ساخت‌گرایی در اندیشه صدرالدین قونوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار فلسفه دین، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در حوزهٔ معرفت‌شناسی، «ساخت‌گرایی» دیدگاهی اساساً پساکانتی محسوب می‌شود که در برابر دیدگاه سنتی بازنمایی‌گرایی مطرح شده است. ساخت‌گرایی معرفتی انواع مختلفی دارد، اما وجه مشترک‌شان در این است که معرفت همچون کالایی است که جزئاً یا کاملاً فاعل شناسا آن را می‌سازد، نه اینکه طبق اعتقاد بازنمایی‌گرایان، ذهن فاعل شناسا صرفاً نقش آینگی و حکایتگری در برابر واقعیت مستقل خارج از ذهن را داشته باشد. اندیشه ساخت‌گرایی در حوزه مباحث مربوط به تجربه/شهود عرفانی نیز تسری یافته است. ساخت‌گرایان، در برابر ذات‌گرایان، معتقدند تجربه/شهود عرفانی در چارچوب ساختِ پیشینِ مفهومیِ ذهنِ صاحب تجربه/شهود عرفانی شکل می‌گیرد. در این مقاله این موضوع بررسی می‌شود که نوعی ساخت‌گرایی در اندیشه صدرالدین قونوی دیده می‌شود که می‌توان آن را «ساخت‌گرایی اسمایی» نامید. قونوی در دفاع از اعتبار معرفت شهودی موسوم به قربی یا فنایی، بر نقش اسم حاکم بر فاعل شناسا در ساخت معرفت عقلی و نیز معرفت شهودی مقید تأکید می‌کند، البته او شهود قربی را از دایرهٔ این ساخت‌گرایی خارج می‌داند. بر این اساس، می‌توان گفت قونوی معتقد به نوعی ساخت‌گرایی محدود یا بخشی است. سرانجام اینکه، از نظر نویسندگان این نوع ساخت‌گرایی نه قابل دفاع است، و نه هدف نهایی قونوی در دفاع از معرفت شهودی را برآورده می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Constructivism in the Thought of Sadr al-Din Ghunawi

نویسندگان [English]

  • mohammad keivanfar 1
  • hassan ebrahimi 2
  • mohammadreza bayat 3
1 PhD Student in Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Philosophy of Religion, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the field of epistemology, "constructivism" is basically a post-Kantian view as opposed to the traditional view of representationalism. There are different types of epistemological constructivism, but what they have in common is that knowledge is like a commodity made in part or in full by the cognitive agent, and it is not in accordance with the view of representationalists who believe that the cognitive agent's mind merely acts as a mirror and narrator for independent reality outside the mind. The idea of ​​constructivism has also spread to the realm of mystical experience / revelation. Constructivists, in contrast to essentialists, believe that mystical experience / revelation is formed within the framework of the previous conceptual construction of the mind of an individual who had already mystical experience / revelation. In this article, it is examined that a kind of constructivism is seen in the thought of Sadr al-Din Ghunawi, which can be called "nominal constructivism". Defending the validity of intuitive knowledge called ghorbi (proximity) or fanayi (annihilation), Ghunawi emphasizes the role of the noun governing the cognitive agent in the construction of rational knowledge as well as bound intuitive knowledge, although he excludes proximity intuition from the scope of this constructivism. Accordingly, it can be said that Ghunawi believes in a kind of limited or partial constructivism. Finally, in the view of the authors, this kind of constructivism is neither defensible, nor does it fulfill Ghunawi's ultimate goal in defending intuitive knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constructivism
  • Representationalism
  • Intuitive Knowledge
  • Rational Knowledge
  • Sadr al-Din Ghunawi
ابن عربی، محیی الدین (1994). الفتوحات المکیة (عثمان یحیی)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1370). فصوص الحکم، تعلیقات: ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهراء.
ابن فناری، شمس الدین محمد (1374). مصباح الأنس بین المعقول والمشهود، تهران: مولا.
اسکروتن، راجر (1389). کانت، ترجمه: علی پایا، تهران: طرح نو.
باربور، ایان (1392). دین و علم، ترجمه: پیروز فطورچی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ب‍رگ‍ر، پیت‍ر؛ لوکمان، توماس (1375). ساخ‍ت اجتم‍اع‍ی واق‍ع‍ی‍ت: رسال‍ه‌ای در جام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اسی ش‍ناخ‍ت، ت‍رجمه: ف‍ری‍برز م‍جیدی، ت‍هران: ع‍لمی و ف‍ره‍ن‍گ‍ی، چاپ یکم.
پراودفوت، وین (1383). تجربه دینی، ترجمه: عباس یزدانی، قم: طه.
پلنتینگا، آلوین (1392). «فلسفه مسیحی در پایان قرن بیستم»، ترجمه: روح‌الله محمودی، در: باور فلسفی، ش3، ص69-80.
جامی، عبدالرحمن (1375). نفحات الأنس، تصحیح: محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
جمادی، سیاوش (1385). زمینه و زمانه پدیدارشناسی، تهران: ققنوس.
جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم: شرح جلد دوم اسفار، قم: اسراء.
خواجوی، محمد (1417). ترجمهٔ إعجاز البیان فی تفسیر أم القرآنِ صدرالدین قونوی، تهران: مولا.
صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت: دار احیاء التراث.
الغزالی، ابو حامد (1416). مجموعة رسائل الامام الغزالی، بیروت: دار الفکر.
الفارابی، ابونصر (1405). الجمع بین رأی الحکیمین، تهران: الزهراء.
فایرابند، پل (1375). بر ضد روش، ترجمه: مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
فتحیه، عباس (1391). «تأملی در نگاره‌های برهان‌ستیزانه قونوی»، در: معارف عقلی، ش25، ص83-106.
فرغانی، سعیدالدین (1379). مشارق الدراری: شرح تائیه ابن‌فارض، مقدمه و تعلیق: جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فورمن، رابرت (1384). عرفان، ذهن، آگاهی، ترجمه: عطا انزلی، قم: دانشگاه مفید.
القونوی، صدر الدین محمد بن اسحاق (1416). المراسلات بین صدر الدین القونوی و نصیر الدین طوسی، بیروت: بی‌نا.
القونوی، صدرالدین (1381). إعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
القونوی، صدرالدین محمد بن اسحاق (1375). النفحات الالهیة، تهران: مولا، چاپ اول.
قیصری، داود (1375). شرح فصوص الحکم، تهران: علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1393). تاریخ فلسفه، یونان و روم، ترجمه: سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی، ج1.
کانت، ایمانوئل (1362). سنجش خرد ناب، ترجمه: میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، تهران: امیرکبیر.
کتز، استیفن (1383). «زبان، معرفت‌شناسی و عرفان»، در: انزلی، سید عطا، ساخت‌گرایی، سنت و عرفان، تهران: انجمن معارف اسلامی ایران.
کوهن، توماس اس. (1384). ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه: عباس طاهری، تهران: قصه.
Boghossian, Paul (2006). Fear of Knowledge: Against Relativism and Constructivism, Oxford: Clarendon Press.
Gadamer, Hans-Georg (2004). Truth and Method, 2nd editition, Translated by Joel Weunsheimer & Donald G. marshall, Continuum Publishing Group.
Kuhn, Thomas (1970). The Structure of Scientific Revolutions, The University of Chicago Press.
Loux, Michael (2006). Metaphysics, New York: Routledge, Third Edition.
Putnam, Hilary (1978). Meaning and the Moral Sciences, Routledge and Kegan Paul.
Putnam, Hilary (1981). Reason, Truth and History, Cambridge: Cambridge University Press.
Putnam, Hilary (1987). The Many Faces of Realism: The Paul Carus Lectures, LaSalle: Open Court.
Rockmore, Tom (2005). On Constructivist Epistemology, by Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
Rorty, Richard (1979). Philosophy and the Mirror of Nature, Princeton University Press.
Rothberg, Donald (1990). "Contemporary Epistemology and the Study of Mysticism" in: The Problem of Pure Consciousness, Edited by Robert Forman, Oxford University Press, pp. 163-210.
Staver, John (2009). “Skepticism, Truth as Coherence, and Constructivist Epistemology: Grounds for Resolving the Discord between Science and Religion?”, in: Cultural Studies of Science Education, 5 (1): 19-39.
Vial, Theodore (2013). Schleiermacher: A Guide for the Perplexed, Bloomsbury T. & T. Clark.