نقد معناشناختی و وجودشناختی دیدگاه فخر رازی در صفات ذاتی خدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، قم ، ایران

2 استادیار گروه فلسفه ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، قم ، ایران

3 استادیار حوزه علمیه قم و موسسه فرهنگی وسف ، قم ، ایران

10.22034/jid.2023.236650.2046

چکیده

بحث ذات و صفات الهی را می‌توان از ارزشمندترین مباحث رشته‌های عقلی و نقلی دانست. عرفان خدا انگیزه بیشتری برای وصال به آن کمال مطلق حاصل می‌کند، برعکس عبادت جاهلانه که تأثیر بسیار کمتری در پی خواهد داشت؛ اینجاست که ارزش بحث خداشناسی و شیوۀ اتصاف ذات به صفات روشن می‌شود. درواقع بحث ذات و صفات به سه بخش معناشناسی ذات و صفات، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی آنها تقسیم می‌شود. در بخش معناشناسی تفاسیر گوناگونی وجود دارد و علم، قدرت، سمع، بصر، اراده، حیات و کلام که صفات سبعه‌اند، بر اساس مبانی عرفا و حکما و متکلمان و اهل شرع قابل تعریف‌اند. هستی‌شناسی و رابطۀ ذات و صفات نیز وجوه گوناگونی را دارد؛ مانند عینیت ذات و صفات که دیدگاه اهل شرع، حکما و عرفاست و به معنای نفی استقلال صفات است.
قیام صفات به ذات یا زیادت صفات بر ذات دیدگاه اشاعره و فخر رازی است و نیابت ذات از صفات و اثبات ذاتی که همان صفات است، به معتزله نسبت داده می‌شود. فخر رازی نیز دیدگاه‌های متمایزی مانند اضافه و نسبی‌بودن علم و نفسی‌بودن کلام الهی دارد و در تعریف قدرت نیز صحت فعل و ترک را در فعل فاعل مختار وارد گردانیده است. این مقاله دیدگاه او را در دو بعد معناشناسی و هستی‌شناسی ذات و صفات بررسی، تحلیل و نقد می‌کند

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Semantic and Ontological Critique of Fakhr al-Rāzī’s View of God’s Essential Attributes

نویسندگان [English]

  • Reza Nosrati Moomivandi 1
  • Mohammad (Jalal Al-Din) Maleki 2
  • hassan ramazani 3
1 PhD student of Islamic Philosophy and Theology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Philosophy, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant professor, Seminary of Qom and Vesf Cultural Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

The problem of divine essence and attributes is widely recognized as one of the most significant issues in theoretical and transmitted disciplines. Understanding the nature of God provides motivation for a deep connection with the absolute perfection, whereas worship based on ignorance is less effective in this regard. Consequently, the discussion surrounding God's essence and the characterization of its attributes holds great significance. In fact, the problem of divine essence and attributes can be categorized into three distinct areas: semantics, ontology, and epistemology. Regarding semantics, there exist multiple accounts. The attributes commonly referred to as the "seven attributes"—knowledge, power, hearing, seeing, will, life, and word—can be understood through mystical, philosophical, theological, and sharia perspectives. Furthermore, the ontology of attributes and their connection to the divine essence encompass various dimensions. One aspect involves the identification of the essence and attributes, which entails the rejection of the independent existence of the attributes. This viewpoint is shared among adherents of sharia, philosophers, and mystics. According to Ashʿarite theologians, including Fakhr al-Rāzī, the divine attributes are dependent on the divine essence, resulting in their distinction. On the other hand, Miʿtazilites purportedly assert that the essence serves as a representation of the attributes. Fakhr al-Rāzī himself holds distinctive perspectives, such as emphasizing the relational nature of knowledge and the intrinsic nature of the divine word. Additionally, in his definition of power, he includes the permissibility of both action and omission within the actions of a free agent. This article explores Fakhr al-Rāzī's viewpoints regarding the semantics and ontology of the essence and attributes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine essence
  • the seven attributes
  • semantics
  • ontology
  • Fakhr al-Rāzī

مراجع

  1. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1392 ق)؛ الفتوحات المکیه؛ تحقیق: عثمان یحیی؛ مصر: [بی‌جا].
  2. احمدوند، معروف‌علی (1389)؛ رابطه ذات و صفات الهی؛ چ اول، قم: بوستان کتاب.
  3. اخوان الصفا (1405 ق)؛ رسائل اخوان الصفا و خلاّن الوفا؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  4. الاشعری، ابوالحسن علی (1975 م)؛ الابانة عن اصول الدیانة، مدینه: الجامعة الاسلامیه.
  5. بداشتی، علی‌اله (1399 ش)؛ مبانی فلسفی علم کلام اسلامی؛ چ اول، قم: انتشارات کلام معاصر.
  6. تلمسانی، شریف الدین محمد (1431 ق)؛ شرح معالم اصول الدین فخر رازی؛ چ اول، عّمان: دار الفتح.
  7. تهانوی، محمدعلی (1996 م)؛ موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون؛ چ اول، بیروت: مکتبة ناشرون.
  8. زنوزی، ملاعبدالله (1361)؛ لمعات الالهیه؛ تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی دانشگاه تهران.
  9. سبزواری، ملاهادی (1428 ق)؛ شرح المنظومه؛ ج 1، تحقیق: محسن بیدارفر؛ چ اول، قم: انتشارات بیدار.
  10. سجادی، سیدجعفر (1375)؛ اصطلاحات فرهنگ علوم فلسفی و کلامی؛ چ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  11. شهرستانی، ابوالفتح [بی‌تا]؛ الملل و النحل؛ بیروت: دار الفکر.
  12. شیرازی، صدرالدین محمد (1386)؛ مفاتیح الغیب؛ چ اول، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  13. ــــــــــــــــــــــ (1383 ق)؛ الاسفار الاربعه؛ ج 1، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1416 ق)؛ نهایة الحکمه؛ چ دوازدهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  15. طوسی، خواجه نصیرالدین (1416 ق)؛ قواعد العقاید؛ قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
  16. ــــــــــــــــــ (1428 ق)؛ الاشاره فی علم الکلام؛ تحقیق: محمد حامد؛ قاهره: مکتبة الازهریة للتراث.
  17. ــــــــــــــــــ (1410 ق)؛ المباحث المشرقیه؛ ج ۲، چ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
  18. ــــــــــــــــــ (1989 م)؛ المسائل الخمسون فی اصول الدین؛ چ اول، قاهره: المکتب الثقافی.
  19. ـــــــــــــــــــــــ(1407 ق)؛ المطالب العالیه من العلم الالهی؛ ضبط: محمد عبدالسلام شاهین؛ چ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
  20. ـــــــــــــــــــ(1396 ق)؛ شرح اسماء الله الحسنی؛ قاهره: مکتب الکلیات الازهریه.
  21. مجلسی، محمدباقر (1403 ق)؛ بحار الانوار؛ چ دوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

22. نراقی، محمدمهدی (1357 ش)؛ اللمعة الالهیة و الکلمات الوجیزه؛ تعلیق و تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: انتشارات انجمن فلسفه 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار