2024-03-29T10:11:26Z
https://mazaheb.urd.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=18968
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی تطبیقی «مبانی روششناسی» توحید و شرک در آرای کلامی ماتریدیه و دیوبندیه
مهدی
فرمانیان
دیوبندیه مدرسهای است که در حدود دو قرن گذشته، از درون مذهب کلامی ماتریدیه برخاسته است. ادعای پیروی از کلام ماتریدیه مهمترین شاخصه کلامی دیوبندیه است؛ اما تطبیق آرای کلامی نشان میدهد که دیوبندیه در مباحث توحید و شرک، دیدگاه متفاوتی اختیار کردهاند. بخشی از این مغایرتها به مبنای روشی متفاوت دیوبندیان باز میگردد. در پاسخ به پرسش از میزان تحول دیوبندیه در موضوع تحقیق، این نتیجه حاصل شد که دیوبندیان بیشتر به روش نقلی گرایش داشته و بر تقدم نقل بر عقل، تفویض معنای صفات خبری (به جای تأویل در ماتریدیه) و قطعیبودن نصوص (در مقابل ظنیبودن نصوص به نگاه ماتریدیه) تأکید دارند. برخی دیگر از آرای کلامی، همچون تأکید بر تنزیه در فهم صفات خدا، نفی تشبیه و نفی تعطیل در معنای صفات الاهی، نزد ماتریدیان و دیویندیها، از جهت مبانی روشی، مطابقت کامل دارد. تنها تفاوت این است که این مباحث در ماتریدیه بهاجمال و در دیوبندیه بهتفصیل بیان شده است.
دیوبندیه
مبانی روششناسی
ماتریدیه
توحید
شرک
2021
08
23
7
28
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130126_90f03e7a8220db6c089e48b2cf880b96.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی اصل اولی صلح یا جهاد در اندیشه امامیه و اهل سنت
مهدی
نوروزی
سید حمید
جزایری
حسین
رجبی
در طول تاریخ تفکر اسلامی، سالها و بلکه قرنهای متوالی این مسئله مطرح بوده که اسلام طرفدار اصالت جهاد است یا صلح. در این مقاله، دو نظریه در تفکر امامیه و اهل سنت بررسی شده و دیدگاههای مذاهب و فقهای آنها مطرح و واکاوی شده است تا راهکارهای مناسب بر اساس قواعد مشخص ترسیم شود. این مقاله با رویکرد توصیفیتحلیلی آیاتی را که ظهور در اصل اولی جهاد دارند، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که آنها در مقام مقابله با کفار حربی هستند. برای تأیید این مطلب به سیره و سنت پیامبر k و همچنین آیاتی استناد شده که به صلحدوستی و اعتزال اشاره دارد. بنابراین، نظریهای که در این پژوهش مطرح و تقویت میشود، این است که اصل اولی در روابط با کفار صلحی مقتدرانه بوده، که البته باید در آن، شرایط سیادت و استقلال اسلامی لحاظ شود.
اصالت صلح
اصالت جهاد
صلح مقتدرانه
امامیه
اهل سنت
2021
08
23
29
56
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130540_d5b158c4b5e543ac6f7b18864989c2f2.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
روش عقلانی در سیره علمی شیخ صدوق
موسی
بیات
سید عبدالرحیم
حسینی
حسن
مهرنیا
این مقاله با هدف شناخت روش عقلانی عملگرا در سیرهٔ علمی صدوق تدوین شده است. عقلانیت پیوندی است بین انسان و هستی که از رابطهٔ عینی و جهان بیرونی پدید میآید. این پژوهش بر اساس نظریهٔ عقلانیت ارتباطی و به روش تحلیل اسنادی در زندگی فکری صدوق انجام شده و به این نتیجه رسیدهایم که صدوق با نقل روایات مربوط به عقل و استفادهٔ منطقی از محتوای احادیث به روش استدلالی، مناظره، مکاتبه و مباحثه کرده و با استفاده از آثار دانشمندان دیگر و حضور در مراکز علمی و سیاسی به شیوهٔ کاملاً عقلانی با الگوگیری از قرآن و تأسی به پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت (ع) و به تناسب زیستجهان خود، در سیرهٔ علمیاش در مقولات و مفاهیم مختلف علمی مانند استدلال در گفتوگوی احسن و پذیرش دلیل برتر، احترام به انسان و محبت و مشورت با آنان، هجرت علمی و تبلیغی و مناظرات و مباحثات، پیگیری آموزش و هدایت با حفظ کرامت انسانی، و جامعهگرایی و اعتقاد به امامت به عنوان عامل وحدت و امنیت و برقراری عدالت، روش عقلانی عملگرا را در پیش گرفته است.
صدوق
عملگرایی عقلانی
عقلانیت ارتباطی
کلام دینی
2021
08
23
57
77
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131351_543a00ca571a9d9d8dd4a64511b55629.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
آسیبشناسی مبانی و پیشفرضهای کلامی و مذهبیِ تفاسیر تطبیقی
انسیه
عسگری
محمد کاظم
شاکر
اختلاف مفسران قرآن کریم در برخی مبانی تفسیری سبب پدیدارشدن مکاتب مختلف تفسیری شده است. در این میان، شیعه و سنّی، به عنوان دو گروه اصلی مسلمانان، ضمن اشتراک در بسیاری از مبانی و روشهای تفسیری، با توجه به برخی مبانی مخصوص مذهب خود، در تفسیر برخی از آیات، اختلاف نظر اساسی دارند. این اختلافات بیش از آنکه به روش تفسیر مرتبط باشد، عمدتاً به مبانی و پیشفرضهایشان در تفسیر برمیگردد که در نهایت دو مکتب تفسیری شیعه و سنی را رقم زده است. با این حال، به نظر میرسد این اختلاف در مبانی و پیشفرضها در مقایسه با مشترکات فریقین، آن اندازه نیست که نتوان با نقد هر یک از آنها، به مشترکات بیشتری دست یافت. «تفسیر تطبیقی»، به معنای مقایسه روشمند آرای تفسیری فریقین، میتواند به شناسایی آسیبهایی بپردازد که با رفع آنها، فریقین به وفاق تفسیری بیشتری دست خواهند یافت. در این تحقیق، مهمترین آسیبهای موجود در شماری از تفاسیر در بخش مبانی و پیشفرضها، شناسایی شده است که عبارتاند از: تعصب بر پیشفرضهای مذهبی، جعلیخواندن روایات تفسیری طرف مقابل، اطلاق «تفسیر به رأی» به تفاسیر مذاهب دیگر و خارجدانستن مذهب مقابل از دین.
تفسیر تطبیقی
مبانی تفسیر
مکاتب تفسیری
تفسیر فریقین
آسیبشناسی تفسیر
2021
08
23
79
103
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_133357_0326f5b05593581115744427b8743eb2.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
واکاوی زمینههای شکلگیری مرجئه در خراسان
مجتبی
ذهابی
داریوش
نظری
احسان
صادقیان دهکردی
اکرم
کرمعلی
مرجئه به عنوان یکی از فِرَق اسلامی بر اساس اوضاع و احوال حاکم بر جامعه اسلامی ظهور کرد. این تفکر ابتدا با پرهیز از داوری درباره صحابه پیامبر (ص) راجع به مسئله جانشینی ایشان، نخستین پایههای عقیدتیاش را بنیان نهاد. هرچند ابتدای ظهور این فرقه با مسائل سیاسی گره خورده بود اما بهتدریج و با گذشت زمان، تعالیم ابتداییاش وارد مباحث کلامی و دینی شد؛ تفکراتی که قائل به جدایی ایمان از عمل اشخاص شد. در بررسی عوامل شکلگیری اندیشه ارجاء باید در وهله اول عوامل دینی و غیردینی را بررسی کرد. پرسش این پژوهش حول این محور است که چه عواملی باعث شکلگیری اندیشه مرجئه در خراسان شد. در این باره باید به عواملی همچون موقعیت جغرافیایی و اقتصادی خراسان، اختلافات قبیلهای، فتوحات و گروههای اجتماعی گوناگون اشاره کرد که در این مقاله به روش توصیفیتحلیلی بر مبنای تاریخی بررسی خواهیم کرد.
مرجئه
خراسان
فتوحات
طبقات اجتماعی
2021
08
23
105
122
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130576_d6d81a6f4a344cec0269ad2a2e27311c.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
تساهل و تسامح دینی در مثنویهای عطار
حسین
جبارپور
علی
حیدری
قاسم
صحرایی
«تساهل» و «تسامح» به معنای مدارا و تحمل عقاید و رفتار مخالف است. عارفان با تمسک به قرآن و احادیث، همواره به دنبال ایجاد جامعهای بودند که در آن انسانها با هر دین و مذهب، در کنار هم با صلح و آرامش زندگی کنند و به هم عشق بورزند. آنها کوشیدهاند جامعهٔ بشری را از سختگیری و تعصّب و کجراهههایی که به خصومت و دشمنی ملتها منتهی میشود، نجات دهند. همچنین، بیشتر اختلاف ملتها را ناشی از خیالات و تصورات باطل از یکدیگر و نسبتهای ناروایی میدانند که ظاهربینان بر مذاهب دیگر بستهاند که خود نشان از سوءبرداشتها و درکنکردن حقیقت است. این پژوهش با بررسی مثنویهای عطار بر آن است تا با توجه به جریانهای فکری، دینی و مذهبی عصر و محیط زندگی عطار، رویکرد او به تساهل و تسامح را بیان کند و نشان دهد که عطار تفاوت ادیان و مذاهب را مهم نمیدانست و ضمن دعوت همگان به دوری از تعصب در دین و مذهب، آنها را به صلح و دوستی و تلاش در کسب فضیلتهای انسانی فرا میخواند. بدینمنظور، پس از اشاره به معانی لغوی و اصطلاحی «تساهل» و «تسامح» و بررسی مبانی آن در غرب و اسلام، تساهل و تسامح دینی از لحاظ عرصه و قلمرو بر پایه چهار مثنوی عطار (منطق الطیر، مصیبتنامه، الاهینامه و اسرارنامه) بررسی، و عوامل برجسته اعتقاد به این اصل مهم از منظر عطار ریشهیابی میشود.
تساهل
تسامح
دین
عرفان
عطار نیشابوری
2021
08
23
123
152
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131031_4db501d49efd67d70ddb594c4c2b8ad6.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
جایگاه و نقش موعودگرایی در فرقه جناحیه
شهرام
رهنما
مسعود
بهرامیان
مهرداد
امیری
زمینههای اجتماعی، تاریخی و اقتصادی اسلام در عصر اموی (41-132 ه.ق.) و اوایل دوره اول عباسی (132-232 ه.ق.)، جهان اسلام را با جنبشها مواجه کرد که خصلت موعودگرایانه و مهدوی ویژگی مشترکشان بود. جنبشهای مهدویگرایانه با توجه به موقعیت مذهبی، سیاسی و اجتماعی، از مبانی نظری متفاوتی در باب موعودگرایی همچون فرزند پیامبر k و از نسل فاطمه h بودن، شعار «الرضا من آل محمد»، مقام «بابیت» امام زمان j و ... پیروی کردهاند. حرکت جناحیه، که مهمترین جریان بعد از فوت عبدالله بن معاویة بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب است (130 ه.ق.)، متأثر از همین انگیزه بود که البته این قیام در تاریخ تقریباً به فراموشی سپرده شده است، زیرا اولاً جنبش گسترده عباسیان آن را تحتالشعاع خود قرار داد و ثانیاً خود عبدالله بن معاویه شخصیتی است که در منابع متهم به غلو، اباحیگری و تندخویی بوده و به صورت جدی به او پرداخته نشده است. این مقاله با رویکرد توصیفیتحلیلی و با مطرحکردن این پرسش که اندیشه موعودگرایی از نظر تاریخی چه تأثیری بر جنبش جناحیه داشته، به ابعاد مختلف این جنبش پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تأثیر انگیزه موعودگرایی در مرحله اول قیام چندان مؤثر نبوده، اما در مرحله دوم قیام و بعد از مرگ رهبر آن، ابومسلم خراسانی، در زندان هرات (130 ه.ق.) نمود عینی پیدا کرده و خود را در سه جریان «عبدالله همان مهدی»، «عبدالله واسطه بین منجی آخرالزمان» و «عبدالله واسطه نفر هاشمی» نشان داده است.
موعودگرایی
ابوهاشم محمد بن حنفیه
عبدالله بن معاویه
جناحیه
2021
08
23
153
174
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_132821_5c5f822b1e7f18fb5e630013f2c9ec07.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی رابطه تعاملی کلام و عرفان در اندیشه مولانا جلالالدین محمد بلخی
محسن
حبیبی
فاطمه
اسدی کتیگری
علیرغم اختلافات میان دو علم کلام و عرفان، میان آنها رابطه نیز برقرار است. میتوان این رابطه را در افرادی همچون مولوی که در هر دو حوزه علمی سرآمد بوده، بررسی کرد. وی قبل از دیدار با شمس، متکلم و فقیه صاحب رأی بوده و پس از آن عارفی واصل شده است. هرچند در آثار وی رنگ عرفان در تبیین دیدگاههایش غلبه دارد، یعنی عرفان و عنصر عشق نزد مولانا جایگاهی والاتر از سایر امور دارد، اما واقعیت آن است که در آثار وی در کنار مباحث عرفانی، مباحث کلامی نیز دیده میشود. این موضوع یکی از دلایلی است که موجب شده است خوانندگان در آثار مولانا تناقضگویی بیابند؛ در حالی که با دقت در آثار جلالالدین درمییابیم که وی به برخی از امور از منظرهای گوناگون نگریسته است. در نوشتههای او اعتقادات کلامی بر برخی ابعاد عرفانش تأثیر داشته و از سوی دیگر عرفان نیز بر اعتقاداتش مؤثر بوده است. البته در مجموع تأثیر عرفان را بسیار پررنگتر مییابیم. در این پژوهش میکوشیم از طریق روش کتابخانهای ارتباط میان کلام و عرفان نزد مولانا را بررسی کنیم.
کلام
عرفان
توحید
مولانا
تناقضنمایی
2021
08
23
175
202
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_132655_ba16e32813eae3be9db0db9c5ff1d438.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
امیر فخرالدین یوسف صوفی و نقش وی در تحولات دوره ایوبیان در شام
احمد
بادکوبه هزاوه
محمد جواد
شمس
عباسعلی
محبی فر
امیر فخرالدین یوسف (582-647 ه.ق.) برآمده از خاندان شیخالشیوخ صدرالدین محمد (543-617 ه.ق.) از خاندانهای پرنفوذ صوفیه در شام و مصر در دوره حکومت ایوبیان (حک.: 567-648 ه.ق.) بود. وی نقش برجستهای در تحولات سیاسی و نظامی دوره ملک کامل و فرزندانش، بهویژه ملک صالح نجمالدین ایوب داشت و پس از مرگ نجمالدین یک چند به نیابت سلطنت دست یافت. در این نوشتار میکوشیم دادههای تاریخی را بر اساس الگوی نمونهپژوهی درباره اقدامات سیاسی و نظامی امیر فخرالدین یوسف، توصیف و تبیین کنیم تا از این رهگذر جایگاه و نقش متصوفه به مثابه جریانی فعال در صحنههای سیاسی و حتی نظامی در دولت ایوبیان بیش از پیش معلوم شود. مهمترین اقدامات امیر فخرالدین در امور سیاسی را میتوان در سفارتهای مختلف او از طرف ایوبیان به بغداد، مناطق گوناگون شام و سیسیل، و نقش میانجیگری وی در کاهش تنشها و منازعات سیاسی خاندان ایوبی و منازعات خارجی با صلیبیان، خصوصاً روابط صمیمی با امپراتور فردریک دوم، دانست و در امور نظامی در مقام فرمانده و امیر سپاه در جنگهای صلیبی، خصوصاً جنگ هفتم و نیابت سلطنت خاندان ایوبی خلاصه کرد.
ایوبیان
فخرالدین یوسف
متصوفه
جنگهای صلیبی
فردریک دوم
شام
2021
08
23
203
227
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_132931_0358208e8b923ebaea4463bd23bfc9e3.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی تطبیقی جامعیت قرآن از دیدگاه مغنیه و شلتوت
علیرضا
دل افکار
ناصر
نیستانی
ناصر
عابدینی
در عصر حاضر بررسی تطبیقی در پژوهشهای اسلامی بین مذاهب مختلف، بهخصوص مذهب شیعه و اهل سنّت، از روشهای مطالعاتی مهمی است که علاوه بر شناخت آرای فریقین در مباحث اسلامی، نقش ویژهای در ترسیم راهکار مناسب برای حل اختلافات و تقریب مذاهب اسلامی دارد. یکی از این مباحث اصلی و بنیادی، جامعیّت قرآن است. عالمان اسلامی از قدیم تا معاصر با استناد به آیات و روایاتی به تبیین این مبنا پرداخته و دیدگاههای مختلفی را درباره قلمرو جامعیّت قرآن مطرح کردهاند. این پژوهش، به شیوهٔ توصیفیتحلیلی، جامعیّت قرآن را در دو تفسیر مهمّ از فریقین، تفسیر الکاشف و تفسیر القرآن الکریم، به شکل تطبیقی کاویده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که مغنیه و شلتوت با پذیرش جامعیّت مقایسهای، دین مبین اسلام و قرآن کریم را جامع ادیان و کتب آسمانی پیشین دانستهاند و با رد جامعیّت حداکثری معتقدند تطبیق آیات قرآن با قواعد علوم طبیعی به دلیل در معرض خطا و تغییر بودن این علوم، موجب سرایت این خطا و تغییر به ساحت قرآن میشود. هر دو مفسّر اشاره قرآن به کلیات برخی علوم و فنون را در جهت هدایت انسان میدانند و از این طریق جامعیت اعتدالیهدایتی قرآن را پذیرفتهاند. همچنین، هر دو متفکر دیدگاه حداقلی را در باب جامعیّت قرآن رد کردهاند و علوم و فنون مختلف را به شرطی که معیار فهم قرآن نباشد، در فهم آیات قرآن تأثیرگذار دانسته و در سه حوزه عقاید، احکام و اخلاق برای قرآن نقش تبیینی قائل شدهاند. همچنین، قرآن را کتاب هدایت انسان در زندگی فردی و اجتماعی دانستهاند.
