تحلیل رویکردهای عرفانی ‌ـ اجتماعی سعدی شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانشجوی رشته تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

3 دانشجوی دکتری رشته تصوف و عرفان اسلامی؛ دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

سعدی و افکارش از دیرباز محل مناقشه‌ای مهم بوده است: سعدی عارف است یا خیر؟ عرفان در نگاه او چه نسبت و کارکردی با اجتماع و جامعه‌اش دارد؟ و وقتی از عشق، به مثابه پرکاربردترین واژۀ کلیدی در آثارش، سخن می‌گوید از عشقی زمینی سخن می‌راند یا آسمانی؟ مقالۀ حاضر دو بخش عمده دارد؛ بخش نخست نگاه‌های برخی منتقدان و طرفداران سعدی را بررسی اجمالی می‌کند تا فضای سعدی‌ستیزی دگرباره یادآور خوانندۀ محترم شود. پارۀ دوم در دو زیربخش، جایگاه عرفانی سعدی و مؤلفه‌های عرفانی- اجتماعی او را بازخوانی و بازنمایی می‌کند. زیربخشِ اول معطوف به بررسی اسنادِ تاریخی ا‌ست که از مقام عرفانی وی پرده برمی‌دارد. زیربخشِ دیگر، برخی مؤلفه‌های عرفانی، مانند عشق، آزادگی، سماع، عبادت عاشقانه و وحدت‌گرایی را در آثار سعدی می‌کاود و از آن میانه در پی شفاف‌سازی جنس عرفان و فضای خاص معرفتی او و ارتباط و نسبت عرفان وی با اخلاق و مناسبات اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis of Sa'adi‘s Mystical and Social Approach Works

نویسندگان [English]

  • Reza Elahimanesh 1
  • naeimeh ebaahimi alavijeh 2
  • Iman Amini 3
1 Assistant Professor, Faculty of Sufism, University of Religions and Denominations
2 PhD student, Sufism, University of Religions and Denominations,
3 PhD student, Sufism, University of Religions and Denominations, (Corresponding Author)
چکیده [English]

Sa'adi and his thoughts have been in dispute from a long time ago. Whether he is a mystic or not? And when he speaks of Love, does he speak of earthly love or heavenly one? This article consists of two main sections. In the first section, views of critics and advocates of Sa'adi are studied briefly in order that the venerable reader's mind reminds anti-Sa'adi’s atmosphere again. The article writers in the second section which is consists of two subsections, to the extent of their own little scientific ability, review and represent Sa'adi’s mystical position and type of his special school. The first subsection is focused on the study of historical documents in which Sa'adi’s mystical place has been uncovered. The other subsection explores some mystical elements such as the image of love, freedom, Sufi whirling (Sama), amorous worship, Monism of Sa'adi's works and try to clarify his mystical space

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sa'adi
  • love
  • Social-Mystical Component
  • Anti-Sa'adism
قرآن کریم.
ابن‌ فوطی شیبانی، کمال ‌الدین (1416). مجمع‌ الآداب فی معجم‌ الالقاب، تصحیح: محمّد الکاظم، قم: مؤسسة الطباعة والنشر وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی.
اته، هرمان (1356). تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه: رضازادۀ شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اعوانی، غلام‌رضا (1392). «مذهب عشق الاهی در غزلیات سعدی»، در: سعدی‌شناسی، ش16، ص33‌ـ‌51.
افشار، ایرج (1360). فتوّت‌نامه آهنگران، در: فرخنده پیام، مشهد: دانشگاه فردوسی.
افشار، ایرج (1372). فتوّت‌نامه سقایان، در: نامواره محمود افشار، تهران: موقوفات محمود افشار.
امداد، حسن (1377). جدال مدعیان با سعدی، شیراز: نشر نوید.
براون، ادوارد (1366). تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه: غلام‌حسین صدری، تهران: نشر مروارید.
برزگر، محمّدرضا (1382). شاخ نبات حافظ، تهران: نشر زوّار.
پارسی‌نژاد، ایرج (1380). روشنگران ایرانی و نقد ادبی، تهران: نشر سخن.
جامی، عبدالرحمن (1386). نفحات ‌الانس من حضرات‌ القدس، تصحیح: محمود عابدی، تهران: نشر سخن.
جنید شیرازی، معین‌الدین (1366). شدّ الازار فی حط الاوزار عن زوّار المزار، تصحیح: محمّد قزوینی و عباس اقبال، تهران: نشر اطلاعات.
خلیلیان، مهدی (1369). شرح عشق، بی‌جا: مرکز چاپ و تبلیغات اسلامی.
خویی، اسماعیل (1356). جدال با مدّعی، گفت‌وگو از: علی‌اصغر ضرابی، تهران: نشر جاویدان.
دشتی، علی (1364). قلمرو سعدی، تهران: نشر اساطیر.
رستگار، منصور (1375). مقالاتی درباره زندگی و شعر سعدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). با کاروان حلّه، تهران: انتشارات جاویدان.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1363). جست‌وجو در تصوّف ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زنجانی، عمید (1364). «تأثیر متون و فرهنگ اسلامی به‌ویژه قرآن در آثار سعدی»، در: ذکر جمیل سعدی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سعدی، مصلح‌ بن عبدالله (1335). رساله عقل و عشق، درج در کلّیات سعدی، بمبئی: مطبع سپهر.
سعدی، مصلح ‌بن عبدالله (1373). کلّیات، تصحیح: محمّدعلی فروغی، تهران: انتشارات نگاه.
سمرقندی، دولت‌شاه (1382). تذکرة‌ الشعرا، به اهتمام: ادوارد براون، تهران: نشر اساطیر.
شاملو، احمد (1350). برگزیده شعرها، تهران: بامداد، ج۲.
صدوق، محمّد بن علی ابن بابویه (بی‌تا). معانی ‌الاخبار، قم: مکتبة المفید.
صفا، ذبیح‌الله (1363). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوسی.
عقدایی، تورج (1388). «نقد اجتماعی و آسیب‌شناسی تصوّف در بوستان سعدی»، در: فصل‌نامه تخصصی عرفان، ش19، ص51-74.
فتی، هوشنگ (1378). «سعدی و شیخ دانای مرشد ـ ‌شهاب»، در: سعدی‌شناسی، ش2، ص196‌ـ‌210 .
فرغانی، سیف‌الدین (1366). دیوان اشعار، به کوشش: ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشارات فردوسی.
کاشانی، عزّالدین محمود (1376). مصباح ‌الهدایة و مفتاح‌ الکفایة، تصحیح: جلال‌الدین همایی، قم: نشر هما.
لعلی بدخشی، میرزا لعل‌ بیگ (1376). ثمرات‌القدس من شجرات‌ الانس، تصحیح: سیّد کمال حاج‌سیّدجوادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ماسه، هانری (1364). تحقیق درباره سعدی، ترجمه: محمّدحسن مهدوی و غلام‌حسین یوسفی، تهران: انتشارات توس.
محمّدی، کاظم (1381). جدال تاریخی عقل و عشق، تهران: نشر هوش و ابتکار.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1382). مثنوی معنوی، تصحیح: توفیق ه. سبحانی، تهران: نشر روزنه.
نعمانی، شبلی (1363). شعر العجم، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
یوشیج، نیما (1368). درباره شعر و شاعری، به کوشش: سیروس طاهباز، تهران: نشر دفترهای زمانه.