واکاوی زمینه‌های شکل‌گیری مرجئه در خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری ایران بعد از اسلام، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار تاریخ اسلام، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

3 دانش‌آموخته دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

مرجئه به عنوان یکی از فِرَق اسلامی بر اساس اوضاع و احوال حاکم بر جامعه اسلامی ظهور کرد. این تفکر ابتدا با پرهیز از داوری درباره صحابه پیامبر (ص) راجع به مسئله جانشینی ایشان، نخستین پایه‌های عقیدتی‌اش را بنیان نهاد. هرچند ابتدای ظهور این فرقه با مسائل سیاسی گره خورده بود اما به‌تدریج و با گذشت زمان، تعالیم ابتدایی‌اش وارد مباحث کلامی و دینی شد؛ تفکراتی که قائل به جدایی ایمان از عمل اشخاص شد. در بررسی عوامل شکل‌گیری اندیشه ارجاء باید در وهله اول عوامل دینی و غیردینی را بررسی کرد. پرسش این پژوهش حول این محور است که چه عواملی باعث شکل‌گیری اندیشه مرجئه در خراسان شد. در این باره باید به عواملی همچون موقعیت جغرافیایی و اقتصادی خراسان، اختلافات قبیله‌ای، فتوحات و گروه‌های اجتماعی گوناگون اشاره کرد که در این مقاله به روش توصیفی‌تحلیلی بر مبنای تاریخی بررسی خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Context Investigation of the Formation of Murjiah in Khorasan

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Zahabi 1
  • dariosh nazary 2
  • Ehsan Sadeghiyan Dehkordi 3
  • Akram Karamali 4
1 PhD Graduate in Post-Islamic Iran, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor of Islamic History, Lorestan University, Lorestan, Iran
3 PhD Student in Islamic History, University of Tehran, Tehran, Iran
4 PhD Student in Post-Islamic Iran, Lorestan University, Lorestan, Iran
چکیده [English]

Marjeh as one of the Islamic sects emerged based on the circumstances of the Islamic society. This doctrine first laid its ideological foundations by avoiding judging the companions of the Prophet (S) on the issue of his succession. Although the sect was initially tied to political issues, gradually over time, its basic teachings entered theological and religious discourses, where it was believed that a person's faith was separate from his action. In scrutinizing the factors making the idea of Erja (postponement), one must first examine the religious and non-religious causes. The question of this research is: what factors did lead to the formation of Murjiah in Khorasan? In this regard, factors such as the geographical and economic location of Khorasan, tribal differences, conquests and various social groups should be considered, which this article deals with  historically by using a descriptive-analytical method

کلیدواژه‌ها [English]

  • Murjiah
  • Khorasan
  • Conquests
  • Social Classes
قرآن مجید (1376). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن اثیر جزری، عزالدین علی (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی، ج6.
ابن اثیر، عزالدین علی (بی‌تا). الکامل، ترجمه: ابوالقاسم حالت، تهران: علمی، ج5.
ابن اعثم کوفی، محمد بن علی (1370). الفتوح، ترجمه: محمد ابن احمد مستوفی هروی، تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
ابن سعد، محمد (1410). الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج3.
ابن کثیر الدمشقی، ابو الفداء اسماعیل بن عمر (بی‌تا). البدایة والنهایة فی التاریخ، بیروت: مکتبة المعارف.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1416). لسان العرب، تصحیح: امین محمد عبد الوهاب و محمد الصادق العبیدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج5.
اجتهادی، ابوالقاسم (1363). بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان دوران اموی، تهران: سمت.
اسماعیل، محمود (بی‌تا). الحرکات السریة فی الاسلام: رویة عصریة، بیروت: دار القلم.
الاصفهانی، ابو الفرج (1407). الاغانی، بیروت: دار الفکر.
اکبری، امیر (1384). تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی و تهران: سمت.
ایوب، سعید (1412). الانحرافات الکبری، بیروت: دار الهادی.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر ویچ (1366). ترکستان‌نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: آگاه، چاپ دوم.
البلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1339). فتوح البلدان، ترجمه: محمد توکل، تهران: نقره، چاپ اول.
ترکمنی ‌آذر، پروین (1385). «عرب‌تباران خراسان و نقش آنان در سقوط امویان»، در: فرهنگ، ش60، ص1-24.
الجهشیاری، محمد بن عبدوس (1408). الوزراء والکتاب، بیروت: دار الفکر الحدیث.
حموی، یاقوت بن عبدالله (1383). معجم البلدان، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول.
خوب‌نظر، حسن (1349). «علوم انسانی: علل جنبش‌های مذهبی‌سیاسی در ایران در قرون اول هجری»، در: خرد و کوشش، ش5، ص9-39.
دانیل، التون ال. (1389). تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی‌فرهنگی، چاپ سوم.
الشهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1415). الملل والنحل، تحقیق: امیر علی مهنا و غیره، بیروت: دار المعرفة.
صابری، حسین (1390). تاریخ فرق اسلامی، تهران: سمت.
الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، ج4-7.
الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر (1387). تاریخ الاُمم والملوک، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، ج2 و 3.
عطوان، حسین (1380). مرجئه و جهمیه در خراسان عصر اموی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
غلامی دهقی، علی (1386). ستیز و سازش در تاریخ و اندیشه سیاسی مرجئه در عصر اموی، استاد راهنما: صادق آیینه‌وند، پایان‌نامه دکتری تاریخ اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
فخر الدین الرازی، محمد بن عمر (1407). اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، تحقیق: محمد المعتصم بالله البغدادی، بیروت: دار الکتاب العربی.
فراغت، محمدمهدی (1383). جنبش نومسلمانان در خراسان (100-128 هجری، استاد راهنما: حسین مفتخری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ، تهران: دانشگاه خوارزمی (تربیت معلم).
فرای، ریچارد (1363). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش، چاپ دوم.
فلوتن، فان (1325). تاریخ شیعه و علل سقوط بنی‌امیه، ترجمه: سید مرتضی حائری هاشمی، تهران: اقبال.
الکراجکی، محمد بن علی (1410). کنز الفوائد، قم: منشورات دار الذخائر، ج1.
مادلونگ، ویلفرد (1377). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
مدرسی طباطبایی، حسین (1362). زمین در فقه اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
مسجدجامعی، محمد (1369). زمینه‌های تفکر سیاسی در اسلام در قلمرو تشیع و تسنن، تهران: الهدی، چاپ اول.
مشکور، محمدجواد (1368). فرهنگ فرق اسلامی، توضیحات: کاظم مدیر شانه‌چی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مفتخری، حسین (1375). «مرجئه و نشر اسلام»، در: مقالات و بررسی‌ها، ش59-60، ص73-84.
مفتخری، حسین؛ زمانی، حسین (1387). تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان، تهران: سمت، چاپ چهارم.
المقدسی، أبو عبد الله محمد بن احمد (1411). احسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم، القاهرة: مکتبة مدبولی، الطبعة الثالثة.
المقریزی، احمد بن علی (بی‌تا). المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، بغداد: مکتبة المثنی.
ممتحن، حسین‌علی (1370). نهضت شعوبیه، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ دوم.
منزوی، علی‌نقی (1354). «مرجیان که بودند و چه می‌گفتند؟»، در: کاوه، س13، ش5، ص8-13.