سنجه دریافت عقل کلامی و عقل فلسفی از صفات خبری از منظر سید مرتضی، قاضی عبدالجبار معتزلی و نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

توحید و مباحث مربوط بدان، مانند اسما و صفات، از جمله مسائل بحث‌برانگیز میان مذاهب اسلامی است. صفات خبری که در لسان آیات و روایات به آن اشاره شده، میان فرق مختلف اسلامی جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده و باعث شده است بعضاً مقوله مشبهه یا مجسمه، حربه‌ای برای بیرون‌راندن از میدان اسلام باشد. فارغ از مذاهب مختلف اسلامی که در صفات خبری اختلاف نظر دارند، برخی از مکتب‌ها نیز، مانند دو مکتب متکلمان و فلاسفه، علی‌رغم همسوبودن برخی از مبانی فکری و اعتقادی‌شان، دیدگاه‌‌های مختلفی مطرح کرده‌اند. در این میان، از شیعه یک متکلم (سید مرتضی) و یک فیلسوف (نصیرالدین طوسی) و از اهل سنت نیز یک متکلم (قاضی عبدالجبار معتزلی) انتخاب کرده‌ایم تا بهره‌وری‌شان از عقل فلسفی و عقل کلامی در بحث صفات خبری بررسی شود و اختلافات ایشان مقایسه‌ای برای مبحث مد نظر باشد. هرچند این اندیشمندان، صفات خبری را قبول داشته و قائل به تأویل آنها هستند، اما روش هر کدام در ورود، خروج، استدلال و چگونگی تأویل، متفاوت بوده و اختلافات بسیار ظریفی دارند که در نوشتار حاضر بررسی می‌شود. روش به‌کاررفته در این نوشتار توصیفی و تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criteria for Receiving Theological Intellect and Philosophical Intellect from Sefat Khabari (Narrated Attributes) from the Perspective of Seyyed Morteza, Ghazi Abdul Jabbar Mutazili and Nasir al-Din Tusi

نویسندگان [English]

  • mostafa soltani 1
  • mohammad moeinifar 2
1 * Assistant Professor, Department of Shiite Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theological religions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Monotheism and related issues, such as names and attributes of God, are among the most controversial issues between Islamic sects. The Sefat Khabari (Narrated Attributes) mentioned in the verses and narrations have a special position among the various Islamic sects and have sometimes made the subject of Moshabbehah (Anthropomorphism) or Mojassemah (Corporealism) a means of expelling people from the field of Islam. Apart from many Islamic denominations that differ in the Sefat Khabari, some schools of thought such as theologians and philosophers, despite the similarity of some of their intellectual and doctrinal principles, have expressed different views. In the meantime, we have selected a theologian (Seyyed Morteza) and a philosopher (Nasir al-Din al-Tusi) from the Shiites and a theologian (Ghazi Abdol Jabbar al-Mutazili) from the Sunnis to examine and compare their use of philosophical and theological intellect in discussing the Sefat Khabari. Although these scholars accepted the Sefat Khabari and believed in interpreting them, the methods of each in starting and ending issues, as well as reasoning and interpreting are different and have very subtle differences that are examined in this article. The method used in this paper is descriptive-analytical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theological Intellect
  • Philosophical Intellect
  • Seyyed Morteza
  • Ghazi Abdol Jabbar
  • Nasir al-Din Tusi
  • Sefat Khabari (Narrated Attributes)

مراجع

قرآن کریم.
ابن القیم الجوزی الحنبلی، عبد الرحمن (1421). دفع شبهة التنزیه بأکف التنزیه، تحقیق: حسن سقاف، عمان: دار امام النووی، الطبعة الرابعة.
ابن القیم الجوزی الحنبلی، عبد الرحمن (1972). مدارج السالکین، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1398). التوحید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی.
ابن تیمیه، احمد (بی‌تا). مجموع الفتاوی، مغرب: مکتبة المعارف.
ابن خزیمه، محمد (1968). التوحید والصفات، تحقیق: محمد خلیل هراس، بی‌جا: بی‌نا.
ابوزهره، محمد (بی‌تا). تاریخ المذاهب الاسلامیة، قاهره: دار الفکر العربی.
اشعری، ابو الحسن (1397). الابانة عن اصول الدیانة، تحقیق: فوقیه حسین محمود، قاهره: کلیة البنات جامعة عین الشمس.
اشعری، ابو الحسن (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، تصحیح: هلموت ریتر، بی‌جا: دار النشر فرانتز شتاینر.
اشعری، سعد بن عبدالله (1391). المقالات والفرق، تصحیح: محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
بیهقی، ابو بکر (1417). الاسماء والصفات، تحقیق: عبد الرحمان عمیره، بیروت: دار الجیل، الطبعة الاولی.
حلی، حسن بن یوسف (1398). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ دوم.
الحمیری، نشوان بن سعید (1965). الحور العین، تحقیق: کمال مصطفی، مصر: مکتبة الخانج.
زمخشری، جارالله (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
سبحانی، جعفر (1381). الالهیات علی هدی الکتاب والسنة والعقل، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامی، الطبعة الثالثة.
سبحانی، جعفر (1388). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (1421). رسائل و مقالات، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع)، الطبعة الاولی.
سلطانی، مصطفی (1391). «صفات خبری از دیدگاه امامیه و معتزله با تأکید بر اندیشه سید مرتضی و قاضی عبدالجبار»، در: اندیشه نوین دینی، ش29، ص127-146.
سید مرتضی، علی بن حسین (1381). الملخص فی اصول الدین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.
سید مرتضی، علی بن حسین (1403). الامالی، قم: منشورات آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن (1973). الاتقان فی تفسیر القرآن، بیروت: المکتبة الثقافیة.
شهرستانی، عبد الکریم (1402). الملل والنحل، بیروت: دار المعرفة.
طباطبائی، سید محمد حسین (1997). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، حسن بن فضل (1409). تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
غزالی، محمد (بی‌تا). رسائل الغزالی (رسالة الطیر، رسالة الواعظیة، رسالة التوحید)، تحقیق: عبد الله ریاض مصطفی، بی‌جا: دار الحکمة.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (بی‌تا). اساس التقدیس فی علم الکلام، مقدمه: محمد العریبی، بیروت: دار الفکر اللبنانی، الطبعة الاولی.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبد الجبار بن احمد (1350). المختصر فی اصول الدین، ضمن رسائل العدل والتوحید، تصحیح: محمد عمارة، بی‌جا: دار الهلال.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبد الجبار بن احمد (1965). شرح الاصول الخمسة، تعلیق: احمد بن الحسین بن ابی هاشم المعروف به مانکدیم، قاهره: دار الکتب العصریة.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبد الجبار بن احمد (1969). متشابه القرآن، تحقیق: عدنان زرزور، مصر: دار التراث بالقاهرة.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبد الجبار بن احمد (بی‌تا الف). تنزیه القرآن عن المطاعن، بیروت: دار النهضة الحدیثة.
قاضی عبد الجبار معتزلی، عبد الجبار بن احمد (بی‌تا ب). المحیط بالتکلیف، تحقیق: عمر السید عزام، مصر: الدار المصریة للتألیف والترجمة.
نجار، عامر (1423). علم الکلام: عرض و نقد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، الطبعة الاولی.
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (1405). تلخیص المحصل، بی‌جا: دار الاضواء.
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (1407). تجرید الاعتقاد، تحقیق: محمد جواد حسینی جلالی، بی‌جا: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.
 
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (1416). قواعد العقائد، تحقیق: علی ربانی گلپایگانی، قم: چاپ امیر.
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
وات، ویلیام منتگمری (1380). فلسفه و کلام اسلامی، ترجمه: ابوالفضل عزتی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار