تبیین جایگاه حکومتی مالیات در فقه سیاسی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه الهیات ـ فقه و مبانی حقوق اسلامی واحد نجف‌آباد دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق واحد نجف آباد دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار گروه الهیات فقه و مبانی حقوق اسلامی واحد نجف‌آباد دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

کمبود و نبود منابع مالی لازم می‌تواند مشروعیت یک نظام سیاسی را با چالش مواجه سازد؛ از این رو هر نظام حکومتی تلاش می‌کند برای حل این معضل چاره بیندیشد. یکی از راه‌های متداول آن است که حاکمیت با اخذ مالیات، وظایف حاکمیتی خود را انجام دهد. می‌توان ادعا کرد امروزه تمام جوامع این رویکرد را پذیرفته‌اند. نظام سیاسی اسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ وضع مالیات‌های شرعی مؤید این مطلب است. حال اگر این منابع نتواند به طور کامل نیازهای حکومت اسلامی را برآورده کند، گسترش کیفی مالیات‌های اسلامی (مثل زکات و خمس) یا وضع مالیات‌های حکومتی مطرح می‌شود. در واقع، پرداخت سهمی از درآمد به حاکمیت، مالیات است. این رویکرد دینی باعث می‌شود که مالیات جنبه عبادی به خود گیرد و ضمن تأمین بُعد مادی و این‌جهانی، موجب سعادت اخروی فرد نیز بشود. به همین دلیل برنامه‌ریزی بهینه جهت دریافت مالیات نیازمند رجوع به نظام ارزشی و دینی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی نقش مالیات در نظام اسلامی را بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد دریافت مالیات از نیازهای راهبردی حکومت‌ها است که توجه به جنبه عبادی آن، ضمن تسهیل اخذ آن، ضمانت اجرایی آن را بالا می‌برد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Account of the Governmental Place of Taxes in Imami Political Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Husayn ‘Ali Amini 1
  • Mas‘ud Ra‘i 2
  • Ahmad Riza Tavakkuli 3
1 PhD student, Department of Theology, Jurisprudence, and Foundations of Islamic Law, Islamic Azad University, Najaf Abad Branch, Iran
2 Associate professor, Department of Law, Islamic Azad University, Najaf Abad Branch, Iran
3 *** Assistant professor, Department of Theology, Jurisprudence, and Foundations of Islamic Law, Islamic Azad University, Najaf Abad Branch, Iran
چکیده [English]

Deficit or lack of necessary financial resources might pose a challenge to the legitimacy of a political system. Thus, every governmental system seeks to find a way out of this predicament. A common solution is to charge taxes in order to be able to afford governmental tasks. It might be claimed that this has been accepted by all communities, including the Islamic political system, as evidenced by Sharia taxes. Now if these Sharia resources fail to fulfil the needs of the Islamic government, then Islamic taxes (such as zakat and khums) should be supplemented by governmental taxes. Indeed, a tax consists in paying part of one’s incomes to the government. With such a religious approach, taxes might be imbued with piety—in addition to their material aspects, they might lead to one’s happiness in afterlife. Then, in order to make an optimal planning for tax collection, we need to refer to the axiological and religious system. This paper deploys a descriptive-analytic method to consider the role of taxes in the Islamic system. The findings reveal that taxes are strategic needs of governments, and the emphasis on their pious aspects facilitates their collection and ensures their enforcement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • financial resources
  • governmental taxes
  • khums
  • zakat
  • Islamic taxes
ابن‌زهره حلبی، حمزه بن‌علی (1417ق)، غنیه النزوع، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
ابن‌فارس، ابوالحسن (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن‌قدامه، عبدالله بن‌احمد (1405ق)، المغنی فی فقه الامام احمد بن‌حنبل، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
ابوعبید، القاسم بن‌سلام (1353ق)، الاموال، قاهره: انتشارات المکتبه التجاریه.
آلوسی، شهاب‌الدین (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: انتشارات دارالکتب العلمیه.
جزیری، عبدالرحمن (1419ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، الغروی محمد و مازح شیخ یاسر، بیروت: دارالثقلین.
جعفری، محمدتقی (1419ق)، رسائل فقهی، تهران: مؤسسه منشورات کرامت.
جمعی از نویسندگان (بی‌تا)، مجله فقه اهل بیت (ع) فارسی، ج 38، قم: مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی بر مذاهب اهل بیت(ع).
جوادی آملی، عبدالله (1379ش)، مالیات‌های حکومتی از دیدگاه فقه نظام مالی اسلام (مجموعه مقالات)، به اهتمام احمدعلی یوسفی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امام.
چپرا، محمد عمر (1385ش)، آینده علم اقتصاد، مترجم احمد شعبانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حمیری، عبدالله بن‌جعفر (1413)، قرب الأسناد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
خمینی، روح‌الله (1404ق)، تحریر الوسیله، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
خمینی، سید روح‌الله (1409ق)، تحریرالوسیله، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول.
خمینی، سید روح‌الله (1421ق)، کتاب البیع، تهران: مؤسسه نشر وتنظیم آثار امام، چاپ اول.
خمینی، سید روح‌الله (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام، چاپ دوازدهم.
خمینی، سید روح‌الله (1425ق)، تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین، چاپ بیست‌ویکم.
خویی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعه الامام خویی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، چاپ اول.
راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، قم: دارالعلم.
راوندی، قطب‌الدین (1405ق)، فقه القرآن، مصحح احمد حسین اشکوری، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم.
سازمان امور مالیاتی (1395ش)، مالیات‌های اسلامی، تهران: انتشارات سازمان امور مالیاتی کشور، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1423ق)، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، سید علی بن‌عبدالاعلی (1413ق)، مهذب الاحکام، عراق: دفتر آیت‌الله سبزواری.
سبزواری، سید علی بن‌عبدالاعلی (1424ق)، الخمس، عراق: دفتر آیت‌الله سبزواری.
سید مرتضی، علم‌الهدی (1410ق)، رسائل المرتضی، تحقیق سید احمد حسینی، قم: دارالقرآن، چاپ اول.
شعبانی، احمد، ‌کاشیان، عبدالمحمد، عسگری (1394ش)، معرض اقتصادی، سال ششم.
ضیاءالدین الرئیس (1373ش)، خراج و نظام‌های مالی دولت‌های اسلامی اصفهان، ترجمه فتحعلی اکبری، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول.
طباطبایی، سید محمدحسین (1363ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: کانون انتشارات محمدی، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1372ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن (1407ق)، الخلاف، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المشرفه.
عاملی، سید جواد بن‌محمدحسین (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم: انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه قم، چاپ اول.
الفخری، احمد (1407ق)، السیاسه الاقتصادیه و النظم المالیه فی الفقه الاسلامی، بیروت: دارالکتب العربی.
فراهیدی، خلیل بن‌احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
فرهنگ، منوچهر (1371ش)، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران: البرز، چاپ اول.
فیض‌الاسلام، سیدعلینقی(1372)، ترجمه و شرح نهج البلاغه، قم، چاپخانه احمدی
قرضاوی، یوسف (1412ق)، فقه الزکاه، بیروت: مؤسسه الرساله.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1407 ق)، الکافی، تهران: مکتب الصدوق، چاپ چهارم.
لشکری، علیرضا (1381ش)، نظام مالیاتی اسلام، تهران: پایگان.
ماسگریو (1372)، نظام مالی در تئوری و عمل، ترجمه مسعود محمدی و یدالله ابراهیمی‌فر، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
ماوردی، ابوالحسن علی بن‌محمد (1298ق)، الاحکام السلطانیه، مصر: مطبعه الوطن.
مدرسی طباطبایی، حسین (1362ش)، زمین در فقه اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الامام الصادق(ع)، قم: مؤسسه انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر (1377ش)، خمس پشتوانه استقلال بیت المال، قم: مدرسه امام علی (ع).
منتظری، حسینعلی (1377ش)، رساله توضیح المسائل، قم: نشر تفکر.
منتظری، حسینعلی (1409ق الف)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: نشر تفکر، چاپ دوم.
منتظری، حسینعلی (1409ق ب)، الزکاه، قم: مرکز جهانی مطالعات اسلامی، چاپ اول.
منتظری، حسینعلى (1409ق ج)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمه صلواتى محمود و شکورى ابو‌الفضل، قم: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
نجومی، سید مرتضی حسینی (بی‌تا)، الرسائل الفقهی، قم: بی‌نا.
ویل دورانت (1367)، تاریخ تمدن، ترجمه حمید عنایت، تهران: سازمان آموزش و پرورش انقلاب اسلامی.
یحیی بن‌آدم (1384ق)، الخراج، قاهره: المطبعه السلفیه و مکتبها.
یوسفی، احمد علی (1379ش)، نظام مالی اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.