جامعیّت قرآن
مفسّران
مغنیه
شلتوت
2021
08
23
229
257
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_135316_fe782c55bc567bc93889b991a8109213.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی انتقادی حجیت مکاشفات عرفانی با تأکید بر دیدگاه ابنعربی
حسن
غروی
محدثه
مهرابی زاده
عرفای بنام همواره مدعی وجود طریق معرفتشناختی مستقل برای دریافت حقایق بودهاند که بعضاً حجیت آن را به نحو ذاتی و غیرمشروط قلمداد کردهاند. ابنعربی به عنوان مؤسس عرفان نظری منسجم و مدون، آرای منحصر به فردی درباره معرفتشناسی عرفانی، بهویژه مبحث حجیت مکاشفه، دارد. سخنان او درباره خطاناپذیری مکاشفات عرفانی موجب پدیدآمدن نظریه حجیت ذاتی مکاشفات در میان محققان شده است. محققان در تبیین کیفیت حجیت ذاتی مکاشفات دچار اختلافات و اقوال متعارض شدهاند. هدف این پژوهش، تأمل درباره دیدگاه عرفا، بهویژه ابنعربی، برای ترسیم تصویری سازگار از حجیت ذاتی مکاشفات عرفانی، با روش اسنادیکتابخانهای در مقام گردآوری اطلاعات، و روش توصیفیتحلیلی در مقام تجزیه و تحلیل با رویکرد توسعهای است. این نوشتار کلام ابنعربی در حجیت مطلق مکاشفات عرفانی را نقد میکند و پس از بیان قواعدی کلی درباره امکان اثبات حجیت ذاتی، در نهایت مهمترین مصادیق ادعایی حجیت ذاتی را ارزیابی خواهد کرد.
ابنعربی
معرفتشناسی عرفانی
حجیت مکاشفه
خطاپذیری
حقانیت
2021
08
23
259
276
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131016_c3d96c247fdcc48cc2622abb1756197f.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
وجودشناسی در مکتب ابنعربی
ابراهیم
حنیفنیا
علی
افضلی
یوسف
غضبانی
رسول
مزرئی
گرچه مفهوم «وجود» معلوم، و حقیقت آن واحد است، اما دیدگاههای متفاوتی درباره آن مطرح شده است. نگاه ابنعربی به مسئلهٔ وجود از جایگاه متفاوت و ویژهای برخوردار است. وجودشناسی در مکتب ابنعربی با مسئلهٔ بنیادی دیگری تحت عنوان «وحدت شخصیه وجود» گره خورده، که بدون فهم آن، دستیابی به نظام هستیشناسانهٔ این عارف بزرگ دشوار میشود. لذا کوشیدهایم با تکیه بر دو کتاب مهم ابنعربی، فتوحات و فصوص، مستقیماً نظر او را دربارهٔ وجود جویا شویم. از نظر ابنعربی، در عالم یک وجود واحد موجود است و آن حق متعال است و باقی موجودات، به یک تعبیر تجلیات و ظهورات و به تعبیری دیگر، اسما و صفات خدا هستند.
وجودشناسی
وحدت شخصیه وجود
ابنعربی
حق
اسما و صفات
2021
08
23
277
293
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131384_74b5e1028e73c2cfd992c7c9fad6b376.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
ساختگرایی در اندیشه صدرالدین قونوی
محمد
کیوانفر
حسن
ابراهیمی
محمدرضا
بیات
در حوزهٔ معرفتشناسی، «ساختگرایی» دیدگاهی اساساً پساکانتی محسوب میشود که در برابر دیدگاه سنتی بازنماییگرایی مطرح شده است. ساختگرایی معرفتی انواع مختلفی دارد، اما وجه مشترکشان در این است که معرفت همچون کالایی است که جزئاً یا کاملاً فاعل شناسا آن را میسازد، نه اینکه طبق اعتقاد بازنماییگرایان، ذهن فاعل شناسا صرفاً نقش آینگی و حکایتگری در برابر واقعیت مستقل خارج از ذهن را داشته باشد. اندیشه ساختگرایی در حوزه مباحث مربوط به تجربه/شهود عرفانی نیز تسری یافته است. ساختگرایان، در برابر ذاتگرایان، معتقدند تجربه/شهود عرفانی در چارچوب ساختِ پیشینِ مفهومیِ ذهنِ صاحب تجربه/شهود عرفانی شکل میگیرد. در این مقاله این موضوع بررسی میشود که نوعی ساختگرایی در اندیشه صدرالدین قونوی دیده میشود که میتوان آن را «ساختگرایی اسمایی» نامید. قونوی در دفاع از اعتبار معرفت شهودی موسوم به قربی یا فنایی، بر نقش اسم حاکم بر فاعل شناسا در ساخت معرفت عقلی و نیز معرفت شهودی مقید تأکید میکند، البته او شهود قربی را از دایرهٔ این ساختگرایی خارج میداند. بر این اساس، میتوان گفت قونوی معتقد به نوعی ساختگرایی محدود یا بخشی است. سرانجام اینکه، از نظر نویسندگان این نوع ساختگرایی نه قابل دفاع است، و نه هدف نهایی قونوی در دفاع از معرفت شهودی را برآورده میکند.
ساختگرایی
بازنماییگرایی
معرفت شهودی
معرفت عقلی
صدرالدین قونوی
2021
08
23
295
315
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130564_925cd1dd9945065fdbd709cb5a887c40.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
تقدم مذهب بر قومیت: سازمانها و نهادهای اسلامی حنفیمذهبان بلوچستان ایران
حسین
جهانتیغ
اکبر
خواجه
زهرا
جهان تیغ
پژوهش درباره برتری «مذهب» بر «قومیت» موضوع جدیدی است که اندیشمندان دینی و قومیتی بلوچ در صدد چرایی آن برآمدهاند. شیعیان یا متصدیان امور، کمتر به این مسئله توجه کردهاند ولی برخی از آنها به صورت شبهه محصوره و تقابلی به آن مینگرند و قومیت را برتر میدانند. تتبع در مسائل جامعهشناختی بلوچ، نمایانگر واقعیت دیگری است که عنوان این مقاله است. در این پژوهش از روش پدیدارشناسی و مصاحبه مشارکتی، بررسی مبانی معرفتی (شخصیتهای تأثیرگذار) و مبانی غیرمعرفتی (سیاسی و فرهنگی) استفاده شده است. هدف پژوهش، نشاندادن شیوه تجدیدی جدیدی مطابق روایتی است که ابوداود، یکی از صاحبان کتابهای ششگانه اهل سنت که محل اتفاق هم هست، در کتاب سنن خویش از پیامبر نقل کرده است که فرمودند: «ان الله یبعث علی رأس کل مأة سنة من یجدد لها دینها»؛ «خداوند در ابتدای هر صد سال کسی را مبعوث میکند تا دینش را احیا کند». «مَن» موصوله در روایت فوق، هم به شخص و هم به مجامع و مراکز دینی اشاره دارد. در نتیجه جامعه اهل سنت بلوچ، نهضت علمی دینیای را رقم زده و از زوج خویش، یعنی قومیت، پیشی گرفته و مقدم گردیده است.
مذهب
مراکز علوم دینی
بزرگان دین
قومیت
2021
08
23
317
335
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_133647_c8964260f67cf4af3cef70b21a5d8823.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
تبیین زمینهها و مؤلفههای جغرافیاییفرهنگی شکلگیری و گسترش خانقاههای مرشدیه در کوره شاپور
اعظم
رحیمی جابری
عبدالرسول
خیراندیش
طریقت مرشدیه بعد از تأسیس به همت شیخ ابواسحاق کازرونی در نیمهٔ دوم قرن چهارم هجری، با ایجاد شبکهٔ خانقاهی گسترده، به شیوهای منسجم از مقر اصلی خود در کازرون هدایت میشد. مقاله حاضر با روش توصیفیتحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی، در صدد پاسخ به این پرسش است که: بسترهای جغرافیاییفرهنگی چه نقشی در شکلگیری و گسترش خانقاههای مرشدیه داشتند؟ با مطالعه بر روی جغرافیای طبیعی و فرهنگی کوره شاپور، این نتیجه به دست میآید که حضور صوفیان بزرگی چون ابوعبدالله محمد بن خفیف در شیراز و همچنین عبور مسیر تجاری شیراز به دریا از منطقه کازرون، زمینهٔ تبادلات فرهنگیمذهبی بین شیراز و کازرون را فراهم میکرد. آن هنگام کازرون از کوره شاپور و نواحی پیرامونش، یکی از مراکز مهم زردتشتینشین به شمار میآمد. این مسئله موجب شد شیخ ابواسحاق با استقرار در آنجا و شکلگیری خانقاهای خود در کوره شاپور برای گسترش اسلام اقدام کند. جاذبهٔ خانقاه مرشدیه که زمینهٔ گسترش آن را در کوره شاپور فراهم آورد، معلول عوامل متعددی بود. علاوه بر کرامات معنوی ابواسحاق کازرونی، عرضهٔ خدمات اجتماعی به نیازمندان و مسافران و حمایت تجار و بازرگانان از خانقاههای مرشدیه از جمله این عوامل به شمار میآید.
خانقاه مرشدیه
شیخ ابواسحاق کازرونی
جغرافیا
تجارت
کوره شاپور
2021
08
23
337
357
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130573_09034375d74a1b01065b6703d224dc44.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی
حسین
رحمتی
شهربانو
دلبری
اردشیر
اسدبگی
موضوع شریعت، طریقت و حقیقت، در آثار عزالدین محمود کاشانی دیده میشود. تعیین جایگاه سه اصطلاح مذکور، و ارتباط میان آنها و چگونگی تبیین تعالیم دینی بر پایه آن، از مباحث کانونی او است. تحقیق حاضر با روش توصیفیتحلیلی، به جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت و مراتب هر یک و نیز نگرش عرفانی کاشانی، بر اساس سه لایه مذکور، به تعالیم دینی میپردازد و در آخر، رویکرد او به همخوانی آموزههای عرفانی با کتاب و سنت و نیز ضرورت التزام به ظواهر شرع را بررسی میکند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که او سه اصطلاح مذکور را مراتب یک واقعیت برمیشمرد و ضمن تلفیق آن سه، با رویکرد عرفانی، تعالیم دینی را تحلیل و بررسی میکند. همچنین، منشأ آموزههای عرفانی ناب را فقط در کتاب و سنت میبیند و پایبندی به شریعت را در همه حال ضروری میداند.
شریعت
طریقت
حقیقت
ظاهر
باطن
عرفان
2021
08
23
359
380
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_132930_30db77cc6bf0c456baaf1f1d7f1ee526.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی مقایسهای مراحل شکلگیری و پیدایش سازمانهای دعوت عباسیان و اسماعیلیه
جعفر
شریفی
عباسیان و اسماعیلیه با تکیه بر پیشینه خانوادگی و هاشمیبودن، اهداف سازمانی و نیز زمینههای مساعدی که برایشان به وجود آمد، در اوضاع و احوال تاریخی متفاوت موفق به تشکیل سازمان سرّی دعوت شدند. آنها بهتدریج در نواحی مختلف سرزمینهای اسلامی فعالیت کردند و برای گسترش سازمان دعوت خود از داعیان (مبلّغان) بهره بردند. با بررسی مقایسهای این دو سازمان دعوت، قضاوت تاریخی بهتر درباره عملکرد آنان امکانپذیر میشود. پرسش اصلی این مقاله آن است که: دو سازمان دعوت چه وجوه اشتراک و تمایزی در چگونگی شکلگیری و پیدایش سازمانی خود داشتهاند؟ عباسیان برای شکلدادن سازمان دعوت، مدعی انتقال تشکیلات دعوت ابوهاشم به خود بوده و اسماعیلیه نیز مدعی امامت منصوص اسماعیل و فرزندش محمد بن اسماعیل، به عنوان امام پس از امام صادق (ع) بودند. کوشش برای رسیدن به اهداف، فشار و اختناق دولتهای زمان، فعالیت گروههای رقیب، وجود زمینههای مساعد، لزوم ارتباط با پیروان و جمعآوری منابع مالی از عوامل پیدایش دو سازمان دعوت بوده است.
عباسیان
اسماعیلیه
سازمان دعوت
شکلگیری
پیدایش
خلافت
2021
08
23
381
411
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_130579_b2beefdfd943f209bd4d0e96821fb833.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
بررسی صلاحیت محاکم داخلی و بینالمللی در پرونده ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و همراهان
علیرضا
ابراهیمی
در دی ماه ۱۳۹۸، مطابق با دسامبر ۲۰۱۹، خبر ترور ناجوانمردانه قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و همراهانشان در فرودگاه بغداد همه را شوکه کرد. کاخ سفید و شخص ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، مسئولیت دستور ترور وی و همراهانش را پذیرفت و اعتراف به قتل سردار سلیمانی کرد. متخصصان حقوق بینالملل از جهات مختلف به این موضوع پرداختند؛ اما مسئله اصلی در این تحقیق آن است که: اصولاً آیا از منظر حقوق جزای بینالملل امکان تعقیب عامل این قتل و ترور ایشان و همراهانشان و نیز مجازات و اجرای حکم متناسب وجود دارد؟ همچنین کیفیت آن به چه صورت است؟ در مباحث حقوق کیفری بینالمللی صلاحیتهای واقعی سرزمینی و جهانی نسبت به سایر عوامل، ظهور بیشتری در این مسئله پیدا میکند. به نظر میرسد هم در محاکم بینالمللی و منطقهای و هم در کشورهای مرتبط عراق، ایران و کشورهای ثالث امکان تعقیب و محاکمه و اجرای حکم مسببان و مباشران، شامل ترامپ، عوامل ارتش آمریکا و ...، وجود خواهد داشت.
قاسم سلیمانی
تروریسم فردی و دولتی
سنتی و مدرن
صلاحیت جهانی
صلاحیت واقعی
صلاحیت سرزمینی
2021
08
23
413
432
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131228_bb489a1b7163db8e6d1ef3c88fa5f81d.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
قرینهشناسی در اصول فقه مقارن
رضا
اسفندیاری(اسلامی)
قرائن به جمیع اقسامش تأثیری انکارناپذیر در شکلگیری ظهور لفظی منابع نقلی دارد، ولی چگونگی این تأثیر با توجه به تعریف قرینه و تفکیک آن از ذوالقرینه و با توجه به اقسام قرائن محل بحث است. در آثار اصولیان از مذاهب مختلف به ضابطهای کلی در شناخت قرینه از ذوالقرینه میتوان رسید و در تقسیم قرائن، به دو مسیر مختلف برای دستهبندی قرائن و نحوه تأثیر آنها باید توجه کرد. در دستهبندی سنتی علم اصول، که در اصول فقه شیعه تکامل یافته است، هفت نوع تقسیم وجود دارد که بیشتر آنها ناظر به جنس قرینه است، ولی در دستهبندی دیگری که محققان اهل سنت مطرح کردهاند قرائن بر اساس نحوه تأثیر در دلالتِ ذوالقرینه به پنج قسم تقسیم شدهاند. نتیجه این گونه مطالعه تطبیقی آن است که بحث قرینهشناسی تکمیل شود و این نیازمند هر دو گونه بحث است؛ هم بحث از ماهیت و جنس قرینه، و هم بحث از نحوه دخالت آن در دلالت، تا در نهایت بتوان میان اجمال و ظهور، مرزبندی روشنی پدید آورد و ابعادی از نظریه تفسیر متن نزد اصولیان را روشن کرد. در هر دو بحث، تحلیل و بررسی انتقادی دیدگاهها نیز انجام شده است.
قرینهشناسی
قرائن
قرینیت
اقسام قرینه
2021
08
23
433
456
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_133129_0362863bf1c41ba5d8b6d4af6f7c0b86.pdf
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
2423-4044
2423-4044
1400
8
15
نظریه اخلاقِ تکوینی (طبیعی)؛ تحلیل رهیافتی شیعی
رحیم
دهقان سیمکانی
تقریری از نظریه اخلاقیِ قانون طبیعی در آرای برخی اندیشمندان شیعه وجود دارد. این مقاله ضمن اشاره به تاریخچه این نظریه در اندیشه اسلامیشیعی، مبانیِ اخلاقیِ موجود در آثار مکارم شیرازی را به عنوان نمونهای از مدافعان متأخّر تقریر سنّتیِ نظریه اخلاق تکوینی میکاود. وی حرکتهای انسان در مسیر فضیلت و رذیلت را بر اساس طرحوارهای از استعدادها و گرایشهای طبیعی در وجود انسان قرار داده و در چهار گام، از اخلاقی سخن گفته که مبتنی بر طبیعت و تکوین است. در گام نخست نیازهای طبیعیِ انسان را تحلیل کرده و در گام دوم، برای برطرفکردن نیازها، محرّکهایی را در ساختار وجودی انسان مشخص کرده است؛ در گام سوم، برای این امیال، غایتی مشخص میکند تا آنها را جهتدهی کند، و در گام چهارم از عاملی سخن میگوید که امیال را در راستای غایت مذکور رهبری میکند. هدف این مقاله، تحلیل این نگرش به عنوان نمونهای از تقریرهای معاصر از نظریه اخلاقیِ قانون طبیعی در تفکّر شیعی است.
طبیعت
تکوین
اخلاق
عقلانیّت
رضایت الاهی
رهیافت شیعی
2021
08
23
457
479
https://mazaheb.urd.ac.ir/article_131229_5309734e2cbe881f30b75a9f02a61c3e.pdf