گونه‌شناسی تضادهای عقیدتی و کلامی نوسلفیان و جریان سلفیه سنتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و فقه دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

چکیده

سلفیه مکتبی مبتنی بر تلقی خاص در حوزه مبانی و روش‌ها، به‌ویژه مباحث اعتقادی و کلامی، است که ابن‌تیمیه حرانی آن را پایه‌گذاری کرد. در عصر حاضر با ظهور جریان نوسلفیه، برخی از باورهای قطعی سلفیان سنتی با چالش‌هایی عمیق مواجه شده است. نوسلفیان در مواجهه با اندیشه‌های کلامی و اعتقادی سلفیه سنتی و نیز بنا بر مقتضات دوران معاصر، راهبردهای مختلفی را در پیش گرفته‌اند. برخی از این راهبردها عبارتند از تأویل صفات خبریه در حوزه توحید صفاتی  از سوی سید قطب؛ بی‌ثمر خواندن تعمق سلفیه سنتی در مسئله صفات؛ عنایت نداشتن بزرگان نوسلفیه، مانند محمد قطب و العوده، به طرح توحید صفاتی؛ رد تقسیم ثلاثی توحید که عموماً سلفیه سنتی بر آن اعتقاد دارند؛ تبیین و تفسیر جدید از توحید ربوبی و الوهی؛ قائم مقام قرار دادن فعل جوارحی به جای اعتقاد و استحلال قلبی از سوی نوسلفیانی چون سید قطب و مسعری؛ گسترش رویکرد تکفیری در تفسیر و تبیین برخی مفاهیم دینی، مانند تعریف ایمان و کفر و برخی مسائل مربوط به توحید، حاکمیت و تشریع؛ طرح مسئله جواز خروج بر حاکم یا مشروعیت‌بخشی به تظاهرات مسالمت‌آمیز از سوی برخی مانند العوده و القرنی؛ اعتقاد به فتح باب اجتهاد و اختلاف درباره حجیت خبر واحد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Doctrinal and Theological Conflicts between Neo-Salafists and Traditional Salafism.

نویسندگان [English]

  • Hamid Imandar 1
  • Muhammad Mowlavi 2
1 Assistant professor, Department of Quranic Sciences and Jurisprudence, University of Shiraz, Shiraz, Iran
2 Associate professor, Department of Quranic Sciences and Hadiths, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Salafism as a school is based on a particular conception of foundations and methods of kalām. It was founded by Ibn Taymiyya al-Ḥarrānī. In our time, the advent of neo-Salafism has presented profound challenges to certain traditional Salafi beliefs. Neo-Salafists have adopted different strategies as a consequence of their encounters with traditional Salafi theology and the requirements of the modern world. Some of these strategies include: interpreting away the transmitted attributes as far as attribute-monotheism is concerned (Sayyid Qutb); taking the traditional Salafi reflection on attributes as fruitless; negligence of attribute monotheism on part of prominent traditional Salafists such as Muhammad Qutb and al-‘Awda; rejection of the tripartite division of monotheism to which traditional Salafists generally adhered; providing a reinterpretation of lordly and divine monotheism; replacing inner beliefs and inner permissivism with bodily actions (neo-Salafists such as Sayyid Qutb and Mas‘ari); pervasiveness of excommunications in their interpretations and explanations of certain religious concepts, such as the definition of faith and disbelief as well as some problems of monotheism, government, and legislation; propounding the permissibility of rise against the ruler or legitimacy of peaceful protests by people such as al-‘Awda and al-Qarani; permitting the practice of ijtihad and disputes over the reliability of khabar al-wāḥid (a hadith transmitted by one person).

کلیدواژه‌ها [English]

  • traditional Salafists
  • neo-Salafists
  • monotheism
  • kalām
  • beliefs
ابابطین، علی بن‌فهد (1433ق)، کشف شبه کتاب اسئله الثوره، المدینه المنوره.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (1432ق)، تفسیر شیخ الاسلام ابن‌تیمیه، ریاض: دار ابن‌الجوزی.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (1998م الف)، الاسماء و الصفات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (1998م ب)، الفتوی الحمویه الکبری، ریاض: دارالصمیعی.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (2000م)، التدمریه تحقیق الاثبات للاسماء و الصفات، ریاض: دار العبیکان.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (بی‌تا)، الرد علی الإخنائی، قاهره: المطبعة السلفیة.
ابن‌جبرین، عبدالله (بی‌تا)، شرح القواعد الاربع، پایگاه اینترنتی شیخ ابن‌جبرین.
ابن‌حزم، علی بن‌احمد الاندلسی (1995م)، الاحکام فی اصول الاحکام، قاهره: مطبعه الامام، چاپ دوم.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن‌عمر (1408ق)، البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث‌.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن‌عمر (1958ق)، الباعث الحثیث، تحقیق احمد شاکر، قاهره: مطبعه محمد علی صبیح.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن‌عمر (1998م)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ارنؤوط، عبد القادر (1987م)، مجموعه التوحید، دمشق: دار البناء.
اشقر، عمر سلیمان (2015م)، نظرات فی اصول الفقه، اردن: دارالنفائس.
امین، احمد (1969م)، فجر الاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی.
آلبانی، محمد ناصرالدین (1425م)، الحدیث حجه بنفسه فی العقائد، ریاض: مکتبه المعارف.
آلبانی، محمد ناصرالدین (1992م)، حکم تارک الصلاه، ریاض: دارالجلالین.
آلبانی، محمد ناصرالدین (2001م)، التوسل انواعه و احکامه، ریاض: مکتبه المعارف.
آل‌خضیر، محمد بن‌محمود (2009م)، الایمان عندالسلف و علاقته بالعمل، ریاض: مکتبه الرشد، چاپ سوم.
آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
بن‌باز، عبدالعزیز (1404ق)، «تنبیهات هامه علی ما کتبه الشیخ الصابونی»، البحوث الاسلامیه، العدد 10.
بهنساوی، سالم (1411ق)، شبهات حول الفکر الاسلامی، مصر: دارالوفاء.
پاکتچی، احمد، هوشنگی، حسین (1390ش)، بنیاد گرایی و سلفیه، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) .
جزائری، عبدالمالک (2008م)، مدارک النظر فی السیاسیه، قاهره: دارالفرقان، چاپ هشتم.
حوالی، سَفَر بن‌عبدالرحمن (1405ق)، ظاهرة الإرجاء فی الفکر الإسلامی، رساله الدکتوراه جامعة أم‌القرى، کلیة الشریعة والدراسات الإسلامیة، قسم الدراسات العلیا الشرعیة.
ریس، عبدالعزیز بن‌ریس (1424ق)، حوار مع الدکتور سَفَر الحوالی فی کتابه ظاهره الارجاء،بی‌جا.
زهرانی، احمد بن‌یحیی (بی‌تا)، اتحاف البشر بکلام العلماء فی سلمان و سفر،بی‌جا.
سقاف، حسن (1412ق)، تناقضات الآلبانی الواضحات، عمان: دار الامام النووی.
شوکانی، محمد بن‌علی (بی‌تا)،القول المفید فی أدلة الإجتهاد و التقلید، قاهره: مکتبة القرآن.
عائض حسن، ناصر بن‌علی (1430ق)، عقیده اهل السنه و الجماعه فی الصحابه الکرام، مدینه منوره: الجامعه الاسلامیه.
عبدالوهاب، محمد (بی‌تا)، کشف الشبهات، اسکندریه: دار الایمان.
علیوی، ابن‌خلیفه (بی‌تا)، عقیده السلف و الخلف فی ذات الله و صفاته و افعاله، دمشق: مکتبه زید بن‌ثابت.
عماد، عصام (1386ش)، روشی نو و صحیح در گفتگو با وهابیت، ترجمه حمیدرضا غریب رضا، تهران: دهکده جهانی آل محمد (ص).
عمر، ناصر (بی‌تا)، «التوحید اولا»، پایگاه اینترنتی المسلم.
عوده، سلمان بن‌فهد (1412ق)، من یملک حق الاجتهاد؟، القصیم، کلیه الشریعه.
عوده، سلمان بن‌فهد (1413ق)، مع الله الاسم الاعظم و قصه اسماء الله الحسنی، مؤسسه الاسلام الیوم، چاپ پنجم.
عوده، سلمان بن‌فهد (2010م)، شکراً ایها الاعداء، السعودیه: مؤسسه الاسلام الیوم.
عوده، سلمان بن‌فهد (2012م)، اسئله الثوره، بیروت: مرکز نماء للبحوث و الدراسات.
عوده، سلمان بن‌فهد (بی‌تا)، صفه الغرباء، بی‌جا.
عینی بدرالدین (2001م)، عمده القاری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
فهید، فهد بن‌سلیمان (2013م)، الجنایه علی الاسلام فی کتاب اسئله الثوره، کویت: غراس للنشر و التوزیع.
قرنی، عائض (بی‌تا الف)، دیوان لحن الخلود، بی‌جا.
قطب، سید (1412ق)، فى ظلال القرآن‏، ‏بیروت ـ قاهره‏: دارالشروق‏، چاپ هفدهم.
قطب، سید (1983م)، کتب و شخصیات، مصر: دارالشروق.
قطب، سید (1995م)، العداله الاجتماعیه فی الاسلام، قاهره: دارالشروق.
مالکی، حسن بن‌فرحان (2004م)، الصحبه و الصحابه، ریاض: مرکز الدرسات التاریخیه.
مبرد، معاذ (بی‌تا)، کلیات القانون و الحکم بغیر ما انزل الله،بی‌جا.
محمد قطب (1990م)، منهج علم التوحید، بورسعید: مکتبه رحاب، چاپ نهم.
محمد قطب (1997م)، واقعنا المعاصر، مصر: دار الشروق.
محمد قطب (1998م)، مفاهیم یجب ان تصحح، بیروت: دارالشروق، چاپ چهارم.
مدخلی، ربیع بن‌هادی (بی‌تا الف)، اضواء إسلامیة على عقیدة سید قطب، بی‌جا.
مسعری، محمد بن‌عبدالله (2002م الف)، الحاکمیه و سیاده الشرع، لجنه الدفاع عن الحقوق الشرعیه.
مسعری، محمد بن‌عبدالله (2002م ب)، محاسبه الحکام، لجنه الدفاع عن الحقوق الشرعیه، چاپ سوم.
مسعری، محمد بن‌عبدالله (2004م)، اصل الاسلام و حقیقه التوحید، تنظیم التجدید الاسلامی، چاپ هشتم.
مقدسی، ابومحمد عاصم (بی‌تا)، مله ابراهیم، پایگاه اینترنتی منبر التوحید و الجهاد.
ندوی، ابوالحسن (بی‌تا)، التفسیر السیاسی للاسلام، المنصوره: دارالغد.
ولاء، حامد (1979م)، عقیده الشهید سید قطب المفتری علیها، قاهره: کتاب المختار.