آیین گنوسی و تأثیرات آن بر عقاید عارفان مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی؛ دانشگاه آزاد واحد نراق

چکیده

آیین گنوسی را کیشی عرفانی دانسته‌اند که دارای عقایدی تلفیقی است و فرقه‌های گوناگونی دارد، از جمله: مانویت، صابئین مَندایی، شمعونیان، و مرقیونیان. دوران شکل‌گیری و ظهور و بروز این آیین را از قرن دوم پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی دانسته‌اند. به عقیده گنوسیان، روح انسان در این دنیا اسیر است و راه نجات و رهایی او دست‌یابی به گنوسیس یا همان معرفت نجات‌بخش است، که فرستادگان الاهی و منجیان آسمانی برای انسان به ارمغان می‌آورند و راه کسب این‌گونه معرفت اشراقات قلبی است. عده‌ای معتقدند آیین گنوسی بر فرهنگ و تفکر عارفان روزگار اسلامی تأثیراتی نهاده است. در این مقاله، نخست تاریخچه مختصری از این آیین می‌آوریم و به اصول اعتقادی آنان اشاراتی خواهیم داشت. سپس به تأثیرات این آیین بر عقاید عرفای مسلمان اشاره می‌کنیم. با بررسی صورت‌گرفته می‌توان پذیرفت که عارفان مسلمان در برخی عقاید از آرای گنوسی تأثیر پذیرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Impact of Gnosticism among Muslim Mystics

نویسندگان [English]

  • Fereshte jafari 1
  • Mohsen Ameri 2
1 Assistant Professor, faculty of Persian literature, University of Naraq
2 Assistant Professor, faculty of the English Language, University of Naraq
چکیده [English]

Basically, Gnosticism is a mystical religion with a fusion of ideas; furthermore, it enjoys from various sects such as Manichaeism, Mandaeism, Sabeans, Simonians and Marcionism. Chronologically, it is believed that manifestation of this religion dating back to the second century BC until the third century AD. The focal point in Gnosticism is that this worldliness traps human soul. Its path of salvation is merely obtained through achievement of Gnosis or saving knowledge. Both divine messengers and holy saviors are considered the source of this saving knowledge. Metaphorically, heart, in its spiritual function, plays an important role in receiving such knowledge. Some scholars believe that Gnosticism has put Islamic mystic culture and thoughts under its influence. This paper attempts to overview not only its history but its fundamental principles in order to study the impact of Gnosticism over culture along with the credo of Muslim mysticism.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gnosticism
  • Islamic mysticism
  • Manichaeism
  • Muslim mystics
  • knowledge

مراجع

ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1381). الفهرست، ترجمه: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
ابو نصر سراج، عبد الله بن علی (1382). اللمع فی التصوف، تصحیح: رینولد نیکلسون، ترجمه: مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1381). اسطوره آفرینش در آیین مانی (ویراست دوم با گفتاری در عرفان مانوی)، تهران: کاروان.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (5/9/1379). «نگاهی نو به فرهنگ ایرانی: با یادکردی از مهرداد بهار»، در: نشریه همشهری.
ام الکتاب (1392). ویرایش ولادیمیر ایوانف؛ به کوشش: ب. بی‌نیاز، کلن: پویا.
ایلخانی، محمد (1374). «مذهب گنوسی»، در: معارف، ش34 و 35، ص16-31.
بهار، مهرداد (1388). ادیان آسیایی، تهران: چشمه، چاپ هشتم.
پورنامداریان، تقی (1390). عقل سرخ: شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی، تهران: سخن.
تقی‌زاده، حسن (1383). مانی‌شناسی: پژوهش‌ها و ترجمه‌ها، به کوشش: ایرج افشار، تهران: توس.
جعفر بن منصور الیمن (1404). الکشف، تحقیق: مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس.
جعفری، فرشته (1392). بررسی تطبیقی آیین گنوسی و عرفان اسلامی، پایان‌نامه دکتری، استادان راهنما: علی‌محمد سجادی، احمد خاتمی، استادان مشاور: محمد غلام‌رضایی، ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی.
جلالی نایینی، محمدرضا (1384). ثنویان در عهد باستان، تهران: طهوری.
دکره، فرانسوا (1383). مانی و سنت مانوی، ترجمه: عباس باقری، تهران: نشر فرزان، چاپ دوم.
دهخدا، علی‌اکبر (1389). لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
رئوفی‌مهر، محمد (1385). «ترجمه قصیده عینیه ابن‌سینا»، در: حافظ، ش35، ص40-41.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1389 الف). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر، چاپ چهاردهم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1389 ب). دنبالۀ جست‌وجو در تصوف‌ ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ هشتم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1390 الف). تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، ترجمه: مجدالدین کیوانی، تهران: سخن، چاپ سوم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1390 ب). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ دوازدهم.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تحقیق: هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد (1377). نامه‌های عین‌القضات همدانی، تصحیح: علی‌نقی منزوی، تهران: اساطیر، ج3.
کریستین‌سن، آرتور (1375). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ هشتم.
مایل‌ هروی، نجیب (1374). «انسان کامل»، در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج10، مقاله شماره 4051، تهران: انتشارات مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، تهران: اساطیر.
معین، محمد (1336). «تأثیر افکار ایرانی در طریقۀ گنوسی»، در: یغما، ش112، ص347-354.
ناس، جان بایر (1390). تاریخ جامع ادیان، ترجمه: علی‌اصغر حکمت، تهران: علمی فرهنگی، چاپ بیستم.
نیکلسون، رینولد (1382). عرفان عارفان مسلمان، ترجمه: اسدالله آزاد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.
ویدنگرن، گئو (بی‌تا). مانی و تعلیمات او، ترجمه: نزهت صفای اصفهانی، تهران: چاپ پرچم.
هالروید، استوارت (1387). ادبیات گنوسی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره.
الیاده، میرچا (1373). آیین گنوسی و مانوی، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
Grant, Robert M. (1954). “Gnosis Revisited, Church History”, Cambridge University Press on behalf of the American Society of Church History, Vol. 23, No. 1, pp. 36-45.
Hanegraaff, Wouter J. (2006). Dictionary of Gnosis & Western Esotericism, Leiden: Brill.
Jonas, Hans (1991). The Gnostic Religion: The Message of the Alien God and the Beginnings of Christianity, Third edition, Boston.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار