بررسی و نقد روایات عاشورایی المعجم الکبیر طبرانی و تأثیر آن بر شیعه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

چکیده

مقتل الحسین (ع) موجود در المعجم الکبیر طبرانی از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی است که البته همچون دیگر کتاب‌های تاریخی و روایی از هجمه تحریفات عاشورایی مصون نمانده، و خواننده را در برخی مطالب مربوط به عاشورا در تردید قرار می‌دهد. گرچه طرق حدیثی کتاب‌های وی مسند و متصل است، اما با بررسی متنی روایات می‌توان دریافت که مؤلف با بیان اخباری خاص، سعی در نشان‌دادن رویکردی دارد که هدف اصلی نهضت امام را تحت تأثیر دیدگاهی ویژه قرار دهد. دیگر عالمان اهل‌ سنّت نیز این دیدگاه را از شخصیتی مانند طبرانی گرفته‌اند. لذا برخی از ایشان مانند ابن‌عساکر و ذهبی این روایات را با لعاب بیشتری نقل کرده‌اند. روایاتی که بیشتر مربوط به حوادث خارق‌العاده و غیرطبیعی پس از شهادت امام است سرمنشأ ایجاد دیدگاه طبرانی است. این مقتل علی‌رغم اخبار منفرد نسبت به دیگر کتب تاریخی یا حدیثی، بعضاً با وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار است و گاه ضمن ضعف جدی سند و متن و تناقضات و تعارضات عقلیِ جمع‌ناپذیر، شأن امام معصوم (ع) یا خاندان معصومان (ع) را مخدوش کرده و پایه‌های نااستواری برای تحقیق پیش‌ روی عالمان فریقین در قرن‌های بعد از خود قرار داده است. می‌توان گفت شیعه تأثیرپذیرترین مکتبی است که از این روایات خوشه‌چینی کرده است. در این بررسی با روش کتاب‌خانه‌ای و رویکردی تحلیلی‌انتقادی کوشیده‌ایم پس از توضیحاتی چند درباره کتاب وی، به برخی از این هجمه‌های تحریفی اشاره کنیم و بنیان‌های تاریخی و روایی‌اش را بکاویم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating and Critiquing the 'Ashoura Narrations in Ṭabarani 's Al-Mu'jam Al-Kabir (Great Encyclopedia) and its Effect on Twelver Shi'a

نویسنده [English]

  • mohsen rafat
Assistant professor, Department of Quranic science and Hadith, Hazrat Ma'soumeh University, Qom, Iran
چکیده [English]

Maqtal al-Husayn (The Murder of al-Husayn) in Ṭabarani 's Al-Mu'jam Al-Kabir  (great encyclopedia) is of the remaining books of this kind and an ancient source which of course, like other historical and narrative sources, has not been secure of surge of distortions reagarding 'Ashoura which cast doubt on the readers in terms of some material about that event. Although the Hadith style in his books in well-documented and continuous, investigating the narration texts, one can find out that the author, applying certain Akhbari expression, has made effort to show the approach to particularly affect the main purpose of Imam. Other Sunni scholars have adopted this attitude from someone like Ṭabarani. Thus, some of the them like Ibn – e – 'Asakir and Ḍahabi have transmitted these narrations more attractively. Narrations which are mostly about extraordinary and supernatural occurrences following the Imam's martyrdom are considered to be the origin of Ṭabarani's attitude. In spite of some single reports in comparison with other books on history or Hadith, this Maqtal  is in contrast with some certain events or historical narrations and has distorted the status of infallible Imams and their families due to the unreliability of document and text as well as unreasonable differences and oppositions and thus has culminated in untrustable foundation for research among following Shi'ite and Sunni scholars during upcoming centuries.it can be claimed that the Shi'a is the mostly affected school that has benefited from these narrations. In this study, applying library-based method and analytical – critical approach, it has been tried to present some explanation regarding his book and mention some of these distortios and delve into their historical and narrative foundation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Mu'jam Al-Kabir (great encyclopedia)
  • Ṭabarani
  • Maqtal al-Husayn (The Murder of al-Husayn)
  • 'Ashoura narrations
  • distortions

مراجع

قرآن ‌کریم.
ابن‌ أثیر، عزّ الدین ‌ابی ‌الحسن (1371). الکامل ‌فی ‌التاریخ، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلى، تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
ابن‌ أثیر، عزّ الدین ‌ابی ‌الحسن (1385). الکامل ‌فی ‌التاریخ، بیروت: دار صادر، ‌دار بیروت.
ابن‌ أثیر، عزّ الدین ‌ابی ‌الحسن (1409). أسد الغابة فی‌ معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر.
ابن ادریس، محمد بن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (والمستطرفات)، تحقیق: حسن بن احمد موسوى، ابو الحسن بن مسیح، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن ‌أعثم ‌کوفی، احمد بن‌ علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی‌ شیری، بیروت: دار الأضواء.
ابن‌ بابویه قمی (صدوق)، ابو جعفر محمد (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
ابن‌ بابویه قمی (صدوق)، ابو جعفر محمد (1378). عیون‌ أخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدی ‌لاجوردی، تهران: جهان.
ابن‌ بابویه قمی (صدوق)، ابو جعفر محمد (1385). علل ‌الشرائع، قم: داوری.
ابن‌ بطریق، یحیی بن حسن (1407). عمدة‌ عیون ‌صحاح‌ الأخبار فی‌ مناقب ‌إمام ‌الأبرار، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن ‌جوزی، ابو الفرج (1412). المنتظم ‌فی ‌تاریخ ‌الأمم ‌والملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا و مصطفی‌ عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
ابن ‌حبان، محمد أبو حاتم (1393). الثقات، حیدرآباد: مجلس‌ دائرة ‌المعارف ‌العثمانیة، مؤسسة‌ الکتب ‌الثقافیة.
ابن ‌حبان، محمد أبو حاتم (بی‌تا الف). السیرة ‌النبویة و أخبار الخلفاء، تحقیق: عزیر زند، بیروت: الکتب ‌الثقافیة.
ابن ‌حبان، محمد أبو حاتم (بی‌تا ب). کتاب ‌المجروحین‌ من ‌المحدثین‌ والضعفاء والمتروکین، تحقیق: محمود إبراهیم ‌زائد، مکة: دار الباز.
ابن ‌خشاب ‌بغدادی، محمد عبد الله بن نصر (بی‌تا). تاریخ‌ موالید الأئمة، قم: مکتبة‌ آیة‌ الله ‌مرعشی ‌نجفی.
ابن‌ خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1408). تاریخ‌ ابن ‌خلدون، تحقیق: خلیل ‌شحادة، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ خیاط، أبو عمرو خلیفة (1415). تاریخ‌ خلیفة بن خیاط، تحقیق: فواز، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
ابن‌ سعد، محمد (1414). الطبقات ‌الکبری، تحقیق: محمد بن ‌صامل ‌السلمی، طائف: مکتبة الصدیق.
ابن‌ شاهین، عمر (1404). تاریخ ‌اسماء الثقات، تحقیق: صبحی ‌سامرائی، تونس: دار السلفیة.
ابن‌ شهر آشوب، محمد بن ‌علی (1379). مناقب ‌آل ‌ابی‌ طالب (ع)، قم: علامه.
ابن ‌طاووس، علی بن موسی (1348). اللهوف ‌علی ‌قتلی ‌الطفوف، ترجمه: احمد فهری ‌زنجانی، تهران: جهان.
ابن ‌طاووس، علی بن موسی (1416). التشریف‌ بالمنن ‌فی ‌التعریف ‌بالفتن [الملاحم ‌والفتن]، تحقیق ‌و چاپ: اصفهان: مؤسسة صاحب‌ ‌الأمر.
ابن‌ عبد البر، أبو عمر یوسف بن عبد الله (1412). الإستیعاب‌ فی‌ معرفة الأصحاب، تحقیق: علی ‌محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
ابن ‌عدی، أبو أحمد عبد الله (1409). الکامل‌ فی ‌ضعفاء الرجال، تحقیق: یحیی ‌مختار غزاوی، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ عساکر، ابو القاسم ‌علی بن حسن (1414). ترجمة‌ الإمام ‌الحسین (ع)، تحقیق: محمد باقر محمودی، قم: مجمع‌ إحیاء الثقافة ‌الإسلامیة.
ابن‌ عساکر، ابو القاسم ‌علی بن حسن (1415). تاریخ ‌مدینة‌ دمشق، تحقیق: علی‌ شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن غضائری، احمد بن حسین‏ (1364). الرجال، تحقیق: محمدرضا حسینى، قم: دار الحدیث‏.
ابن‌ قولویه، جعفر بن ‌محمد (1356). کامل ‌الزیارات، تحقیق: عبد الحسین ‌امینی، نجف: دار المرتضویة.
ابن ‌کثیر دمشقی، أبوالفداء إسماعیل (1422). البدایة والنهایة، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌ ندیم، محمد بن ‌ابی ‌یعقوب (بی‌تا). الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌ نما، جعفر بن‌ محمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق و چاپ: قم: مدرسة الإمام ‌المهدی (عج)‌.
ابن‌ نما، جعفر بن‌ محمد (1416). ذوب ‌النضار فی‌ شرح‌ الثار، تحقیق: فارس‌ حسون ‌کریم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابو مخنف‌ کوفی، لوط بن یحیی (1417). وقعة ‌الطفّ، تحقیق: محمد هادی ‌یوسفی ‌غروی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
اربلی، علی بن عیسی (1381). کشف‌ الغمة ‌فی‌ معرفة ‌الأئمة، تحقیق: سید هاشم ‌رسولی ‌محلاتی، تبریز: بنی‌هاشمی.
اصفهانی، ابو الفرج (بی‌تا). مقاتل ‌الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
اندلسی، ابن ‌عبد ربه (1404). العقد الفرید، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
باعونی‌ شافعی، محمد بن‌ أحمد (1415). جواهر المطالب ‌فی ‌مناقب ‌الإمام‌ علی (ع)، تحقیق: محمد باقر محمودی، قم: مجمع‌ إحیاء الثقافة ‌الإسلامیة.
بحرانی ‌اصفهانی، عبد الله (1413). عوالم ‌العلوم، قم: مؤسسة الامام‌ المهدی (عج).
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1413). مدینة ‌معاجز الأئمة الإثنی ‌عشر، قم: مؤسسة المعارف‌ الإسلامیة.
بخاری، أبونصر سهل بن عبد الله (1413). سرّ السلسلة العلویة، تحقیق: سید محمد صادق ‌بحر العلوم، قم: شریف ‌رضی.
بلاذری، احمد (1397). أنساب‌ الأشراف، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: دار التعارف.
بیهقی، ابو بکر احمد بن‌ حسین (1405). دلائل ‌النبوة ‌و معرفة ‌أحوال ‌صاحب‌ الشریعة، تحقیق: عبد المعطی ‌قلعجی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
بیهقی، ابو بکر احمد بن‌ حسین (بی‌تا). السنن ‌الکبری، بی‌جا: دار الفکر.
جزائری، نعمت ‌الله (1427). ریاض ‌الأبرار فی‌ مناقب ‌الأئمة ‌الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ ‌العربی.
­جوادی ­آملی، عبدالله (1384). تسنیم: تفسیر قرآن­ کریم، قم: اسراء.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1425). إثبات ‌الهداة ‌بالنصوص‌ والمعجزات، بیروت: اعلمی.
حسینی ‌مرعشی، سید نور الله (بی‌تا). شرح ‌إحقاق ‌الحق‌ و إزهاق ‌الباطل، تعلیق: سید شهاب‌ الدین ‌مرعشی‌ نجفی، قم: منشورات‌ مکتبة آیة الله ‌مرعشی‌ نجفی.
حسینی ‌موسوی، محمد بن‌ أبی ‌طالب (1418). تسلیة المُجالس‌ و زینة ‌المَجالس، قم: مؤسسة المعارف‌ الإسلامیة.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1411). رجال ‌العلامة ‌الحلی، تحقیق: محمد صادق ‌بحر العلوم، نجف: دار الذخائر.
حموی، شهاب ‌الدین (1995). معجم ‌البلدان، بیروت: دار صادر.
حنبلی ‌دمشقی، ابن ‌العماد شهاب‌ الدین ‌ابو الفلاح (1406). شذرات ‌الذهب، تحقیق: الأرناؤوط، دمشق‌ـ بیروت: دار ابن‌ کثیر.
خوارزمی، موفق بن احمد خطیب (بی‌تا). مقتل ‌الحسین (ع)، تحقیق: محمد سماوی، قم: انوار الهدی.
خویی، سید ابوالقاسم (بی­تا). البیان فی تفسیر القرآن، بی­جا: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئى.
دینوری، ابن‌ قتیبة (1410). الإمامة ‌والسیاسة، تحقیق: علی‌ شیری، بیروت: دار الأضواء.
دینوری، ابن‌ قتیبة (1992). المعارف، تحقیق: ثروت ­عکاشة، القاهرة: الهیئة المصریة.
دینوری، ابو حنیفه ‌احمد بن ‌داود (1368). الأخبار الطوال، تحقیق: عبد المنعم ‌عامر مراجعه ‌جمال ‌الدین‌ شیال، قم: منشورات الرضی.
دیارى بیدگلى، محمدتقى (1383). پژوهشى در باب اسرائیلیات در تفاسیر، تهران: سهروردى‏.
ذهبی، شمس ‌الدین ‌محمد (1382). میزان ‌الاعتدال ‌فی ‌نقد الرجال، تحقیق: علی ‌محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة.
ذهبی، شمس ‌الدین ‌محمد (1410). تاریخ‌ الإسلام ‌و وفیات ‌المشاهیر والأعلام، تحقیق: عبد السّلام ‌قدمری، بیروت: دار الکتاب ‌العربی.
ذهبی، شمس ‌الدین ‌محمد (1413 الف). الکاشف ‌فی ‌معرفة ‌من ‌له ‌روایة‌ فی‌ کتب‌ الستة، تحقیق: محمد عوامة، جدة: دار القبلة.
ذهبی، شمس ‌الدین ‌محمد (1413 ب). سیر اعلام‌ النبلاء، تحقیق: شعیب ‌الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، شمس ‌الدین ‌محمد (بی‌تا). تذکرة ‌الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی.
رازی، أبو محمد عبد الرحمن (1371). الجرح ‌والتعدیل، مطبعة مجلس‌ دائرة ‌المعارف ‌العثمانیة ‌بحیدر آباد الدکن‌ الهند، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
رافعی، عبد الکریم (بی‌تا). فتح ‌العزیز شرح‌ الوجیز، بی‌جا: دار الفکر.
راوندی، قطب ‌الدین (1409). الخرائج ‌والجرائح، قم: مؤسسة ‌الإمام ‌المهدی (عج).
رحمان‌ ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1389). «روایات ‌عاشورایی ‌الفتوح ‌ابن‌أعثم ‌کوفی ‌در میزان ‌نقد و بررسی»، در: حدیث‌پژوهی، ش3، ص79-116.
رفعت، محسن (1394). «نقد و بررسی روایات عاشورایی مقاتل امام حسین (ع) از آغاز تا قرن چهاردهم»، رساله دکتری علوم قرآن و حدیث، استاد راهنما: محمدکاظم رحمان ‌ستایش، استادان مشاور: محمدتقی دیاری‌ بیدگلی و مصطفی دلشاد تهرانی، قم: دانشگاه قم.
رفعت، محسن (1396) «روایات عاشورایی مقتل شیخ صدوق در میزان نقد»، در: شیعه­پژوهی، س3، ش10، ص113-142.
زبیدی، محمد مرتضى (1414). تاج العروس من جواهر القاموس‏، تحقیق: على هلالى و سیرى على، بیروت: دار الفکر.
زرکلی، خیر الدین (1980). الأعلام، بیروت: دار العلم.
زرندی‌ حنفی، جمال ‌الدین ‌محمد (1377). نظم‌ درر السمطین‌ فی‌ فضائل ‌المصطفی ‌والمرتضی ‌والبتول ‌والسبطین، بی‌جا: بی‌نا.
سبط بن جوزی، شمس ‌الدین (1418). تذکرة الخواص، قم: الشریف الرضی.
شامی، یوسف بن حاتم (1420). الدر النظیم‌ فی ‌مناقب ‌الأئمة ‌اللهامیم، قم: جامعه ‌مدرسین.
شاوی، علی؛ طبسی، نجم‌الدین (1386). با کاروان ‌حسینی ‌از مدینه‌ تا مدینه، قم: زمزم‌ هدایت.
شهید اول، محمد بن‌ جمال ‌الدین (1419). ذکری ‌الشیعة ‌فی ‌أحکام ‌الشریعة، تحقیق ‌و چاپ: مؤسسة ‌آل ‌البیت.
صالح، صبحی (1973). علوم ‌الحدیث ‌و مصطلحه، بیروت: دار العلم.
صالحی‌ شامی، محمد بن‌ یوسف (1414). سبل ‌الهدی، تحقیق: عادل ‌احمد عبد الموجود و علی‌ محمد معوض، بیروت: دار الکتب‌ العلمیة.
صحتی‌ سردرودی، محمد (1385). عاشوراپژوهی ‌با رویکردی‌ به‌ تحریف‌شناسی‌ تاریخ ‌امام‌ حسین (ع)، قم: خادم‌الرضا.
طباطبایی، سید عبد العزیز (بی‌تا). اهل البیت فی المکتبة العربیة، قم: آل البیت (ع).
طبرانی، أبو القاسم ‌سلیمان (1412). مقتل‌ الحسین بن علی بن ابی‌ طالب (ع)، تحقیق: محمد شجاع‌ ضیف‌ الله، کویت: دار الأوراد.
طبرانی، أبو القاسم ‌سلیمان (بی‌تا). المعجم‌ الصغیر، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
طبرسی، احمد بن‌ علی (1403). الإحتجاج ‌علی ‌أهل‌ اللجاج، تحقیق: محمد باقر خرسان، مشهد: مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1390). إعلام ‌الوری ‌بأعلام ‌الهدی، تهران: اسلامیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1422). تاج‌ الموالید، بیروت: دار القاری.
طبری آملی، عماد الدین (1383). بشارة المصطفی‌ لشیعة‌ المرتضی، نجف: المکتبة الحیدریة.
طبری، ابو جعفر محمد بن ‌جریر (1375). تاریخ ‌الطبری، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
طبری، ابو جعفر محمد بن ‌جریر (1387). تاریخ ‌الطبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ‌ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طبری، احمد بن‌ عبد الله (1356). ذخائر العقبی، القاهرة: مکتبة القدسی.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1373). رجال ‌الطوسی، تحقیق: جواد قیومی ‌اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1414). الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1420). الفهرست، تحقیق: عبد العزیز طباطبائی، قم: مکتبة المحقق ‌الطباطبائی.
طوسی، محمد بن ‌علی (1419). الثاقب ‌فی ‌المناقب، تحقیق: علوان ‌نبیل ‌رضا، قم: انصاریان.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی بن حجر (1390). لسان‌ المیزان، بیروت: مؤسسة‌ الأعلمی.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی بن حجر (1404). تهذیب ‌التهذیب، بیروت: دار الفکر.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی بن حجر (1415). تقریب ‌التهذیب، تحقیق: مصطفی ‌عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی بن حجر (بی‌تا الف). التلخیص‌ الحبیر فی‌ تخریج ‌الرافعی ‌الکبیر، بیروت: دار الفکر.
عسقلانی، أحمد بن‌ علی بن حجر (بی‌تا ب). طبقات ‌المدلسین، تحقیق: عاصم بن عبد الله ‌قریونی، بی‌جا: مکتبة المنار.
عقیلی، أبو جعفر محمد بن ‌عمرو (1418). ضعفاء العقیلی، تحقیق: عبد المعطی‌ أمین ‌قلعجی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
علوی، علی بن محمد (1409). المجدی ‌فی ‌أنساب‌ الطالبین، تحقیق: أحمد مهدوی ‌دامغانی، قم: مکتبة آیة‌ الله ‌العظمی ‌مرعشی ‌نجفی.
فتال ‌نیشابوری، محمد بن ‌احمد (1375). روضة الواعظین ‌و بصیرة المتعظین، قم: رضی.
قاسم احمد، مریم (1393). «نقد دلالی روایت­های فطرس ملک»، در تحقیقات علوم قرآن وحدیث، دوره 11، ش21، ص103-126.
قندوزی‌ حنفی، سلیمان بن ابراهیم (1416). ینابیع ‌المودة ‌لذوی‌ القربی، تحقیق: سید علی‌ جمال ‌اشرف ‌حسینی، بی‌جا: دار الأسوة.
کلینى، محمد بن یعقوب (1388). الکافی، تحقیق: علی اکبر الغفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کوفی، فضیل بن زبیر (1405). «تسمیة من‌ قتل ‌مع ‌الحسین (ع)»، تحقیق: سید محمد رضا حسینی ‌جلالی، تراثنا.
لجنة ‌الحدیث‌ فی‌ معهد باقر العلوم (ع) (1380). موسوعة شهادة المعصومین (ع)، قم: نور السّجّاد.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لعلوم ‌الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی.
محلی، حمید بن ‌احمد (1423). الحدائق ‌الوردیة فی‌ مناقب ‌الأئمة ‌الزیدیة، تحقیق: مرتضی بن زید محطوری، یمن: بی‌نا.
مزی، جمال ‌الدین ‌أبو الحجاج (1406). تهذیب ‌الکمال ‌فی ‌أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة.
 
مسعودی، أبو الحسن ‌علی بن حسین (1409). مروج‌ الذهب‌ و معادن ‌الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مسعودی، أبو الحسن ‌علی بن حسین (بی‌تا). التنبیه ‌والإشراف، تصحیح: عبد الله ‌اسماعیل ‌صاوی، القاهرة: دار الصاوی.
مسعودی، علی بن حسین (1426). اثبات ‌الوصیة، قم: انصاریان.
معارف، مجید (1392). تاریخ عمومی حدیث با رویکردی تحلیلی، تهران: کویر.
مغربی، قاضی‌ نعمان (1409). شرح‌ الأخبار فی‌ فضائل ‌الأئمة الأطهار (ع)، تحقیق: محمدحسین ‌حسینی ‌جلالی، قم: جامعه ‌مدرسین.
مغلطای، علاء الدین (1422). إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: أبو عبد الرحمن أبی محمد عادل، بی‌جا: الفاروق الحدیثة.
مفید، محمد بن ‌محمد بن‌ نعمان (1413 الف). الإختصاص [منسوب‌ به ‌شیخ‌ مفید]، تحقیق: علی‌اکبر غفاری؛ محمود محرمی‌ زرندی، قم: کنگره ‌جهانی ‌شیخ ‌مفید.
مفید، محمد بن ‌محمد بن‌ نعمان (1413 ب). الإرشاد فی‌ معرفة حجج‌ الله ‌علی‌ العباد، تحقیق: مؤسسة آل‌ البیت (ع)، قم: کنگره‌ ‌شیخ ‌مفید.
مفید، محمد بن ‌محمد بن‌ نعمان (1414). المسائل العکبریة، تحقیق: علی­اکبر إلهی خراسانی، بیروت: دار المفید.
مقریزی، تقی ‌الدین ‌أحمد بن‌ علی (1420). إمتاع ‌الأسماع، تحقیق: محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
مناوی، محمد عبد الروؤف (1415). فیض‌ القدیر شرح‌ الجامع‌ الصغیر، تحقیق: أحمد عبد السلام، بیروت: دار الکتب‌ العلمیة.
مؤدب، سید رضا (1394). تاریخ حدیث، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
نجاشی، احمد بن ‌علی (1365). رجال ‌النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نجفی ‌جواهری، محمد حسن (1365). جواهر الکلام، تحقیق: عباس ‌قوچانی، تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة.
نمازی‌ شاهرودی، علی (1412). مستدرکات ‌علم ‌رجال ‌الحدیث، بی‌جا، بی‌نا.
نویری، شهاب‌ الدین (1423). نهایة الأرب‌ فی‌ فنون‌ الأدب، قاهرة: دار الکتب ‌والوثائق ‌القومیة.
هاشمی‌ بغدادی، ابو جعفر محمد (بی‌تا). المحبر، تحقیق: ایلزة لیختن ‌شتیتر، بیروت: دار الآفاق‌ الجدیدة.
هیثمی، نور الدین ‌علی بن ابی ‌بکر (1408). مجمع‌ الزوائد و منبع ‌الفوائد، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
یافعی، عبدالله بن اسعد (بی‌تا). مرآة ‌الجنان ‌و عبرة الیقظان‌ فی‌ معرفة ‌ما یعتبر من‌ حوادث ‌الزمان، تحقیق: خلیل ‌عمران ‌منصور، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
یعقوبی، احمد بن‌ أبی ‌یعقوب بن جعفر بن‌ وهب‌ واضح (بی‌تا). تاریخ‌ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار