بررسی و نقد دیدگاه سلفیه اعتقادی پیرامون فهم صفات خبری در قرآن با تکیه بر سخنان علمای اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، واحد صفادشت، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان ومذاهب، قم، ایران

10.22034/jid.2023.168105.1747

چکیده

مسئله محکم و متشابه پیرامون آیات قرآن و روایات مطرح می‌شود؛ بر همین اساس آیات در قرآن به دو بخش محکمات و متشابهات تقسیم می‌شود. آیات متشابه به‌ویژه آیات مربوط به صفات خبری، همواره مورد اختلاف بوده است و گاهی آیه‌ای نزد فرقه‌ای محکم و نزد فرقه‌ای دیگر متشابه دانسته شده است. سلفیه اعتقادی چون ابن‌تیمیه و اخلافش در برخورد با آیات صفات و آیات غیرصفات دو رویکرد متفاوت دارد. رویکرد آنها در فهم اسماء و صفات، عدم جواز تأویل است؛ چراکه از نظر سلفی‌ها، معنای تأویلی فقط مفید ظن و گمان است و به اعتقاد آنان، سلف در مبادی اعتقادی هرگز به ظن و گمان اعتماد نمی‌کردند؛ چنین دیدگاهی منجر به اثبات صفاتی انسان‌گونه برای حق‌تعالی شد. در این مقاله نگارنده به روش کتابخانه‌ای و با تکیه بر سخنان علمای اهل سنت به تحلیل و بررسی دیدگاه سلفی‌ها دربارۀ صفات خبری می‌پردازد؛ سپس با ادله‌ا‌ی چون تضاد بین گفتار و عمل، تحریف لفظی و معنوی و عدم تبعیَّت از سلف، نظریه آنان را پیرامون فهم صفات خبری باطل کرده است. نتیجه آن که سلفی‌ها با نادیده‌انگاشتن مبانی صحیح عقلانی که مورد تأیید نقل بود، در فهم صفات دچار تناقض و تضادهای عدیده‌ای شده‌اند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Examination and Critique of the Doctrinal Salafist Account of Narrated Attributes of God in the Quran According to Sunni Scholars

نویسندگان [English]

  • MORTEZA KIYANPOOR 1
  • Maryam Sharifi 2
1 Assistant professor, Department of Islamic Teachings, Safadasht Branch, Islamic Azad University, Tehran,
2 PhD student, Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

An important issue regarding Quranic verses and hadiths revolves around the concepts of muḥkamāt (clear) and mutashābihāt (ambiguous). Exegetical controversies often arise when dealing with ambiguous Quranic verses, particularly those related to God's narrated (khabarī) attributes. Interestingly, the same Quranic verse can be considered clear by some groups and ambiguous by others. Doctrinal Salafists, such as Ibn al-Taymiyya and his followers, employ two different approaches when interpreting Quranic verses concerning attributes and those addressing other matters. Regarding divine names and attributes, these scholars strictly reject any form of interpretation. They argue that interpretive meanings are merely probabilistic and, in the context of religious doctrines, such probabilistic beliefs cannot be relied upon, as it would risk ascribing anthropomorphic qualities to God. In this article, we utilize the library method and reference the perspectives of Sunni scholars to analyze the Salafi perspective on narrated attributes. Through our examination, we present counterarguments to their view, highlighting inconsistencies between their theory and practice, distortions of words and meanings, and a failure to adhere to the teachings of early scholars (salaf). We conclude that by disregarding sound rational practices supported by religious textual evidence, Salafists have encountered numerous contradictions

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muḥkamāt
  • mutashābihāt
  • narrated attributes
  • Salafists
  • theory of affirmation without qualities

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1416 ق)؛ مجموع فتاوی؛ تحقق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم؛ مدینه: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
    2. ــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ الإکلیل فی المتشابه والتأویل؛ تعلیق: محمد الشیمی شحاته؛ مصر: دار الإیمان للطبع والنشر والتوزیع.
    3. ـــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ درء التعارض العقل و النقل؛ تحقیق: محمد رشاد سالم؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    4. ـــــــــــــــــــ (1421 ق)؛ التدمریه؛ تحقیق: د. محمد بن عوده السعودی؛ چ سوم، ریاض: مکتبة العبیکان.
    5. ابن‌جوزی، ابوالفرج [بی‌تا]؛ زاد المسیر؛ ج اول، قاهره: مکتبه الشامله.
    6. ابن‌عاشور، محمد ظاهر [بی‌تا]؛ التحریر و التنویر؛ ج سوم، قاهره: مکتبه الشامله.
    7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1419 ق)؛ لسان العرب؛ چ سوم، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    8. اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (۱۳۹۷ ق)؛ الابانه عن اصول الدیانه؛ تحقیق: فوقیه حسین محمود؛ قاهره: کلیة البنات جامعة عین الشمس.
    9. ـــــــــــــــــــ (۱۴۲۲ ق)؛ رسالة الی اهل الثغر؛ مدینه: مکتبة العلوم و الحکم.
    10. ـــــــــــــــــــ (۱۴۲۷ ق)؛ مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین؛ بیروت: دار صادر.
    11. الله‌بداشتی، علی (1389 ش)؛ «بررسی و نقد آرای سلفیه در معناشناسی صفات الهی»؛ فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش 22.
    12. الجوزی، ابن‌قیِّم (1385 ش)؛ بزرگ‌ترین نعمت بهشت، تخریج از کتاب حادی الارواح الی بلاد الافراح توسط محمد خالد العطار؛ ترجمه: ابوعمر تهرانی؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    13. امین عاملی، سیدمحسن(1387 ش)؛ کشف الارتیاب؛ ترجمه: ابراهیم سیدعلوی؛ چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
    14. آلوسی، محمود بن عبدالله (1415 ق)؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی؛ تحقیق: علی عبد‌الباری عطیة؛ چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    15. براک، عبدالرحمن بن ناصر(1431 ق)؛ التعلیق على القواعد المثلى؛ چ اول، [بی‌جا]: دار التدمریه.
    16. بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله [بی‌تا]؛ مجموعه فتاوى؛ جمع‌آوری: محمد بن سعد الشویعر؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    17. بیضاوی، عبدالله بن أبی‌القاسم (1416 ق)؛ انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ تحقیق: عبدالقادر عرفات العشا حسونة؛ بیروت: دار الفکر.
    18. بیهقی، أحمد بن حسین (1401 ق)؛ الاعتقاد والهدایة إلى سبیل الرشاد على مذهب السلف وأصحاب الحدیث؛ تحقیق: أحمد عصام الکاتب؛ چ اول، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
    19. تیمی إصبهانی، إسماعیل بن محمد (1419 ق)؛ الحجة فی بیان المحجة و شرح عقیدة أهل السنه؛ تحقیق: محمد بن ربیع؛ چ دوم، ریاض: دار الرایة السعودیة.
    20. جامی، محمد بن علی (1408 ق)؛ الصفات الإلهیة فی الکتاب والسنة النبویة فی ضوء الإثبات والتنزیه؛چ اول، مدینه: المجلس العلمی بالجامعة الإسلامیة.
    21. جوینى، عبدالملک بن عبدالله (1416 ق)؛ الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد؛ چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    22. حمیری، عیسى بن عبدالله مانع (1419 ق)؛ تصحیح المفاهیم العقدیة فی الصفات الإلهیه؛ چ اول، مصر: دار السلام.
    23. رضوانی، علی‌اصغر (1390 ش)؛ خدای مجسم وهابیان؛ تهران: مشعر.
    24. زبیدی، محمد مرتضی حسینی (2011 م)؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تحقیق: نواف الجراح؛ ج یک، چ اول، بیروت: دار صادر.
    25. زرکشی، محمّد بن عبدالله (1376 ق)؛ البرهان فی علوم القرآن؛ تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم؛ چ اول، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة عیسى البابى الحلبی وشرکائه.
    26. سُبکی، محمود محمد خَطَّاب (1974 م)؛ إتحاف الکائنات ببیان مذهب السلف و الخلف فى المتشابهات؛ چ دوم، [بی‌جا]، [بی‌نا].
    27. سلامه القضاعی العزامی الشافعی [بی‌تا]؛ فرقان القرآن بین صفات الخالق و صفات الاکوان؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    28. شوکانی، محمد بن علی (1414 ق)؛ الرسائل السلفیه؛ تعلیق: خالد عبد اللطیف؛ بیروت: دار الکتاب العربی.
    29. ـــــــــــــــــــ (1414 ق)، فتح القدیر؛ چ اول، دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب.
    30. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم [بی‌تا]؛ الملل و النحل؛ [بی‌جا]: مؤسسه الحلبی.
    31. صدوق، محمد بن علی (۱۳۷۹ ش)؛ معانی الأخبار؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزۀ علمیۀ قم.
    32. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1394 ق)؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسه الاعلمى.
    33. طبری، محمد بن جریر (۲۰۰۱ م)؛ جامع البیان عن تأویل القرآن؛ قاهره: دار هجر.
    34. عتر، نورالدین الحلبی (١٤٠١ ق)؛ منهج النقد فی علوم الحدیث؛ چ سوم، دمشق: دار الفکر.
    35. عثیمین، محمد بن صالح (1413 ق)؛ مجموع فتاوی و رسائل؛ جمع‌آوری و تدوین: فهد بن ناصر بن إبراهیم السلیمان؛ [بی‌جا]: دار الوطن ـ دار الثریا.
    36. ـــــــــــــــــــ (1424 ق)؛ فتاوی العقیده و أرکان الاسلام؛ جمع‌آوری و تدوین: فهد بن ناصر بن إبراهیم السلیمان؛ چ اول، ریاض: دار الثریا للنشر والتوزیع.
    37. ـــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ فتح رب البریة بتخلیص الحمویة: ضمن مجموع فتاواه وکتبه ورسائله فی العقیدة؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    38. عسقلانی، ابن‌حجر(1392 ق)؛ الدرر الکامنه فی أعیان المائة الثامنه؛ هند: دائرة المعارف العثمانیه.
    39. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409 ق)؛ کتاب العین؛ تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی؛ چ دوم، قم: دار الهجره.
    40. فرمانیان، مهدی (1391 ش)؛ «بررسی تطبیقی محکم و متشابه (صفات خبری) از دیدگاه ماتریدیه، وهابیون و امامیه»؛ فصلنامه طلوع نور، ش 39.
    41. قرافی، أحمد بن إدریس (1994 م)؛ الذخیره؛ تحقیق: محمد حجی؛ چ اول، [بی‌جا]: دار الغرب الإسلامی.
    42. گروهی از محققین [بی‌تا]؛ آثَار الشّیخ العَلّامَة عَبْد الرّحمن بْن یحْیی المُعَلّمِی الیمانی؛ ج یازدهم، [بی‌جا]: دار عالم الفوائد للنشر والتوزیع.
    43. مامقانی، عبدلله (١٤١١ ق)؛ مقیاس الهدایه فی علم الدرایه؛ تحقیق: محمدرضا مامقانی؛ چ اول، بیروت: مؤسسه آل البیت لإحیاءالتراث.
    44. مرعی بن یوسف، الحنبلی (1406 ق)؛ أقاویل الثقات فی تأویل الأسماء والصفات والآیات المحکمات والمشتبهات؛ تحقیق: شعیب الأرناؤوط؛ چ اول، بیروت: مؤسسه الرساله.
    45. معرفت، محمدهادی (1428ق)؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
    46. مغراوی، أبوسهل محمد بن عبدالرحمن [بی‌تا]؛ موسوعة مواقف السلف فی العقیده والمنهج والتربیه؛ ج اول، چ اول، قاهره: المکتبة الإسلامیة للنشر والتوزیع.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار