند که بدون بیرغبتی به دنیا، طیکردن مسیر سلوک میسر نخواهد بود. به همین سبب، ارکان زهد از نگاه ایشان عبارت است از: اجتناب از عمل بیعلاقه، گفتاری بیطمع، عزت بیریاست، دنیاگریزی و پرهیز از مال، سخن و خواب و خوراک. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتی با نگاه متصوفه دارد؛ اما میتوان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زیادی نزدیک به حقیقت آن در بیان پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان است و بلکه گاه تعریف متصوفه از زهد عیناً همان تعریف پیامبر (ص) است. لذا تفاوتهایی وجود دارد، چنانکه زهد نزد متصوفه معنای تندتری داشته است، به گونهای که بعضاً منجر به ترک ضروریات زندگی و دشمنداشتن دنیا میشود، حال آنکه در کلام معصومان (ص) توجه به نیازهای زندگی و ضروریات آن آشکار است؛ اما این تفاوتها آنچنان وسیع و عمیق نبوده است که بتوان زهد متصوفه را جدای از زهد حضرات معصومان (ع) دانست. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی زهد و زهدگرایی را بررسی، و بین دیدگاه معصومان (ع) با متصوفه مقایسه تطبیقی میکند.
زهد,ارکان زهد,تصوف,معصومان (ع),متصوفه
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111321.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111321_8b8518f724baf19e28503e1f54785975.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
بررسی تطبیقی طلاق بدعی در فقه امامیه و حنفیه: مبانی و راهکارها
75
95
FA
اسدالله
رضایی
دانش آموخته دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب
arizaiy@yahoo.com
حسین
رجبی
استاد یار گروه مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب
drhosseinrajabii@gmail.com
دیدگاه فقهی فقهای امامی و حنفی دربارۀ طلاق بدعی، یکی از مباحث بسیار جدی و بحثبرانگیز در مسئلۀ طلاق است. امامیه بر اساس مبانی فقهی خویش، چون تبعیت نصّ، سنت و اجماع، مصادیق چهارگانۀ طلاقِ حائض، نفساً، طلاق در طُهر مواقعه و طلاق جمع را طلاق بدعی و منهِی، محَرّم و خلاف شرع، میدانند و بر بطلان آن حکم میدهند؛ ولی فقهای حنفی، تحت همان عناوین و تبعیت سیرۀ صحابه و قیاس، بر جواز و صحت آن پافشاری میکنند. اما مبانی صحت طلاق بدعی، از لحاظ پرسشهای جدی، نهتنها توان مقابله با مبانی بطلان را ندارد، بلکه شواهدی برخلاف آن به چشم میخورد. از اینرو راهکار اساسی حل اختلاف، بَسَندهکردن به «طلاق سنت» خواهد بود که این دو رویکرد فقهی بر آن توافق دارند و برابر با اصول و قواعد پذیرفتهشدۀ هر دو است.
طلاق بدعی,طلاق سنت,مبانی,نصّ,سیره و صحابه
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111322.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111322_cb395c490dc858d207594d459524539f.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
بررسی و نقد ادله روایی بحرانی بر کفر فقهی مخالف
96
116
FA
مهدی
فرمانیان
دانشیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب
m.farmanian@chmail.ir
محمد
انصاری
دانش آموخته دکتری شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب
ansarimohamad1@yahoo.com
پدیده تکفیر را ابتدا گروهی تندرو به نام خوارج ایجاد کردند که آثار مخربی در جامعه بر جای نهاد. بعدها و در طول تاریخ، پیروان افراطی هر کدام از فریقین، یکدیگر را به کفر متهم کردند. در این میان یوسف بحرانی (متوفای 1186 ه.ق.) نیز به کفر فقهی مخالف اعتقاد دارد. وی برای اثبات مدعای خویش به ادله متعددی تمسک کرده است. یکی از این ادله، تأکید بر روایاتی است که بر اساس نظر وی بر کفر فقهی مخالف دلالت دارد. در این پژوهش کوشیدهایم با مطالعات کتابخانهای و با روش توصیفی- تحلیلی، روایات مد نظر بحرانی را مطرح کنیم و به آنها پاسخ مستدل دهیم. با بررسیهای به عمل آمده به نظر میرسد هیچ کدام از روایاتی که بحرانی به آن استناد کرده است، دلالت بر کفر فقهی یا نجاست مخالف نمیکند؛ و هرچند برخی از علما با تحلیل این روایات، کفر کلامی مخالف را استنباط کردهاند، بیشترِ ایشان طهارت مخالف را برداشت میکنند.
کفر,نجاست,مخالف مذهبی,صاحب حدائق,اهل سنت,ادله روایی
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111323.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111323_92a9fcd016f05099cc1a772cebbc4533.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
شیوه مدیریت حضرت علی (ع) در جامعه اسلامی عصر خلفا
117
131
FA
محمدهادی
فلاح زاده
استاد یار گروه مذاهب اسلامی؛ دانشگاه ادیان و مذاهب.
ffalahzadeh@yahoo.com
راضیه
علی اکبری
دانش آموخته دکتری مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب
aliakbari.qom@gmail.com
مهمترین دغدغۀ امامان شیعه (ع) در طول تاریخ دین اسلام، حفظ این دین بوده است. آنها در این زمینه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. از جمله حضرت علی (ع) که تمام تلاش خود را برای حفظ اسلام به کار بست و در این راه، حتی از حق مسلم حکومت خویش گذشت؛ تا آنجا که حتی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)، با وجود اینکه خلفا حکومت جامعه را بر عهده گرفتند، علی (ع) به جای انزواطلبی، گوشهنشینی و واگذاری امور به دست آنها، غیرمستقیم در مدیریت جامعه اسلامی مشارکت میکرد؛ چراکه مدیریت، از جمله مهمترین عواملی است که میتواند جوامع را به اهداف مطلوبشان برساند. از اینرو علی (ع) با بهکارگیری کارکردهای مدیریتی «برنامهریزی، تصمیمگیری، سازماندهی، هماهنگی و نظارت» جامعه را هدایت میکرد. مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و با هدف الگوسازی سیره حضرت علی (ع) برای شیعیان، به بررسی شیوههای مدیریتی ایشان در جامعه اسلامی در عصر خلفا میپردازد. علی (ع) در زمان خلافت خلفا، علیرغم اعتراض به حق غصبشده خود، با آنها قطع ارتباط نکرد و غیرمستقیم جامعه را در تمامی عرصههای علمی، اعتقادی، قضایی و نظامی مدیریت میکرد و خلفا نیز در بسیاری از امور حکومتی با وی مشورت میکردند
علی (ع),خلفا,مدیریت اسلامی,جامعه اسلامی,نظارت,کنترل
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111287.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111287_65fdceb00b052a16e1773387ec2d5ac5.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
اثبات معاد و کیفیت آن: بررسی تطبیقی دیدگاه نصیرالدین طوسی و مولوی
132
149
FA
عابدین
درویش پور
استادیار گروه فلسفه، دانشگاه لرستان
abdindarvishpor@yahoo.com
مهرداد
امیری
استادیار گروه فلسفه، دانشگاه لرستان.
mehrdad.amiri86@gmail.com
هرچند پذیرش معاد در ردیف اعتقاد به توحید و نبوت یکی از سه اصل اساسی دینباوری تلقی میشود، با این حال یکی از دغدغههای اساسی حوزهٔ کلام، فلسفه و عرفان اسلامی تبیین کیفیت وقوع این حقیقت است. نصیرالدین طوسی، فیلسوف و متکلم برجستهٔ اسلامی، با تأکید بر قدرت، علم و سایر صفات خداوند و اینکه معاد اعاده معدوم نیست، بلکه تفرق اجزا است، از سویی وقوع معاد را از نظر عقلانی کاملاً امکانپذیر میداند و از سوی دیگر با تصدیق به لایتناهیبودن قدرت خداوند معاد جسمانی را توجیهپذیر لحاظ میکند. مولانا، عارف و شاعر بزرگ مسلمان، نیز با تعمق و بهرهگیری از آموزههای اصیل اسلامی از سویی باورمندی و ضرورت اعتقاد به معاد را عنصری روشن در نگاه به عالم نشان داده و از سوی دیگر جسمانیبودن معاد را امری همگام با قاموس خلقت میداند. در این مقاله میکوشیم پس از تبیین دیدگاه نصیرالدین طوسی و مولانا در باب معاد و کیفیت آن به روش توصیفی- تحلیلی و مقایسهای، از طرفی تفاوت شیوهٔ کلامی- فلسفی نصیرالدین طوسی در اثبات معاد را با شیوهٔ عرفانی- تمثیلی مولانا نشان دهیم، و از طرف دیگر نقاط اشتراک آنها را در این مبحث برشمریم.
معاد,معاد جسمانی,نصیرالدین طوسی,مولانا
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111359.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111359_45a520ac1dd06e21b2521d4f0ba66cbc.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
نقش نماز جمعه در وحدت و توسعه پایدار جهان اسلام
150
162
FA
سید رضا
موسوی
استادیار گروه معارف اسلامی، واحد بافت؛ دانشگاه آزاد اسلامی.
dr.r.mosavi@chmail.ir
محمدعلی
ریاحی
عضو هیات علمی و مدیر گروه معارف اسلامی مجتمع آموزش عالی بم
m.riahi@bam.ac.ir
توسعه علم، فرهنگ، اقتصاد و دیگر امور هر جامعه به تعاون و بهرهگیری از تمام توان نیروهای انسانی آن جامعه وابسته است. از اینرو دین اسلام با نگاه ویژهای که به تعاون و مشارکت اجتماعی و در امتداد آن توسعه داشته است، آدابی را به منظور همدلی و همسوسازی افکار و حضور فعال مسلمانان در مجامع اجتماعی طراحی کرده است. یکی از برنامههای ویژۀ این آیین آسمانی برای تحقق وحدت اجتماعی، فریضه عبادی ـ سیاسی «نماز جمعه» است؛ فریضهای که بیانگر روح تعاون و موجب تحکیم ارتباطات است و قابلیت آن را دارد که مجموعۀ امت اسلامی را همچون دانههای تسبیح به یکدیگر پیوند دهد و موجبات ترقی و پیشرفت آنها را فراهم آورد. این جستار با هدف معرفتافزایی درباره تأثیرات اجتماعی نماز جمعه و اعتلای روزافزون فرهنگِ بهرهوری بایسته از برکات این فریضه الاهی، در صدد پاسخ به این پرسش اصلی برآمده است که: نمازجمعه چه نقشی در ایجاد وحدت و توسعه پایدار جامعه اسلامی ایفا میکند؟ روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانهای است.
نماز جمعه,جامعه,وحدت,اسلام,توسعه
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111352.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_111352_479a66b33ccada10596ae1b3977ce8fb.pdf
دانشگاه ادیان و مذاهب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2538-1547
3
6
2017
02
19
نسخه کامل این شماره به همراه تصویر جلد آن به منظور چاپ در صورت نیاز به نسخه چاپی
182
1
FA
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_50316.html
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_50316_3934815bc4e02fca6f42bf30b449c714.pdf