بررسی و نقد تطبیقی گزارش‌های عاشورایی منابع زیدیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

2 استادیار گروه تاریخ تشیع، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

3 استادیار گروه فرق تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

ظرف زمان و مکان و نیز مخاطب برخی سخنان و خطبه‌های سیدالشهدا(ع) در برخی گزارش‌های عاشورایی تغییر یافته است. منابع معتبر زیدی نیز از این تغییرات مصون نمانده‌اند. چنین اخباری در منابع زیدی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: نخست اخباری که منابع زیدی در نقل این گزارش‌ها منفرد نیستند و می‌توان آنها را در منابع امامیه و اهل سنت نیز مطالعه کرد، همچون نامه امام(ع) به بنی‌هاشم، خطبه آن حضرت در منزل ذوحُسَم و گفت‌وگوی ایشان با طِرمّاح بن‌عدی. دسته دوم اخباری‌اند که اصلشان تنها در منابع زیدی قابل رصد است و اگر در منابع امامیه دیده می‌شود، از منابع زیدی به آثار شیعی راه یافته است، همچون خطبه خُطّ الموت. تحقیق حاضر با شیوه توصیفی ـ تحلیلی ضمن مقایسه گزارش‌های عاشوراییِ یادشده از هر دو دسته در منابع معتبر زیدیه، امامیه و اهل سنت، از تغییر مخاطب یا ظرف زمان و مکان در این اخبار پرده برداشته، نشان می‌دهد که بی‌توجهی به این جابه‌جایی‌ها می‌تواند زمینه‌ساز برداشت و تحلیل نادرست از گزارش‌ها شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Consideration and Critique of Accounts of Ashura in Zaydi Sources

نویسندگان [English]

  • Ibrahim Gudarzi 1
  • Mustafa Sadiqi Kashani 2
  • Sayyid ‘Ali Musavinizhad 3
1 * PhD student, Islamic History, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Shiite History, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran
3 Assistant professor, Department of Shiite Sects, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Throughout different times and places as well as audiences, some sermons and talks of Sayyid al-Shuhada’ (Imam al-Husayn the Master of the Martyrs) has undergone changes in certain accounts of Ashura. Reliable Zaydi sources were not immune from such changes. Such hadiths in Zaydi sources can be divided into two categories: first, those that are not solely cited in Zaydi sources, and can indeed be found in Imami and Sunni sources as well, such as Imam al-Husayn’s letter to Banū Hāshim, his sermon in Dhū Ḥusam’s house, and his conversation with Ṭirimmāḥ ibn ‘Adiyy; second, those that are merely cited in Zaydi sources. Indeed, if they are to be found in Imami sources, they must have been transmitted from Zaydi sources: examples of this include the “death is inscribed” (khuṭṭ al-mawt) sermon. This paper deploys a descriptive-analytic method to compare accounts of Ashura in both categories of reliable Zaydi, Imami, and Sunni sources, showing that audiences or times and places have changed through changes in these accounts. We argue that negligence of these changes might occasion inaccurate analyses of these accounts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sayyid al-Shuhada’
  • Karbala
  • Zaydis
  • Ashura Uprising
ابن‌‌طاووس، علی‌ بن‌موسی (1425)، اللهوف علی قتلی الطفوف، تحقیق فارس تبریزیان، تهران: اُسوه.
ابن‌قولویه، جعفر بن‌محمد (1356ش)، کامل الزیارات، تحقیق عبدالحسین امینی، نجف: دارالمرتضویّه.
ابن‌اعثم، احمد (1411)، الفتوح، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌سعد، محمد (بی‌تا)، ترجمه الامام الحسین(ع)، محقق: عبدالعزیز طباطبایی، بی‌جا: الهدف للإعلام و النشر.
ابن‌نما، جعفر بن‌محمد (1406)، مثیر الاحزان، تحقیق مدرسه الإمام المهدی(عج)، قم: مدرسه الإمام المهدی(عج).
إربلی، علی بن‌عیسی (1421)، کشف الغمه فی معرفه الأئمه(ع)، تحقیق احمد حسینی، قم: رضی.
اصفهانی، علی بن‌حسین (1415)، کتاب الأغانی، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
اصفهانی، علی بن‌حسین (بی‌تا)، مقاتل الطالبیین، بیروت: دارالمعرفه.
آبی، منصور بن‌حسین (1424)، نثر الدرر فی المحاضرات، محقق: خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت: دارالکتب العلمیه.
آیتی، محمد ابراهیم (1392)، بررسی تاریخ نهضت حسینی، تحقیق و تصحیح سید عبدالله حسینی، قم: دارالعرفان.
بلاذری، احمد بن‌یحیی (1417)، انساب الاشراف، بیروت: دارالفکر.
جعفری، حسین (1389)، تشیع در مسیر تاریخ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسنى، احمد بن‌ابراهیم (1423)، المصابیح، صنعاء: مؤسسه الامام زید بن‌علی(ع).
حسینى، عبدالله‏ (1386)، معرفى و نقد منابع عاشورا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلوانی، حسین بن‌محمد (1408)، نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، تحقیق: مدرسه الإمام المهدی(عج)، قم: مدرسه الإمام المهدی(عج).
حموی، یاقوت بن‌عبدالله (1995)، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
خوارزمى، موفق بن‌احمد (1423)، مقتل الحسین(ع)، تصحیح سماوی، قم:‌ انوار الهدی.
دینوری، ابوحنیفه (1368)، الاخبار الطوال، قم: منشورات الشریف الرضی.
ری‌شهری، محمد (1388)، دانش نامه امام حسین(ع)، قم: دارالحدیث.
سبط بن‌جوزی، یوسف بن‌فُرُغلی (1418)، تذکره الخواص من الامه بذکر خصائص الائمه علیهم السلام، قم: منشورات رضی.
شریعتی، علی (1367)، مجموعه آثار، ج19(حسین وارث آدم)، تهران: انتشارات قلم.
صفار، محمد بن‌حسن (1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی(ره).
طبری،‌ محمد بن‌جریر (1413)، دلائل الإمامه(منسوب)،‌ تحقیق‌ الدراسات الاسلامیه البعثه، قم: البعثه.
طبری، محمد بن‌جریر (1387)، تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار التراث.
گروهی از تاریخ‌پژوهان (1390)، مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
الله‌اکبری، محمد (1392)، عباسیان از بعثت تا خلافت، قم: بوستان کتاب.
مجلسی، محمدباقر (1363)، بحار الانوار الجامعه لدُرر اخبار الائمه الاطهار، تهران: اسلامیه.
محلی، حمید بن‌احمد (1423)، الحدائق الوردیه فى مناقب ائمه الزیدیه، صنعاء: مکتبه بدر.
مسعودی، علی بن‌حسین (1409)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجره.
مفید، محمد بن‌نعمان (1413)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تحقیق و نشر مؤسسه آل‏البیت لاحیاء التراث، قم: کنگره شیخ مفید.
هارونی، یحیی بن‌حسین (1395)، تیسیر المطالب فی أمالی الامام أبی ‌طالب، تحقیق عبدالله بن‌حمود العزّی، صنعاء: مؤسسه زید بن‌علی الثقافیه.
هاشمی، علی بن حسین (1413)، الحسین(ع) فی طریقه الی الشهاده، بغداد: مطبعه الزهراء(س).