تحلیل مناظرات امام رضا (ع)‌ بر مبنای نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

از جمله ویژگی‌های بارز سیره امام رضا (ع) در کنار همه صفات برجسته اخلاقی ایشان، مناظرات با نمایندگان ادیان و مذاهب گوناگون برای مقابله با برخی شبهه‌افکنی‌ها بود که هم از لحاظ محتوا و هم شگردهای مناظره حاوی نکات آموزنده و راهبردی بسیار است. مقاله حاضر در صدد است به این مناظرات از منظر گفتمانی بپردازد. از این‌رو می‌کوشیم با ترسیم مختصاتی از نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه به عنوان چارچوب نظری بحث، محتوای مناظره‌های مذکور بررسی، و عناصر گفتمانی آن تبیین شود. پرسش اصلی این است که نشانه‌های گفتمانی مناظرات امام چه بود و چگونه موفق شد هژمونی گفتمان حاکم را با مفصل‌بندی خاص خود به پرسش بکشد. فرضیه‌ای که به آزمون گذاشته می‌شود حاکی از آن است که مناظرات امام (ع) با مفصل‌بندی دال‌هایی چون حقانیت نبوت رسول اکرم (ص)، برگزیدگی و عصمت عترت حول دال مرکزی امامت توانست خود را در قالب گفتمان رقیب، که پاسخی شایسته برای تقاضاهای اجتماعی دارد، مطرح کند و با برهم زدن انسجام و وحدت گفتمان عباسی آن را دچار بحران، تزلزل و بی‌قراری کند و در نهایت هژمونی آن را به پرسش بکشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Imam Reza (AS) Debates Based on the Discourse Theory of Laclau and Mouffe

نویسنده [English]

  • Mahmud Moghaddas
Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, University of Gilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

Among the salient features of Imam Reza's (AS) biography, along with all his outstanding moral qualities, are debates with representatives of various religions and denominations to counter their doubts, which contain many instructive and strategic points both in terms of content and debate techniques. The present paper seeks to address these debates from a discursive perspective. Therefore, we try to examine the content of these debates and explain their discourse elements by depicting the characteristics of Laclau and Mouffe's discourse theory as the theoretical framework of the research. The main question is what were the discourse signs of the Imam's debates and how he succeeded in questioning the hegemony of the ruling discourse with his own particular articulation. The hypothesis that is being tested indicates that the debates of Imam (AS) by articulating signs such as the legitimacy of the prophecy of the Holy Prophet (S), the chosenness and infallibility of the Prophet's family around the central signifier of Imamate, were able to form a rival discourse, which was a worthy answer to social demands, and by disrupting the cohesion and unity of the Abbasid discourse, put it in crisis, wavering and restless, and finally questioned its hegemony.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Reza (AS)
  • Debates
  • Laclau and Mouffe's Discourse Analysis
  • Semantic Conflicts
  • Hegemony
ابن اثیر (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1372). عیون اخبار الرضا، ترجمه: حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری، تهران: اختر شمال، ج1.
ابن شهرآشوب (۱۴۱۲). مناقب آل ابی طالب، به کوشش: البقاعی، بیروت: دار الاضواء.
ابوالفرج الاصفهانی (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، به کوشش: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
ابوالفرج اصفهانی (1368). مقاتل الطالبین، ترجمه: هاشم رسولی محلاتی، قم: مکتبة الحیدریة.
امین، سید محسن (1392). سیره معصومان، ترجمه: علی حجتی کرمانی، تهران: سروش، ج5.
ترمذی، محمد بن عیسی (بی‌تا). الجامع الصحیح، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حسینی عاملی، مرتضی (۱۳۷۳). زندگانی سیاسی هشتمین امام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1386). «گفتمان به مثابه نظریه و روش»، در: رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، ش12، ص113-133.
حلی، حسن بن علی (1381). رجال، نجف: منشورات مطبعة الحیدریة، الطبعة الثانیة.
زیدان، جرجی (2001). تاریخ التمدن الاسلامی، تحقیق: الدکتور حسین مدنس، قاهره: دار الهلال.
سلطانی، سید علی‌اصغر (1383). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، در: علوم سیاسی، ش28، ص153-180.
طبرسی، احمد بن علی (1381). احتجاج، ترجمه: بهراد جعفری، تهران: اسلامیه، ج2.
طبری، محمد بن جریر (بی‌تا). تاریخ طبری: تاریخ الامم والملوک، به کوشش: محمد ابو الفضل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۱). رجال الطوسی، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة، الطبعة الاولی.
العاملی، جعفر مرتضی (1403). الحیاة السیاسیة للامام الرضا (ع)، قم: جامعة المدرسین.
عطاردی خبوشانی، عزیز الله (۱۴۰۶). مسند الامام الرضا (ع)، مشهد: المؤتمر العالمی الامام الرضا (آستان قدس رضوی).
فرکلاف، نورمن (1389). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قمی، شیخ عباس (بی‌تا). منتهی الآمال، قم: هجرت، ج۲.
کلینی، محمد بن یعقوب (1375). الکافی، به کوشش: غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مارش، دیوید؛ استوکر، دیوید (1384). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه: امیرمحمد حاجی‌یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، ج49.
مجهول المؤلف (1971). اخبار الدولة العباسیة، تصحیح: عبد العزیز الدوری و عبد الجبار المطلبی، بیروت: دار الطلیعة للطباعة والنشر.
مختار لیثی، سمیره (1384). جهاد شیعه در دوره اول عباسی، ترجمه: محمد حاجی‌تقی، تهران: بی‌نا.
مدرسی، محمدتقی (1372). امامان شیعه و جنبش‌های مکتبی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مقصودی، مجتبی؛ حاجی‌پور، سیمین (1392). «انسان به مثابه دال مرکزی در گفتمان اعتدال: مطالعه الگوی حکومتی علی (ع)»، در: رهیافت‌هایسیاسیوبین‌المللی، س5، ش35، ص81-114.
مکارم شیرازی، ناصر (1388). مناظرات تاریخی امام رضا (ع) با پیروان مذاهب و مکاتب دیگر، مشهد: آستان قدس رضوی. 
مک‌دانل، دایان (1380).مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه: حسین‌علی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.
نقوی، سید اذکار (1388). «تأثیر قیام‌های علویان بر ولایت‌عهدی امام رضا»، در: سخن تاریخ، ش6، ص139-162.
هاشمی اردکانی، سید حسن؛ میرشاه جعفری، سید ابراهیم (1387). «روش مناظره علمی در سیره آموزشی امام معصوم: مطالعه موردی: مناظرات علمی امام رضا (ع)»، در: تربیت اسلامی، ش7، ص7-22.
هوارث، دیوید (1377). «نظریه گفتمان»، ترجمه: سید علی‌اصغر سلطانی، در: علوم سیاسی، س1، ش2، ص156-182.
Howarth, D. (2000). Discourse, Buckingham UK: Open University Press.
Laclau, E.(1997). Politics and Ideology in Marxist Theory, London: New Left Books.
Laclau, E.; Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Toward a RadicalDemocratic Politics, London: Verso.
Smith, A. (1998). Laclau and Mouffe: The Radical Democratic Imaginary, London & New York: Routledge.